Τα ξημερώματα της Κυριακής, τα ψηφιακά ρολόγια των ηλεκτρονικών συσκευών πέρασαν από τις 3 π.μ. στις 4 π.μ. μέσα σε μία στιγμή, αφαιρώντας μία ολόκληρη ώρα από τη νύχτα και το Σαββατοκύριακό μας. Για όσους διαθέτουν ακόμη μηχανικά ρολόγια στο σπίτι, το σπρώξιμο του ωροδείκτη μία ώρα μπροστά απαίτησε χειροκίνητη παρέμβαση, όπως το μακρινό 1975 που η «Ωρα Οικονομίας Ηλιακού Φωτός» υιοθετήθηκε από την Ευρώπη.
Αυτό που δεν μετακινήθηκε ούτε δευτερόλεπτο μπροστά όμως ήταν το βιολογικό μας ρολόι, που «ρυθμίζει τα πάντα, από την παραγωγή ορμονών μέχρι τη δραστηριότητά μας», τονίζει ο δρ Μερμίγκης Χαράλαμπος, ειδικός ιατρός ύπνου και διευθυντής στο Εργαστήριο Υπνου στο νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν», που μιλά στην «Κ» για τις σημαντικές συνέπειες που έχει στον οργανισμό και στην υγεία μας αυτή η μόνο κατά τα φαινόμενα μικρή αλλαγή, αφού αποδεδειγμένα συνδέεται με αύξηση εμφραγμάτων, εγκεφαλικών επεισοδίων, τροχαίων και εργατικών ατυχημάτων.
Iσως τελικά δεν είναι τυχαίο ότι στις ΗΠΑ, όπου έχουν διενεργηθεί πολλές σχετικές μελέτες, η Αμερικανική Ακαδημία Υπνου τάσσεται κατά της διαδικασίας.
Είναι πολύ δύσκολο για τον εγκέφαλό μας και για να προσαρμοστούμε μπορεί να χρειαστούμε από μία έως τέσσερις ημέρες.
«Το βιολογικό ρολόι στον εγκέφαλό μας ρυθμίζει τα πάντα και βασικός «βηματοδότης» για όλα αυτά είναι το φως, οπότε πηγαίνοντας το ρολόι μπρος – πίσω ουσιαστικά μεταβάλλουμε τα ερεθίσματα που δέχεται αυτός ο κεντρικός βηματοδότης του ανθρώπου και βάζουμε τον οργανισμό σε μία κατάσταση που είναι ασυνήθιστη. Τώρα τον Μάρτιο πήγαμε μία ώρα μπροστά από την ώρα του ήλιου, την ηλιακή ώρα. Αυτό είναι πολύ δύσκολο για τον εγκέφαλό μας και για να προσαρμοστούμε μπορεί να χρειαστούμε από μία έως τέσσερις ημέρες», προειδοποιεί.
Εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια
«Φανταστείτε το σαν ένα κοινωνικό τζετ λαγκ, σαν να περνάμε ζώνες χρόνου όπως κάνουμε στα ταξίδια. Αυτό επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον εγκέφαλό μας» σημειώνει ο διευθυντής του Εργαστηρίου Υπνου, τονίζοντας πως αρκετές μελέτες δείχνουν ότι τη Δευτέρα που ακολουθεί την αλλαγή της ώρας σημειώνεται αύξηση στα καρδιαγγειακά προβλήματα.
«Εχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει μια αύξηση στα εμφράγματα και κάποιες μελέτες προσδιορίζουν το ποσοστό της αύξησης σε 20% με 24%. Αυξήσεις έχουν παρατηρηθεί επίσης στα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, σε αρρυθμίες, μεταξύ των οποίων και σε περιστατικά κολπικής μαρμαρυγής».
Ο μεταβολισμός μας αργεί να το «χωνέψει»
Και δεν είναι μόνον αυτά, όπως λέει: αλλαγές σημειώνονται ακόμα και στον μεταβολισμό μας, σε ό,τι αφορά την παραγωγή ινσουλίνης, στον σακχαρώδη διαβήτη, στην παραγωγή ορμονών που μας βοηθούν να κρατήσουμε το βάρος μας, όπως η λεπτίνη.
«Υπάρχουν μάλιστα σαφείς μελέτες που δείχνουν ότι αυτή η αλλαγή της ώρας μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή μας, να οδηγήσει σε επεισόδια, κυρίως καταθλιπτικά ή αγχωτικά. Κυρίως όμως σε μελαγχολία, μπορεί κανείς να έχει και διαταραχή στην προσοχή, στη μάθηση. Αν έχουμε κάποια σοβαρή συνάντηση, μάθημα ή δραστηριότητα, καλό θα είναι να την προγραμματίσουμε κάποια άλλη ημέρα και όχι τη Δευτέρα μετά την αλλαγή της ώρας. Μπορεί η απόδοσή μας η πνευματική να μην είναι η πρέπουσα» προσθέτει.
