Επιθυμούσα να υπάρξω ως μια εκδοχή αλχημιστή, ένα είδος μάγου, μια προσέγγιση λιλιπούτειας θεότητας, ένα χέρι βοηθείας. Ναι, λαχταρούσα να εισχωρήσω σε έναν κόσμο όπου όλα θα μπορούσαν να συμβούν, να μεταμορφωθούν, να εξελιχθούν. Ένας επιστήμονας στο εργαστήριό του δεν είναι απλώς ένας επιστήμονας. Είναι, επίσης, ένα παιδί που τα φυσικά φαινόμενα το εντυπωσιάζουν σαν να ήταν παραμύθια*.
Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, στο κέντρο της Βαρσοβίας χτίστηκε ένα οικοδόμημα διακοσίων τριάντα μέτρων, μια κολοσσιαία σοβιετική «τούρτα», όπως την έλεγαν οι ντόπιοι, το Ανάκτορο του Πολιτισμού και της Επιστήμης. Θα ξεκινήσουμε από αυτό. Θα ανέβουμε στο παρατηρητήριο του τριακοστού ορόφου, θα σκαρφαλώσουμε ψηλά για να κοιτάξουμε το όλον… Να δούμε από πού προέρχομαι και πόσο δρόμο έχω διανύσει. Να πάρουμε βαθιά αναπνοή. Στη συνέχεια, θα κάνουμε μια στάση σε ένα παραδοσιακό bar mleczny κοντά στο μετρό Centrum ή στη λεωφόρο Ιερουσαλήμ. Θα σε κεράσω bigos με λάχανο, pierogis με φράουλες και kompot, το αγαπημένο μου ρόφημα από φρούτα, και ύστερα θα σου ζητήσω να κλείσεις τα μάτια και να οσφρηστείς. Θα σου μιλήσω για την εποχή της Ρωσικής Κατοχής. Γεννήθηκα την περίοδο μετά την καταστολή της Εξέγερσης του 1863, όπου η προσπάθεια εκρωσισμού της Πολωνίας ήταν επεμβατική. Ίσως σου φέρνει στον νου κάτι οικείο… Παλεύαμε για να διατηρήσουμε τη γλώσσα, τον πολιτισμό, την ταυτότητά μας. Θέλω να μάθεις πως δεν επέτρεπαν στις γυναίκες να φοιτούν στα πολωνικά πανεπιστήμια. Θέλω να σου πω ότι η μητέρα μου, ενόσω τρώγαμε τα συγκεκριμένα pierogis, μας παρότρυνε να αντισταθούμε. Πλησίαζε ο καιρός που οι γυναίκες θα γίνονταν ανθρώπινα όντα. Έτσι, οι αδελφές μου και εγώ, στην αρχή της πορείας μας, μαθητεύσαμε στο «Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο». Ήταν ένα σύνολο διδασκαλείων όπου τα κορίτσια συνέχιζαν κρυφά την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Έχω έναν χάρτη που δείχνει τα σημεία όπου κρυβόμασταν για να ρουφήξουμε τη γνώση.
Αφού σε ξεναγήσω στα κρησφύγετα, θα περπατήσουμε στα πλακόστρωτα σοκάκια μέχρι τη Nowy Swiat. Εδώ μου άρεσε να πίνω τον καφέ μου. Εδώ παρακολουθούσα τους περαστικούς μπροστά σε ένα φλιτζάνι για ώρες, όταν έχασα τη μητέρα μου από φυματίωση και την αδελφή μου από τύφο. Τίποτα στη ζωή δεν είναι για να φοβόμαστε, είναι μόνο για να κατανοούμε. Τώρα είναι η ώρα για να κατανοήσουμε περισσότερα, έτσι ώστε να φοβόμαστε λιγότερο. Τώρα είναι η ώρα να επιτρέψουμε στην επιστήμη να παρατείνει εκ νέου τους χρόνους και τα όρια. Σε λίγο θα στρίψουμε δεξιά και θα βρεθούμε στο Μουσείο του Σοπέν. Συνήθιζα να ακούω τα «Νυχτερινά» στο εργαστήριο, όταν η έρευνα με δυσκόλευε ή με παραπλανούσε. Έκανα βόλτες μες στον χώρο με έναν σωλήνα αγκαλιά.
