Εικονογράφηση: Michael Kirki
Ακούστε το άρθρο
Είναι το μάλλον πιο δημοκρατικό έπιπλο που κατασκευάστηκε ποτέ, όπως έχει ειπωθεί ξανά και ξανά. Δεν υπάρχει κάποιος που δεν έχει αναμετρηθεί με τη λευκή πλαστική καρέκλα ή πιο επίσημα, τη μονομπλόκ καρέκλα, όπως λέγεται λόγω της ενιαίας, με ένα μόνο υλικό, κατασκευής της. Εχει παραταχθεί σε παραλίες, βεράντες, πλατείες. Εχει υπάρξει όμως και η «μήτρα» για καρέκλες που σημάδεψαν την ιστορία του design και χωράνε μόνο σε ακριβά σαλόνια και μουσεία μοντέρνας τέχνης. Μια βόλτα σε μια οποιαδήποτε μητρόπολη του κόσμου νομοτελειακά θα οδηγήσει πάνω σε μια μονομπλόκ καρέκλα, στοιβαγμένη και κατειλημμένη. Για τα ελληνικά δεδομένα, θα βρίσκεται στην καρότσα ενός φορτηγού που διαλαλεί την πραμάτεια του. Το ίδιο όμως μπορεί να συμβεί και σε ένα εξοχικό σκηνικό, πολλά χιλιόμετρα μακριά από την κοντινότερη πόλη.
Η λευκή πλαστική καρέκλα έχει μισηθεί, έστω και ασυνείδητα, ως αντικείμενο που καρατομεί την (υψηλή) αισθητική, μα έχει επιτύχει την απόλυτη εφαρμογή της μαζικότητας της αισθητικής, στην οποία είμαστε όλοι συμμέτοχοι εδώ και δεκαετίες. Ο Ιθαν Ζούκερμαν, θεωρητικός των μέσων, έχει χαρακτηρίσει τη λευκή καρέκλα ένα αντικείμενο άνευ περιεχομένου και ένα από τα ελάχιστα αντικείμενα που δεν υποδηλώνουν χώρο και χρόνο –αν δείτε μια μονομπλόκ καρέκλα σε ένα φυσικό τοπίο χωρίς άλλα αντικείμενα, θα μπορέσετε να υποθέσετε πότε τραβήχτηκε;
Αυτοί θα μπορούσαν να είναι μερικοί μόνο λόγοι για τους οποίους το T Magazine, δηλαδή το περιοδικό στυλ των New York Times, σε λίστα του με τα 25 καθοριστικότερα έπιπλα των τελευταίων 100 ετών συμπεριέλαβε τη μονομπλόκ καρέκλα, ανάμεσα σε έπιπλα του «υψηλόβαθμου» σχεδιασμού. Ενα κομμάτι που αποτελεί «το αντίδοτο στην ειδωλολατρία του design», που είναι την ίδια στιγμή «το αυθεντικό και η κόπια του», όπως γράφει στο άρθρο ο Μαξ Λάκιν.
Καρέκλα αγνώστου πατρός
Το γεγονός ότι κανείς δεν έχει μια υπεύθυνη απάντηση για το ποιος την κατασκεύασε πρώτος, κάνει τη μονομπλόκ καρέκλα ακόμα περισσότερο κτήμα του λαού της. Πολλοί αποδίδουν τη γέννησή της στον Καναδό σχεδιαστή Ντ. Κ. Σίμπσον που το 1946 κατασκεύασε μια μονοκόμματη λευκή πλαστική καρέκλα, που δεν είναι βέβαια ολόιδια με αυτή που ξέρουμε, ούτε πέρασε στη μαζική παραγωγή. Στη δεκαετία του ’60 designers όπως ο Χέλμουτ Μπάτζνερ και ο Τζο Κολόμπο έφτιαξαν με τη σειρά τους εκδοχές της λευκής πλαστικής καρέκλας, όμως ακόμη μιλάμε για πιο εκλεπτυσμένες προτάσεις από την κλασική μονομπλόκ.
Θα ήταν ο Βέρνερ Παντόν το 1968 με την καρέκλα Παντόν για τη Vitra αυτός που θα εισήγαγε πρώτος τη μονομπλόκ λογική στο στιβαρό design, σε μια καρέκλα που προσπάθησε να ενστερνιστεί μια sci-fi πολυχρωμία που χαρακτήρισε τη δεκαετία μέσα στην οποία γεννήθηκε.