Αύξηση στα τροχαία και τα εργατικά ατυχήματα
«Ενα άλλο πράγμα που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι αμέσως μετά τις αλλαγές της ώρας υπάρχει μια πολύ μεγάλη αύξηση στα τροχαία ατυχήματα. Υπάρχουν μελέτες από τις ΗΠΑ που δείχνουν ότι τα τροχαία ατυχήματα αυξάνονται μέχρι και κατά 11%. Οπως και τα εργατικά ατυχήματα, σε χειριστές μηχανημάτων παραδείγματος χάριν. Η πρώτη ημέρα είναι η πιο δύσκολη, η Δευτέρα είναι η χειρότερη».
Αλλες μελέτες δείχνουν ότι η απότομη αλλαγή ώρας εγκυμονεί κινδύνους και για γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση – «υπάρχει πιθανότητα να μην πάει καλά η όλη διαδικασία ακριβώς γύρω από αυτή φάση αλλαγής της ώρας» σημειώνει ο δρ Μερμίγκης.
Δεν μπορούμε να θέτουμε σε κίνδυνο την υγεία μας μόνο και μόνο για λόγους που αφορούν την εξοικονόμηση ηλεκτρισμού και ενέργειας.
«Η κανονική ώρα που θα έπρεπε να έχουμε είναι η χειμερινή ώρα, αλλά δεν τη διατηρούμε για ενεργειακούς λόγους. Για να εξοικονομούμε ενέργεια. Πρέπει όμως να περάσει στον κόσμο ότι δεν είναι τόσο απλό», τονίζει υπενθυμίζοντας πως χώρες στην Αφρική και την Ασία δεν αλλάζουν την ώρα. «Και στην Ευρωπαϊκή Ενωση είχαμε αποφασίσει το 2021 να το σταματήσουμε, αλλά η πανδημία του κορωνοϊού πήγε τα πράγματα πίσω. Αλλιώς πιθανότατα τώρα να μην κάναμε αυτές τις αλλαγές, γιατί πραγματικά έχει βρεθεί ότι αλλάζει το βιολογικό ρολόι», σημειώνει, επισημαίνοντας πως η Αμερικανική Ακαδημία Υπνου έχει πάρει θέση κατά της διαδικασίας.
«Δεν μπορούμε να θέτουμε σε κίνδυνο την υγεία μας μόνο και μόνο για λόγους που αφορούν την εξοικονόμηση ηλεκτρισμού και ενέργειας. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι άλλοι που εικάζουν ότι με το να έχουμε περισσότερο φως μπορεί να μειωθεί η εγκληματικότητα ή ότι κάποιοι ασκούνται περισσότερο σωματικά. Αντίθετα, όλα τα στοιχεία για τα καρδιαγγειακά, την κατάθλιψη, τα τροχαία και τα εργατικά ατυχήματα είναι δεδομένα».
Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τον οργανισμό μας;
Τις πρώτες ημέρες μετά την αλλαγή της ώρας πολλοί μπορεί να ταλαιπωρούνται από αϋπνία ή να ξυπνούν πολλές φορές μέσα στη νύχτα. Αλλά συνήθως αυτά τα φαινόμενα είναι παροδικά, λέει ο δρ Μερμίγκης.
«Τα πάντα εξαρτώνται από εμάς. Χρειαζόμαστε ένα καλό ωράριο ύπνου. Το 93% των ανθρώπων χρειάζονται 7 με 8 ώρες ύπνου, αλλά οι περισσότεροι το έχουν ξεχάσει αυτό γιατί βάζουν τη δουλειά πάνω από όλα. Ειδικά τις τρεις – τέσσερις ημέρες πριν κάθε αλλαγή ώρας, καλό θα είναι να έχουμε έναν καλό, επαρκή νυχτερινό ύπνο. Και να “μιμούμαστε” αυτό που θα γίνει τις επόμενες ημέρες, δηλαδή να κοιμόμαστε λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα, όπως θα αρχίσουμε να κάνουμε μετά την αλλαγή της ώρας. Να προσέχουμε να μην ξενυχτίσουμε, να μην κάνουμε κατάχρηση αλκοόλ ή φαγητού.
Τις τρεις – τέσσερις ημέρες πριν κάθε αλλαγή ώρας, καλό θα είναι να έχουμε ένα καλό, επαρκή νυχτερινό ύπνο. Και να «μιμούμαστε» αυτό που θα γίνει τις επόμενες ημέρες, δηλαδή να κοιμόμαστε λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα.
