Το ημερολόγιο έδειχνε 4 Φεβρουαρίου του 2004, όταν ο 20χρονος φοιτητής του Χάρβαρντ Μαρκ Ζάκερμπεργκ πατούσε μέσα από το φοιτητικό του δωμάτιο το κουμπί της κυκλοφορίας του Facebook στον κόσμο. Έκτοτε, η ιστοσελίδα του δεν σταμάτησε να αναπτύσσεται και να αποκτά δημοφιλία, μετατρέποντάς τον σε έναν από τους πιο ισχυρούς ανθρώπους στον πλανήτη. Μέσα σε αυτές τις δύο δεκαετίες, ο Ζάκερμπεργκ, και μαζί του το Facebook, είχε την ευκαιρία να επηρεάσει την ανθρωπότητα με πρωτόγνωρους τρόπους. Σε κάποια επίπεδα τα κατάφερε, σε άλλα απέτυχε παταγωδώς. Η μοίρα των σόσιαλ μίντια συνδέθηκε άρρηκτα κι από την πρώτη στιγμή με το Facebook. Από τα πρώτα βρεφικά του βήματα έως την ενηλικίωσή του, τίποτα δεν ήταν ήσυχο, απλό και εύκολο. Ο αλγόριθμος του Facebook κατόρθωσε να βάλει σχεδόν όλη την ανθρωπότητα στην ίδια σελίδα, ένα πρωτοφανές γεγονός στην ανθρώπινη ιστορία, που είναι αδύνατον να μελετηθεί σε όλη του την έκταση, καθώς είναι ακόμη υπό εξέλιξη. Ένας άνθρωπος ο οποίος κατάλαβε σε βάθος την κοινωνική και πολιτική σημασία του Facebook, καθώς και των πράξεων του ιδιοκτήτη του, είναι ο Μάικλ Ζίμμερ, ο οποίος το 2010 συγκέντρωσε σε ένα αποθετήριο το σύνολο των δημόσιων επικοινωνιών −πάνω από 1.000 αρχεία− του Μαρκ Ζάκερμπεργκ σχετικά με το Facebook. Ο δρ Ζίμμερ είναι διευθυντής του Κέντρου Δεδομένων, Ηθικής και Κοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Μαρκέτ των ΗΠΑ, και καθηγητής και αντιπρόεδρος του Τμήματος της Επιστήμης των Υπολογιστών. «Το 2010 άρχισα να μελετώ τι έλεγε στις συνεντεύξεις του ο Ζάκερμπεργκ όταν τον ρωτούσαν για την ιδιωτικότητα και παρατήρησα ότι συχνά αναφερόταν σε κάτι δια[1]φορετικό. Μιλούσε για τον έλεγχο που θα έπρεπε να έχουν οι χρήστες, αλλά ποτέ δεν έλεγε τη λέξη “ιδιωτικότητα”», μου επισημαίνει στη διαδικτυακή μας συνομιλία. «Ξεκίνησα να γράφω μια εργασία και συνειδητοποίησα ότι είχα συλλέξει έναν μεγάλο όγκο αναρτήσεων, συνεντεύξεων και κειμένων, τα οποία θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα και σε άλλους ερευνητές και δημοσιογράφους». Κι έτσι προέκυψαν τα Zuckerberg Files (Φάκελοι Ζάκερμπεργκ), ένας διαφωτιστικός οδηγός της εξέλιξης της σκέψης και της δράσης του Μαρκ Ζάκερμπεργκ.
