Προχθές το πρωί, στον σταθμό του ΗΣΑΠ στα Πετράλωνα και την κατεύθυνση προς Πειραιά, πέτυχα μια οικογένεια Σέρβων να παλεύουν με το εκδοτικό μηχάνημα για το ποια εισιτήρια θα επιλέξουν. «Από ποια πόλη είστε;» τους ρώτησα στα Σέρβικα. «Kραγκούγιεβατς» ήταν η απάντηση. Και πώς ανακάλυψαν τα Πετράλωνα από την κεντρική Σερβία; «Έχουμε ξανάρθει στην Αθήνα. Μοιάζει με παλιά γειτονιά και είναι ήσυχα», απάντησε η ενήλικη κόρη.
Η διπλανή πολυκατοικία είναι παλιά, χτισμένη το ’70. Κάτω από το θυροτηλέφωνο, υπάρχουν έξι θυρίδες για κλειδιά. Μαζί με τα σκισμένα αυτοκόλλητα με τα ονόματα των παλιών ενοίκων που έδωσαν τη θέση τους σε ονόματα «τουριστικών επιχειρήσεων» (έτσι βαπτίζουν οι ιδιοκτήτες την ενασχόληση με την πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης), είναι σημάδια που δείχνουν πως το κτίριο έχει airbnb-οποιηθεί.
Ιστορίες gentrification
Τα κατάλοιπα της πλατφόρμας βραχυχρόνιας μίσθωσης υπάρχουν και στα κουδούνια του κτιρίου. Χώρια τα συνεργεία με εργάτες ανακαινίζουν το εσωτερικό και την πρόσοψη κτιρίων, στην οποία έχει βιδωθεί ένα γραφιστικά φαντεζί λογότυπο που σφραγίζει τη μετατροπή του σε ξενοδοχειακή μονάδα. (Δε φτάνει που για να βρει κανείς σπίτι πρέπει να δώσει από 550 ευρώ και πάνω, τα λογότυπα που αποπνέουν μια ωραιοποιημένη εικόνα μας μάραναν).
Έναν δρόμο πιο κάτω, η εικόνα της κεντρικής Τριών Ιεραρχών διαφέρει τα πρωινά. Ο ρυθμός στις κεντρικές αρτηρίες της περιοχής κυλάει όπως σε μια πόλη της περιφέρειας: Διπλοπαρκαρίσματα, σταματημένα αλάρμ έξω από τους φούρνους και κους κους στις διασταυρώσεις των δρόμων. Η αγορά των Πετραλώνων, η οποία καλύπτει τις βασικές ανάγκες της συνοικίας, έχει τη σταθερή της πελατεία. Το μανάβικο, το συνοικιακό σούπερ μάρκετ, το κρεοπωλείο, το κλειδαράδικο, το τσαγκαράδικο, οι φούρνοι, οι τράπεζες ορίζουν την πρωινή ζωή της περιοχής.
Το απόγευμα και το βράδυ, τα εστιατόρια της Τρώων, τα μπαρ της Δημοφώντος και τα μαγειρεία της πλατείας Μερκούρη θα γεμίσουν με θαμώνες. Το μείγμα περιλαμβάνει Αθηναίους, Πετραλωνιώτες και ξένους. Κάθονται στα τραπέζια, καταλαμβάνοντας τον λιγοστό χώρο που είναι διαθέσιμος για τους πεζούς. Οι περίοικοι και όσοι περιδιαβαίνουν τα Πετράλωνα θα χρησιμοποιήσουν τον δρόμο για την περαντζάδα τους. Αυτό συμβαίνει και το πρωί που οι κάθετοι στους κεντρικούς άξονες δρόμοι είναι άδειοι και την Παρασκευή που γίνεται η λαϊκή. Προς στιγμή, έχω μια αίσθηση ότι στα Πετράλωνα δεν συμβαίνει το ίδιο φαινόμενο που μαστίζει το Παγκράτι, το Κουκάκι την Κυψέλη και τα Εξάρχεια.
Στην περίπτωση του πρώτου, έχω μια προσωπική εμπειρία. Το πρώτο σπίτι που «έπιασα» βρισκόταν στα στενά της πλατείας Προσκόπων. Δίχως να ξέρω σε τι περιοχή ήρθα, το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση ήταν τα μαγαζιά που κάλυπταν τα είδη πρώτης ανάγκης, καθώς σε μια ακτίνα διακοσίων μέτρων έβρισκα μόνο εστιατόρια, βιβλιοπωλεία και καφέ.