Αν βέβαια μια καρέκλα άρχισε πραγματικά να μοιάζει με την κλασική λευκή, αυτή ήταν η Fauteuil 300 που σχεδίασε ο Ανρί Μασονέ το 1972. Το 1983 η καρέκλα κήπου που λάνσαρε η εταιρεία Grossfillex θα μας σύστηνε πλέον το πιο λαϊκό κάθισμα το κόσμου και συγχρόνως θα το περνούσε στη μαζική παραγωγή. Σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο παράγει ή εισάγει τις μονομπλόκ καρέκλες, άλλες με λίγο μεγαλύτερα, άλλες με λίγο μικρότερα κενά στην πλάτη, αλλά ουσιαστικά διαδίδοντας το ίδιο προϊόν στα πέρατα του κόσμου.
Από το κρησφύγετο του Σαντάμ Χουσεΐν στην Εθνική Λυρική Σκηνή
Μπορεί ένα αντικείμενο «υπεράνω πάσης υποψίας» να συνδυάζει στοιχεία προ-μοντερνιστικά, μοντερνιστικά αλλά και μεταμοντέρνα; Ναι, σύμφωνα με τη συλλογιστική του Γιώργου Τζιρτζιλάκη, καθηγητή στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αλλά και με εμπειρία στο κομμάτι του design και την επιμέλεια εκθέσεων.
Το γεγονός ότι η ακριβής καταγωγή του πλαστικού αυτού καθίσματος δεν μπορεί να εντοπιστεί, κάνει το εν λόγω αντικείμενο κάτι αντίστοιχο «με ένα δημοτικό τραγούδι ή ένα ανέκδοτο. Ανήκει δηλαδή, υπό αυτό το πρίσμα, σε μια προνεωτερική κουλτούρα», λέει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.
Την ίδια στιγμή, όμως, αποτελεί «την κατεξοχήν έκφραση του μεταπολεμικού φιλελευθερισμού. Και με έναν παράδοξο τρόπο και με μια σειρά αντιστροφών, η λευκή μονομπλόκ καρέκλα είναι στη μεταπολεμική περίοδο το πιο μοντερνιστικό έπιπλο». Αυτό που εννοεί ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης είναι πως αν αναλογιστούμε τον σκοπό του νεωτερισμού, αυτός ήταν να παράγει φθηνά και καλοσχεδιασμένα έπιπλα για την εργατική τάξη. Ομως, ενώ ο μοντερνισμός ευαγγελίστηκε τον εκδημοκρατισμό των επιθυμιών, κατέληξε να παράγει έργα σχεδιαστών που έγιναν ακριβά. Τελικά, ένα αντικείμενο όπως η μονομπλόκ καρέκλα, που είναι φορητή, στοιβαζόμενη, αδιάβροχη, καθαρίζεται εύκολα και δεν έχει πολλή διακόσμηση κατάφερε να γίνει «η παρανάγνωση του οράματος του μοντερνισμού», θα καταλήξει ο αρχιτέκτονας.
Σε συνέχεια του άρθρου των New York Times που χαρακτηρίζουν το έπιπλο ως αυθεντικό και κόπια την ίδια στιγμή, ο καθηγητής θα προσθέσει πως η ακύρωση αυτής της διάκρισης-φετίχ για τον δυτικό πολιτισμό, στον οποίο τα πάντα έχουν προέλευση και όσα έπονται οφείλουν να αποδώσουν τα εύσημα, αποτελεί και «την πεμπτουσία του μεταμοντερνισμού».
Το μείγμα χαρακτηριστικών της μονομπλόκ καρέκλας και η έλλειψη συγκείμενου, της έχουν επιτρέψει να βρίσκεται από το κρησφύγετο του Σαντάμ Χουσεΐν αλλά και να έχει πρωταγωνιστήσει στην οπτική ταυτότητα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Κατασκευαστικά, έχει εισαγάγει όμως και άλλες καινοτομίες όπως την κατάργηση της έννοιας του τεχνίτη. Με έναν τρόπο, τα στοιχεία αυτά που διαχωρίστηκαν κάποτε με την πλαστική καρέκλα, δηλαδή η ομοιομορφία και η τέχνη του κατασκευαστή, έρχονται σήμερα να ξαναενωθούν. Κατά τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη, δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια σκανδιναβικές αλυσίδες επίπλων που όλοι γνωρίζουμε «από τη μία προτείνουν απλά σχήματα και σχέδια που θα μπουν σε κάθε σπίτι, κάτι που είναι απότοκο αυτής της καρέκλας. Την ίδια στιγμή, ως συναρμολογούμενα, επαναφέρουν με έναν τρόπο ξανά την έννοια του τεχνήτη». Τελικά, η σημερινή «fast fashion των επίπλων» έχει καταγωγή και αυτή λέγεται μονομπλόκ καρέκλα.