Έχοντας μελετήσει όσο κανείς άλλος τους «φακέλους Ζάκερμπεργκ», ποιο είναι μέχρι στιγμής το συμπέρασμά σας; Ποιος είναι ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ; Το μόνο σίγουρο είναι ότι, με την πάροδο του χρόνου, έχει αλλάξει. Έχει ωριμάσει, κατά κάποιον τρόπο. Έγινε πολύ επιτυχημένος και πλούσιος σε πολύ νεαρή ηλικία, και είχε στα χέρια του από νωρίς μια πολύ ισχυρή και δημοφιλή πλατφόρμα. Στη συνέχεια έκανε οικογένεια, κάτι που τον άλλαξε πολύ, οι κυβερνήσεις άρχισαν να του ασκούν ξαφνικά όλο και περισσότερο έλεγχο και μερικά πράγματα δεν του πήγαν όπως ακριβώς τα ήθελε. Μπορεί να δει κάποιος σημάδια της ωρίμανσής του στον τρόπο που ελέγχει τον εαυτό του όταν βρίσκεται μπροστά σε κοινό. Ταυτόχρονα όμως εξακολουθεί να έχει έναν βαθμό αφέλειας. Δείχνει μερικές φορές να μη συνειδητοποιεί τη δύναμη που έχει η πλατφόρμα πάνω στον κόσμο, να μην καταλαβαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για καλούς όσο και για κακούς σκοπούς. Εξακολουθεί να είναι ένας μηχανικός υπολογιστών ο οποίος πιστεύει ότι ο κώδικας θα σώσει τον κόσμο και δεν φαίνεται να μπορεί να το ξεπεράσει αυτό. Αυτή ήταν η αποστολή του από την αρχή. Φαίνεται ότι του λείπει αυτή η πραγματικά βαθιά κατανόηση της κοινωνικής διάστασης. Δεν συνειδητοποιεί ότι μιλάμε για ανθρώπους και για κοινωνίες. Δίνοντας σε κάποιον ένα εργαλείο, δεν σημαίνει ότι τα πράγματα θα διορθωθούν αυτόματα ή ότι θα πάνε πάντα όπως τα σχεδίαζες.
Είναι αφέλεια ή απλώς ιδιοτέλεια;
Υποθέτω ότι είναι λίγο κι από τα δύο. Τον συγκρίνουν συχνά με τον Ίλον Μασκ, αλλά έχει πολύ διαφορετική προσωπικότητα. Ο Ζάκερμπεργκ δεν είναι τόσο εγωιστής. Έχει αυτό το είδος της αφελούς ελπίδας που μοιράζεται με τον Μπιλ Γκέιτς. Νομίζω ότι γενικά προσπαθεί να παραδειγματιστεί κάπως από τον Μπιλ Γκέιτς, με την έννοια ότι αμφότεροι είναι άνθρωποι της τεχνολογίας, οι οποίοι έγιναν πολύ πλούσιοι στην προσπάθειά τους να διευθύνουν καλές εταιρείες. Δεν φαίνεται να τους απασχολούν μόνο τα χρήματα. Ο Ζάκερμπεργκ θέλει επίσης να ασχοληθεί με τη φιλανθρωπία. Δεν βλέπω απληστία σε αυτόν. Η ιδιοτέλειά του είναι ότι θέλει να είναι ο ηγέτης του χώρου. Θέλει να κυριαρχήσει γιατί πιστεύει ότι η δική του πλατφόρμα είναι ο σωστός τρόπος να συνδεόμαστε και να δρούμε. Αλλά ακόμα και αυτό, νομίζω, βασίζεται στην πεποίθηση ότι έχει δίκιο.
Φαίνεται ότι καμιά φορά η γρήγορη επιτυχία δεν είναι ευλογία.
Ναι, αυτό ισχύει, ειδικά για τα πρώτα χρόνια του Facebook. Δεν νομίζω ότι ο ίδιος το περίμενε αυτό. Σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν προετοιμασμένος για κάτι τέτοιο. Δεν μπορώ ούτε να φανταστώ τι σημαίνει να είσαι ξαφνικά υπεύθυνος για μια τόσο ισχυρή πλατφόρμα από οργανωτική άποψη, πόσω μάλλον συναισθηματικά. Επειδή πέτυχε πολύ νωρίς, δεν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν συνήθως οι άνθρωποι σε αυτή την ηλικία. Έτσι, όταν άρχισαν να συμβαίνουν άσχημα πράγματα στην πλατφόρμα, δεν είχε τα κατάλληλα εφόδια να τα χειριστεί, γιατί πολύ απλά δεν είχε χρειαστεί ποτέ να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους προκλήσεις. Αυτό σίγουρα τον δυσκόλεψε.