Για να πάω στο σούπερ μάρκετ, έπρεπε να αποφασίσω ποια ανηφορική διαδρομή θα ήταν περισσότερο ξεκούραστη για να την επιλέξω και να πάω να κάνω τα ψώνια μου. Για να επισκεφτώ την τράπεζα ή τον φούρνο, σκεφτόμουν αν έπρεπε να χαραμίσω ένα δεκάλεπτο περπάτημα μέχρι την πλατεία Παγκρατίου, συν την αναμονή στα φανάρια. Χώρια κάθε φορά τα ενοχλητικά βλέμματα των θαμώνων στα εστιατόρια της Αρχελάου, όταν περπατούσα στο πεζοδρόμιο με σακούλες φορτωμένες με ψώνια και κατα λάθος τους ακουμπούσα.
Και για όλα αυτά απορούσα για ποιο λόγο συμβαίνουν σε μία γειτονιά, μέχρι οι συνάδελφοι στο περιοδικό να μου εξηγήσουν νέτα-σκέτα πως «είναι το gentrification, μπούφε». Τελικά, θύμα του έπεσα κι εγώ, όταν το νοίκι του μικρού μου διαμερίσματος εκτοξεύθηκε και το διαμερισματάκι όπου έμενα μετατράπηκε σε Airbnb.
Μία από τα ίδια ή όχι;
Όταν ήρθα στα Πετράλωνα χάρη στη συνδρομή μιας γνωστής, νόμιζα πως ήρθα σε μία αθηναϊκή γειτονιά που κράτησε ακμαίο τον χαρακτήρα της μέσα σε αυτή την τρέλα των ενοικίων και του εξευγενισμού. Αν και οι περισσότεροι επαγγελματικοί χώροι στην Τριών Ιεραρχών έχουν βάλει λουκέτο, όσες επιχειρήσεις έχουν αντέξει απευθύνονται στις ανάγκες των κατοίκων και όχι των τουριστών. Οι ντόπιοι ανταλλάσσουν ένα «γεια», σταματούν στα σταυροδρόμια να ανταλλάξουν νέα.
Ο δρόμος με βγάζει κάθε πρωί στα «Πέτρινα», τη συνοικία με τα χαμηλά σπίτια και τις αυλόπορτες, όπου γυρίστηκε η θρυλική ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη, «Συνοικία το Όνειρο», και δημιουργεί την αίσθηση ενός ήσυχου χωριού μέσα στο τσιμέντο της πόλης. Μήπως όμως δημιουργείται με τρομερή ευκολία μία «συνθήκη γειτονιάς» η οποία δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα απαραίτητα. Στο Παγκράτι πήρε τρία χρόνια, στα Πετράλωνα δύο μήνες. Έτσι, θεώρησα αφελώς πως τα Πετράλωνα επιβίωσαν από τη μανία που θέλει ιστορικές γειτονιές της Αθήνας να απευθύνονται μόνο σε καταναλωτές, σε επισκέπτες που κάνουν city break και σε ντόπιους που ψάχνουν το πιο φρέσκο, το πιο in στέκι στην πόλη, για να μην κληθούν να αντιμετωπίσουν τον φόβο του να μείνουν εκτός από τις τάσεις.
Αφελώς, γιατί τα Πετράλωνα δεν έχουν ουσιαστική διαφορά από τις προαναφερθείσες «εξευγενισμένες» γειτονιές. Η γραφική τους όψη, η αγορά που εξυπηρετεί τις βασικές ανάγκες και η αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια φενάκη που δίνει την ψευδαίσθηση πως υπάρχουν ακόμα γειτονιές «παλιάς κοπής» μέσα στο χάος της Αθήνας.
Τα ενοίκια ψηλώνουν, τα πωλητήρια που είναι δεμένα με ζελοτέιπ στις κολώνες της ΔΕΗ αναγράφουν εξωφρενικά υψηλές τιμές για μη ανακαινισμένα διαμερίσματα, τα τραπεζοκαθίσματα καταλαμβάνουν πεζοδρόμια και δρόμους και ποιος να πει τι σε ποιον. Ωραία συνοικία τα Πετράλωνα, δε λέω. Πόσο όμως κρατάει το όνειρο; Και σε ποιους απευθύνεται; Ίσως, στην οικογένεια από τη Σερβία.