Θα επισκεφτούμε το επιστημονικό κέντρο «Κοπέρνικος». Εκείνος τοποθέτησε τον ήλιο στο κέντρο του σύμπαντος, άλλαξε τον συσχετισμό των δυνάμεων. Κοίτα τον ποταμό Βιστούλα… Βλέπεις το πράσινο κτίριο της Βιβλιοθήκης; Ο Σοπέν και ο Κοπέρνικος με έπεισαν ότι δύναμαι να διεκδικήσω τα πάντα: να σπουδάσω, να δουλέψω, να τεκνοποιήσω, να ερευνήσω, να αγαπήσω, να είμαι ελεύθερη να επιλέξω, ακόμη κι αν απαγορευόταν ο συνδυασμός όλων αυτών για τα θηλυκά από χρόνια. Από τα ιπτάμενα διδασκαλεία της Βαρσοβίας έως το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι, από την ανακάλυψη του πολωνίου και του ραδίου μέχρι την έκδοση του μεγάλου έργου «Ραδιενέργεια» και τα Νομπέλ Φυσικής και Χημείας, από τη σημερινή περιήγηση έως την αιωνιότητα, μια αναπνοή, ένας αγώνας δρόμου…
Ας πιαστούμε τώρα αγκαζέ και ας κατευθυνθούμε προς την Krakowskie Przedmiescie. Θα έχουμε πρόσβαση στο Προεδρικό Μέγαρο και στο Μεγάλο Θέατρο της Βαρσοβίας, θα βραχούμε στα σιντριβάνια, όπως κάνουν οι κάτοικοι τις πολύ ζεστές ημέρες, θα παρατηρήσουμε τα παιδιά να γελάνε και να τρέχουν μπροστά. Δεν θα σε πάω στα πάρκα. Τα πάρκα θα τα ανακαλύψεις μόνη. Διδάχτηκα ότι ο δρόμος της προόδου δεν είναι ούτε γρήγορος ούτε εύκολος. Δεν αντιλαμβανόμαστε τι έχει γίνει. Μπορούμε να δούμε μονάχα τι απομένει να γίνει. Στην πλατεία Zamkowy, προτού μπούμε στη μεσαιωνική πόλη, θα σε παρακαλέσω να ανέβουμε τα εκατόν πενήντα πέτρινα σκαλιά της εκκλησίας της Αγίας Άννας και να ατενίσουμε απέναντι, την ανατολική όχθη. Θα περιεργαστούμε τον Ζωολογικό Κήπο και θα αφουγκραστούμε τα πλάσματα που μένουν εκεί. Θα δούμε το Polin εις μνήμην των Πολωνών Εβραίων, θα πάρουμε μυρωδιά ή, πιο σωστά, δυσωδία από το Άουσβιτς και θα στραφούμε προς τα Νοσοκομεία, τα οποία με ενέπνευσαν στον Αʹ Παγκόσμιο Πόλεμο να χρηματοδοτήσω τις κλινικές των μετώπων με συσκευές ακτίνων Χ, ώστε να εντοπίζονται τα θραύσματα και οι σφαίρες που ήταν καρφωμένες στα σώματα των στρατιωτών, στα σώματα εκείνων που πολεμούσαν για όλους. Κατεβαίνοντας, θα μου επιτρέψεις να σταθούμε παράμερα. Θέλω να εντοπίσουμε τα εργοστάσια στη συνοικία της Πράγας. Αγαπούσα τη Fabryka Trzciny, παρήγε την πιο αρωματική μαρμελάδα. Βρίσκω εξαιρετικό το ότι τώρα εκεί πραγματοποιούνται εναλλακτικές δράσεις, εκθέσεις και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Ο κόσμος προχωράει, προοδεύει, εξελίσσεται, εξακολουθεί να είναι μαγικός… Όπως ήταν και στα παραμύθια που με ανάθρεψαν στα σοκάκια της Stare Miasto, στην αγκαλιά της οχύρωσης του Κάστρου, με χρώματα που ανανεώνουν ομορφιές και υποσχέσεις. Θα δοκιμάσουμε zapiekanka, που θα γεμίσουμε με ό,τι ορέγεσαι. Θα τα πάρουμε στο χέρι και θα βαδίσουμε προς την Παλιά Αγορά για να χαζέψουμε στους πλανόδιους πάγκους. Θα σου δωρίσω μαρμελάδα δαμάσκηνο, θα βουτήξουμε μέσα τα δάχτυλα και θα τα γλείφουμε λαίμαργα!
Πίσω από τα τείχη του Barbican, ξεκινά η Νέα Πόλη. Έχει λιγότερο σοβιετικό και περισσότερο δυτικοευρωπαϊκό χαρακτήρα. Εκεί βρίσκεται το σπίτι όπου γεννήθηκα. Μπορεί να λειτουργεί ως μουσείο, ωστόσο εγώ επιθυμώ να δοθεί σε όσους το έχουν ανάγκη, να φιλοξενήσει πρόσφυγες, όπως κάνει όλη η χώρα. Θέλω να τους το πεις! Θέλω η γενέθλια οικία μου να γεμίσει με ανθρώπους όπως ήμουν γεμάτη κι εγώ… Πλήρης από την επιθυμία να βοηθήσω τον άνθρωπο, να επανεκκινήσω τον Άνθρωπο, να πάμε πιο πέρα. Δεν γνώριζα τις αρνητικές επιπτώσεις. Δεν φανταζόμουν ότι η ανακάλυψη του ζεύγους Κιουρί θα γινόταν όπλο στα χέρια των φανατικών. Κυκλοφορούσα με δοκιμαστικούς σωλήνες που περιείχαν ισότοπα, μέσα στην τσέπη μου, πάνω στο σώμα μου! Να το θυμάσαι: η πιο ευτυχισμένη στιγμή ήταν όταν η «Ραδιοθεραπεία» άρχισε να ιαίνει τους όγκους καρκίνου. Είμαι από τους ανθρώπους που σκέφτονται σαν τον Νομπέλ, ότι θα κάνουν περισσότερο καλό παρά κακό οι νέες ανακαλύψεις.
Είμαι η Μαρία Σκουοντόφσκα Κιουρί, η Μάνια, η Μανιούσια. Έκανα το 1895, στον μήνα του μέλιτος, τον γύρο της Γαλλίας με ποδήλατο, γιατί πιστεύω στο ανέφικτο, που είναι υπό συνθήκες τελικά εφικτό, αγαπάω τη ζωή, την έρευνα, τις προκλήσεις, τον άνθρωπο και σας φροντίζω ακόμα… Ας εμπιστευτούμε τον ήλιο που ζεσταίνει το σύμπαν, ας ακολουθήσουμε την επιστήμη που κάνει γήινα θαύματα, ας αφεθούμε στην πίστη ως κάλεσμα που εγχέει σθένος, φλόγα και όραμα, ας κατασκευάσουμε μύθους που αλλάζουν τον κόσμο.
* Τα βιογραφικά στοιχεία και τα αποφθέγματα με πλάγια γράμματα είναι βασισμένα στην έκδοση «Biographie de Marie Curie» του Μουσείου Κιουρί, στο Παρίσι.