Θα λέγατε ότι αυτές οι δύο δεκαετίες ύπαρξης του Facebook έχουν θετικό αντίκτυπο στον κόσμο μας και στους εαυτούς μας ή όχι;
Είναι πολύ δύσκολο να το απαντήσω αυτό. Για πολλούς ανθρώπους υπάρχουν θετικές επιπτώσεις. Εγώ ο ίδιος εξακολουθώ να χρησιμοποιώ το Facebook καθημερινά. Συνδέομαι με την οικογένεια και τους φίλους μου, και νομίζω ότι υπάρχουν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι που πιθανώς απολαμβάνουν το ίδιο όφελος. Αλλά είναι τόσο εύκολο να συμβούν ασχήμιες, ιδίως σε ευάλωτους και ταλαιπωρημένους ανθρώπους. Ποια πλατφόρμα μπορεί να το αποτρέψει αυτό; Το ζητούμενο είναι να ελέγχονται και να ελαχιστοποιούνται αυτές οι ασχήμιες. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα του Facebook σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του. Όταν συμβαίνουν αρνητικά πράγματα, κάτι αναπόφευκτο, δεν ξέρουν τι να κάνουν. Πιστεύω ότι σε γενικές γραμμές το Facebook είναι κάτι θετικό, αλλά πάντα θα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσής του.
στο Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια. Φωτ. JIM WILSON / THE NEW YORK TIMES
Μπορείτε να μου δώσετε έναν λόγο για να διαγράψω τον λογαριασμό μου στο Facebook κι έναν λόγο για να τον διατηρήσω;
Θα μπορούσε πιθανώς κάποιος να καταργήσει τον λογαριασμό του αν αντιλαμβανόταν το εύρος των δεδομένων που συλλέγονται. Και μόνο το γεγονός ότι έχεις λογαριασμό τούς δίνει την ευκαιρία να γνωρίζουν τι κάνεις σε άλλες ιστοσελίδες. Μπορεί να μη χρησιμοποιήσουν τις πληροφορίες με κακόβουλο τρόπο, αλλά αυτή η απώλεια ελέγχου πάνω στα δεδομένα, το γεγονός ότι τα πωλούν σε διαφημιστές για παράδειγμα, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν άβολα, να εγκαταλείπουν την πλατφόρμα και να πηγαίνουν σε πιο μικρά σόσιαλ μίντια.
Όσοι διατηρούν, τώρα, τους λογαριασμούς τους το κάνουν γιατί είναι ένα χρήσιμο μέσο, καλοφτιαγμένο, σχετικά ασφαλές και επωφελές. Υπάρχουν τρόποι να προστατεύσει κάποιος τον εαυτό του, αλλά θα χρειαστεί να ασχοληθεί με τις ρυθμίσεις του λογαριασμού, και γνωρίζω ότι δεν έχουν όλοι τον χρόνο ή τις δεξιότητες να το κάνουν. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν πολλές καταχρήσεις προσωπικών δεδομένων. Μετά το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, τις εκλογές του Brexit και την εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ, ο Ζάκερμπεργκ είπε ότι θα στραφούμε στις ομάδες και στις κοινότητες. Αυτό όμως δημιούργησε νέα προβλήματα. Ένα μέρος της οργάνωσης των γεγονότων της 6ης Ιανουαρίου του 2021, με την επίθεση στο Καπιτώλιο, πραγματοποιήθηκε μέσα από ομάδες και κοινότητες ακραίων στοιχείων. Αυτό ήταν ένα ακόμα παράδειγμα των ακούσιων συνεπειών που προέκυψαν από αποφάσεις του Ζάκερμπεργκ.