Οσοι είναι οδηγοί, σε αυτοκίνητα, σε υπηρεσίες, εκείνες τις ημέρες θα πρέπει να είναι πάρα πολύ προσεκτικοί, διότι η υπνηλία στο τιμόνι μπορεί να οδηγήσει σε τροχαία ατυχήματα.
Και να ξέρουμε ότι σε βάθος μερικών ημερών τα πράγματα θα ομαλοποιηθούν. Αν υπάρχει κάτι σημαντικό που έχουμε να κάνουμε, ας το αναβάλουμε για μία με δύο ημέρες. Ας μη βάλουμε τη δύσκολη ημέρα μια απαιτητική πνευματική δραστηριότητα».
Οι «ευπαθείς ομάδες» ύπνου
Ενδιαφέρον έχει και το γεγονός πως τό χάσμα αυτής της μίας ώρας μπορεί να μας δημιουργήσει την αίσθηση ότι χάνουμε περισσότερο χρόνο. Γιατί δεν είναι μόνο το χρονικό άλμα, είναι και ο τρόπος που παράγονται όλες οι ορμόνες το βράδυ – η μελατονίνη που μας προκαλεί νύστα απορρυθμίζεται, η αυξητική ορμόνη που έχει σχέση με την έκκριση της κορτιζόλης, επίσης. «Ολα αυτά αλλάζουν, και μπορεί υποκειμενικά να μας δημιουργήσουν την αίσθηση ότι πράγματι κάτι δεν πάει καλά. Αν αυτό συνεχιστεί για ικανό χρονικό διάστημα, τότε θα πρέπει να σκεφτούμε ότι κάτι άλλο συμβαίνει και ο ύπνος μας δεν είναι καλός, εκεί θα πρέπει να ψάξουμε για νοσήματα του ύπνου και μπορεί αυτή η μικρή αλλαγή να ήταν αυτό που “ταρακούνησε” τον οργανισμό μας και βγήκαν στην επιφάνεια. Θα πρέπει, για παράδειγμα, να διερευνήσουμε την πιθανότητα να έχουμε υπνική άπνοια.
Η υπνική άπνοια είναι απότοκο συνήθως της παχυσαρκίας, παρατηρείται όμως και σε λεπτούς ανθρώπους στους οποίους το βράδυ “πέφτει” η γλώσσα και δυσχεραίνεται η αναπνοή τους. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να κοιμούνται πολλές ώρες και να ξυπνούν όμως κουρασμένοι, νυσταγμένοι, δύσθυμοι, να νυστάζουν στο τιμόνι, ακριβώς γιατί το βράδυ δεν ξεκουράζεται οργανισμός τους και είναι σαν να τρέχουν αγώνα δρόμου. Αυτοί οι άνθρωποι είναι περισσότερο ευάλωτοι σε αυτή την ώρα που θα χάσουν γιατί ήδη έχουν το υφιστάμενο πρόβλημα και με την αλλαγή της ώρας προστίθεται ένα ακόμα.
Τα άτομα που έχουν αϋπνίες μπορεί επίσης να παρατηρήσουν επιδείνωση εκείνο το διάστημα» καταλήγει ο κ. Μερμίγκης.
Αντίκτυπος στην ψυχολογική ευεξία
Η αλλαγή της ώρας είναι πιθανό να επηρεάσει και τη διάθεσή μας, αν και όχι μακροπρόθεσμα, εξηγεί στην «Κ» η υποψήφια διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, κλινική και οργανωσιακή ψυχολόγος Ελενα Μπίκου, ειδική σε ζητήματα ευζωίας και ευεξίας.
Οι κιρκάδιοι ρυθμοί, οι εσωτερικές διεργασίες που ρυθμίζουν τον κύκλο ύπνου – αφύπνισης και επαναλαμβάνονται περίπου κάθε 24 ώρες, θεωρούνται ως το εσωτερικό ρολόι του σώματος, καθοδηγώντας όχι μόνο τον ύπνο και τα επίπεδα ορμονών, αλλά ακόμα και τη θερμοκρασία του σώματος και τον μεταβολισμό, εξηγεί η κ. Μπίκου.
«Το φως είναι το πιο σημαντικό. Ο αντίκτυπος της αλλαγής ώρας στην ψυχολογική ευεξία μπορεί να συνδεθεί άμεσα με την επίδρασή της στους κιρκάδιους ρυθμούς. Για παράδειγμα, η απώλεια μίας ώρας ύπνου λόγω της θερινής ώρας μπορεί να διαταράξει τον φυσικό κύκλο ύπνου – αφύπνισης του σώματος, οδηγώντας σε διαταραχές του ύπνου, με αλυσιδωτές επιπτώσεις όχι μόνο στην ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου, αλλά και στη διάθεση και τη συνολική ψυχική υγεία». Ωστόσο, οι ατομικές αντιδράσεις στη θερινή ώρα διαφέρουν σημαντικά και εξαρτώνται από παράγοντες όπως η ηλικία, ο τρόπος ζωής και η γεωγραφική θέση, λέει η ίδια.