Ποια πτυχή της ιστορίας του Facebook θεωρείτε πιο ενδιαφέρουσα;
Ο Ζάκερμπεργκ συνηθίζει, όταν κάτι δεν πάει καλά, να αλλάζει την ατζέντα. Ένα παράδειγμα είναι η ξαφνική εστίασή του στο Metaverse, η οποία ήρθε μετά τις επιθέσεις της 6ης Ιανουαρίου και τις δυσμενείς αποκαλύψεις που έκανε η μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος του Facebook, η Φράνσις Χόγκεν. Η στροφή ήταν ξαφνική και είχε στόχο να αλλάξει το θέμα της συζήτησης. Επένδυσε πάρα πολλά χρήματα σε κάτι που έως τώρα δεν φαίνεται να εξελίσσεται σε κάτι μεγάλο − αν και ίσως να είναι πολύ νωρίς για να πούμε κάτι τέτοιο. Πιστεύω ότι είναι πολύ κρίσιμο να μελετάμε τον Ζάκερμπεργκ ως άτομο, γιατί παίρνει σημαντικές αποφάσεις. Από αυτόν διοικείται το Facebook. Δεν είναι ούτε οι μέτοχοι ούτε το διοικητικό συμβούλιο. Είναι ο Ζάκερμπεργκ που αποφασίζει. Μου κάνει εντύπωση, βέβαια, που δεν θέλει να εγκαταλείψει τον έλεγχο της εταιρείας του. Δεν νομίζω ότι εμπιστεύεται άλλους να τη διευθύνουν. Αν σκεφτείτε όλες τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, είναι ο μόνος που εξακολουθεί να είναι υπεύθυνος για τις καθημερινές λειτουργίες. Μοιάζει να μην είναι έτοιμος να εγκαταλείψει τον έλεγχο. Από την άλλη, τα τελευταία δύο χρόνια ήρθε αντιμέτωπος με ουσιαστική αντίσταση τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, κι αυτό έχει τη σημασία του. Οι ρυθμιστικές αρχές άρχισαν να του ασκούν πίεση και να λένε όχι σε ορισμένα πράγματα. Έως τώρα, όλα ήταν σχεδόν όπως τα ήθελε. Τώρα όμως τα πράγματα δυσκολεύουν. Ίσως εδώ πράγματι ταιριάζει ο τίτλος «η σκληρή ωρίμανση του Ζάκερμπεργκ». Δεν είναι πια ο έφηβος που γνωρίζαμε.
Οι άνθρωποι συνήθως σκέφτονται την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης ή την ηθική των δεδομένων ως κάτι απόμακρο και αφηρημένο. Αλλά, όταν χρησιμοποιούν το Facebook, αλληλεπιδρούν με μια προηγμένη ΑΙ, η οποία έχει ηθικές αξίες και προτεραιότητες. Είναι υπερβολή να πούμε ότι μερικές φορές ο αλγόριθμος του Facebook δεν είναι και τόσο ηθικός;
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η πρωταρχική έγνοια του Facebook ήταν η ανάπτυξη. Δεν τους ένοιαζε αν θα βλέπατε κουταβάκια ή ρητορική μίσους στις οθόνες σας. Ήθελαν να προσθέτουν χρήστες, να αναπτύσσονται, να μεγιστοποιούν την ανάπτυξη. Όλα γίνονταν για το επονομαζόμενο «engagement» (δέσμευση). Ο αλγόριθμος δεν ενδιαφερόταν να σας κάνει πιο ευτυχείς ή καλύτερα ενημερωμένους ή καλύτερους ανθρώπους. Ενδιαφερόταν γι’ αυτό που σας κρατούσε στην πλατφόρμα. Έχει τεκμηριωθεί ότι ο αλγόριθμος έδινε προτεραιότητα σε αναρτήσεις που θύμωναν τους ανθρώπους, επειδή αυτό βοηθούσε στη δέσμευση και πουλούσε περισσότερες διαφημίσεις. Όταν παραδίδεις τον αλγόριθμο σε μια τεχνητή νοημοσύνη και του δίνεις την εντολή να βελτιστοποιήσει τον εαυτό της, τότε εκείνη θα κοιτάξει να προωθήσει και παραπληροφόρηση, και ρητορική μίσους, και γενικά επιβλαβές περιεχόμενο. Είναι ένα είδος αλγοριθμικής προκατάληψης, κάτι που σίγουρα συμβαίνει. Ένα άλλο προβληματικό παράδειγμα είναι η ζωντανή μετάδοση βίντεο. Σε κάποιες περιπτώσεις, άνθρωποι άρχισαν να μεταδίδουν ζωντανά κάποια πολύ ζοφερά πράγματα, όπως τρομοκρατικές επιθέσεις και δολοφονίες. Το Facebook προσπάθησε να τα κατεβάσει όσο πιο γρήγορα μπορούσε, αλλά έχει ευθύνη γιατί δημιούργησε ένα σύστημα το οποίο επέτρεψε αυτό το είδος διαμοιρασμού και αυτό το είδος ροής, επειδή βοηθούσαν στην ανάπτυξή του.