Διαταραχές και διαύγεια
Ο αντίκτυπος των αλλαγών του χρόνου στις διαταραχές της διάθεσης, ιδίως στην εποχιακή συναισθηματική διαταραχή και στην κατάθλιψη, είναι καλά τεκμηριωμένος, ξεκαθαρίζει η κ. Μπίκου.
Εχει διερευνηθεί πώς η μείωση του φωτός της ημέρας κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τη θερινή ώρα το φθινόπωρο «μπορεί να προκαλέσει καταθλιπτικά επεισόδια σε άτομα με εποχιακή συναισθηματική διαταραχή». Ακόμα, η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης εμφράγματος του μυοκαρδίου τις ημέρες που ακολουθούν τη μετάβαση στη θερινή ώρα, υποδηλώνει σύνδεση μεταξύ των αλλαγών του χρόνου, των αντιδράσεων στο στρες και των διαταραχών της διάθεσης, σημειώνει η κ. Μπίκου
Οι γνωσιακές λειτουργίες επηρεάζονται επίσης από τις προσαρμογές της θερινής ώρας. Αυτές οι «βλάβες» μπορεί να εκδηλωθούν ως μειωμένη προσοχή, μειωμένη μνήμη και μειωμένη εκτελεστική λειτουργία, επηρεάζοντας την καθημερινή απόδοση και την ευημερία των ατόμων.
Χρειαζόμαστε «όσο το δυνατόν περισσότερο φως»;
Το λεπτό ερώτημα αν η διαβίωση σε συνθήκες φωτός για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είναι ανώτερη από τις επιπτώσεις του σκοταδιού δεν μπορεί να απαντηθεί απλουστευτικά. Οι έρευνες, μαζί με την κατανόηση της ανθρώπινης φυσιολογίας και ψυχολογίας, υπογραμμίζουν ότι τόσο το φως όσο και το σκοτάδι παίζουν ουσιαστικό αλλά και συμπληρωματικό ρόλο στην ευημερία μας.
Απαραίτητο το φως
«Η κατάλληλη έκθεση στο φυσικό φως κατά τις ώρες της ημέρας βοηθά στον συγχρονισμό του εσωτερικού μας ρολογιού με το φυσικό κόσμο, προάγοντας την εγρήγορση και την ενέργεια καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Πέρα από τη ρύθμιση του ύπνου, η επαρκής έκθεση στο φως, ιδίως από το ηλιακό φως, συνδέεται με βελτιώσεις στη διάθεση και τη γνωστική λειτουργία. Μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης, συμπεριλαμβανομένης της εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής, και να ενισχύσει την παραγωγικότητα. Επιπλέον, το ηλιακό φως είναι ζωτικής σημασίας για τη σύνθεση της βιταμίνης D στο δέρμα, μια διαδικασία ζωτικής σημασίας για την υγεία των οστών, τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και τη ρύθμιση της διάθεσης».
Κρίσιμο το σκοτάδι
«Αντίθετα, το σκοτάδι παίζει κρίσιμο ρόλο στη διασφάλιση της ποιότητας του ύπνου. Η απουσία φωτός ενεργοποιεί την επίφυση να παράγει μελατονίνη, μια ορμόνη που προάγει τον ύπνο. Η νυχτερινή έκθεση στο φως μπορεί να διαταράξει την παραγωγή μελατονίνης, υποβαθμίζοντας την ποιότητα του ύπνου και, με την πάροδο του χρόνου, τη συνολική υγεία», προειδοποιεί η κ. Μπίκου.
«Οι περίοδοι σκοταδιού προσφέρουν όχι μόνο σωματική ανάπαυση αλλά και ψυχολογική ανάπαυλα από τη συνεχή διέγερση του φωτός της ημέρας και των τεχνητών φώτων, βοηθώντας την ψυχική υγεία. Επιπλέον, ο ύπνος, που διευκολύνεται από το σκοτάδι, επιτρέπει βασικές διαδικασίες κυτταρικής επιδιόρθωσης και αποκατάστασης που είναι κρίσιμες για τη σωματική υγεία κατά τη διάρκεια των σταδίων βαθύ ύπνου», επισημαίνει η κ. Μπίκου υπογραμμίζοντας πως ο στόχος δεν θα πρέπει να είναι να επιλέγουμε μεταξύ της ζωής στο φως ή στο σκοτάδι, αλλά να βρούμε μια ισορροπία που υποστηρίζει τους υγιείς κιρκάδιους ρυθμούς και τη συνολική ευεξία».
* Κεντρική Φωτογραφία: Unsplash