να απαντήσει σε κατηγορίες περί εξαπάτησης του κοινού σε ζητήματα προσωπικών δεδομένων. Φωτ. TOM BRENNER / THE NEW YORK TIMES, MICHAEL NAGLE / BLOOMBERG VIA GETTY IMAGES / IDEL IMAGE
Άραγε το επόμενο πεδίο μάχης θα είναι όντως η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης;
Έτσι νομίζω. Από τη μία πλευρά, ίσως να υπερβάλλουμε λίγο με τις δυνατότητες της ΑΙ αυτή τη στιγμή, από την άλλη όμως είναι σαφές ότι υπάρχει μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον και κανείς δεν θέλει να μείνει πίσω. Το Facebook έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν ορισμένα πραγματικά κρίσιμα ηθικά και κοινωνικά ζητήματα γύρω από την ανάπτυξη της ΑΙ. Κινείται γρήγορα, βλέποντας τους ρυθμούς της OpenAI, αλλά γνωρίζει ταυτόχρονα ότι πρέπει να είναι προσεκτικό, διότι μια λάθος κίνηση θα το βγάλει έξω από το παιχνίδι.
Πιστεύετε ότι το Facebook άλλαξε πραγματικά τον κόσμο;
Ναι. Νομίζω ότι η επιτυχία του είναι ότι δημιούργησε έναν κοινό τόπο, για έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων, πολιτισμών, χωρών, στον οποίο μπορούμε να συναντηθούμε όλοι και να μοιραστούμε αυτά που κάνουμε. Φυσικά, υπάρχουν ακόμη χώρες και μέρη του κόσμου όπου το Facebook δεν είναι κυρίαρχο, αλλά, κατά κάποιον τρόπο, μας έδωσε ένα είδος κοινής εμπειρίας για το πώς να αλληλεπιδρούμε. Τα είκοσι αυτά χρόνια, το Facebook σίγουρα έθεσε ένα πρότυπο. Είναι χρήσιμο να παρατηρούμε τον αντίκτυπό του στον κόσμο· πιστεύω ότι δεν τον έχουμε καταλάβει ακόμη στην ολότητά του. Η παραπληροφόρηση για τον κορωνοϊό ή για τις εκλογικές διαδικασίες, για παράδειγμα, είχε σοβαρότατες επιπτώσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει κάποιους κανόνες για να προσπαθήσει να διαχειριστεί αυτά τα ζητήματα, αλλά ακόμη δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθούν στο μέλλον.
Τι θα συμβουλεύατε τους αναγνώστες μας που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το Facebook ή άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης;
Να ελέγχετε συχνά τις ρυθμίσεις απορρήτου σας και να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας ότι οι εταιρείες αυτές συλλέγουν και μοιράζουν τα δεδομένα σας. Θα σας ενθάρρυνα επίσης να προσπαθήσετε να ενημερωθείτε για το πώς λειτουργούν αυτοί οι αλγόριθμοι και για το γεγονός ότι η ροή των ειδήσεων δεν είναι ένας φυσικός διαγωνισμός δημοφιλίας. Να προσέχετε και να μην παρασύρεστε. Προσπαθήστε να βρείτε τη σωστή ισορροπία, ώστε να μη σας μετατρέψει η πλατφόρμα σε ανθρώπους που τους αρέσει να κάθονται συνέχεια και να διαφωνούν στο διαδίκτυο. Αυτό δεν πρόκειται να σας ωφελήσει με κανέναν τρόπο.