Από τις αυλές στα σαλόνια
Και μέσα από τα μάτια ενός designer, η μονομπλόκ καρέκλα έχει καινοτομίες να αναδείξει. «Οταν πάμε να κατασκευάζουμε ένα έπιπλο κοιτάμε να έχει κάποιες ιδιότητες, τις οποίες η μονομπλόκ καρέκλα τις πληροί 100%», λέει ο σχεδιαστής επίπλων Ιωάννης Σολωμόζης, ιδρυτής της εταιρείας SØLØ. Και εξηγεί: «Μπορεί αρχικά να παραχθεί με ανακυκλωμένο πλαστικό. Δεύτερον, κατά την κατασκευή της δεν υπάρχει καθόλου φύρα». Το κάθισμα δημιουργείται με χύτευση με έγχυση («injection molding»), δηλαδή το υγρό υλικό (πολυπροπυλένιο) μπαίνει στο αρνητικό καλούπι και στη συνέχεια στεγνώνει. Ο Ιωάννης Σολωμόζης έχει χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη τεχνοτροπία, όχι για τη δημιουργία κάποιας καρέκλας, αλλά για διακοσμητικά γλυπτά.
Ενα άλλο ελληνικό brand, το Greece is For Lovers, πήγε το έπιπλο πιο πέρα, καθώς το 2010 με την «Go Naked», ούτε λίγο ούτε πολύ πήρε μια λευκή πλαστική καρέκλα και την έντυσε με γούνα. Οπως εξηγεί σήμερα η ομάδα πίσω από το έπιπλο, ήθελαν να κάνουν «μια ωδή σε ένα ταπεινό προϊόν και να την αναδείξουμε σε κάτι πιο “πολυτελές” με τη χρήση της γούνας. Οπως και σε άλλα παραδείγματα της δουλειάς μας, μας αρέσει η συνύπαρξη πολυτελών και ευτελών υλικών, η αντίθεση που τονίζουν και φυσικά, η αισθητική αναβάθμιση και ανάδειξη του κιτς που αγαπάμε βαθιά».
Καρέκλα, φορέας νοημάτων
Και η Ιόλη Χιωτίνη έχει χρησιμοποιήσει στο έργο της καρέκλα μονομπλόκ λογικής που έχει ντύσει με ύφασμα. Εντελώς συμπτωματικά, η πρώτη δημοσίευση που έκανε ποτέ στο Instagram ήταν μια φωτογραφία με τρεις μονομπλόκ καρέκλες. Παρ’ όλα αυτά ως interior designer έχει στον λογαριασμό της πολύ πιο «ντιζαϊνάτες» εικόνες. Εχει σπουδάσει όμως και ψυχολογία του χώρου και όταν τράβηξε αυτή τη φωτογραφία, αυτό που σκέφτηκε αυθόρμητα ήταν τρεις εμπόρους στου Ψυρρή να κάνουν το διάλειμμά τους καθήμενοι σε αυτές.
Για την ψυχολογία του χώρου, εξυπηρετεί έναν σκοπό που αφορά τελικά τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους μέσα σε αυτόν. Η μονομπλόκ λευκή καρέκλα, όπως σημειώνει η Ιόλη Χιωτίνη, μπορεί στην κλασική μορφή της να μην είναι πρωταγωνίστρια σε έναν χώρο, είναι όμως «ένα αντικείμενο που υποδηλώνει κάτι μη στημένο, αυθόρμητο και άρα με αυτή την έννοια αυθεντικό». Και προμηνύει ότι κάτι συνέβη ή θα συμβεί: αν για παράδειγμα, ανέβει κάποιος σε ένα πλοίο και δει τρεις παραταγμένες τέτοιες καρέκλες στη σειρά, ξέρει πως πριν λίγο εκεί καθόταν μια παρέα.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Για να κλείσουμε, όμως, με τα λόγια του Γιώργου Τζιρτζιλάκη, οι αντιθέσεις αυτής της καρέκλας την οδηγούν τελικά σε μονοπάτια που περικλείουν περισσότερα από όσα μάλλον μπορούσε να φανταστεί ο (ανώνυμος) εμπνευστής της: «Εν γένει αυτή η καρέκλα είναι ο ορισμός της αμφιταλάντευσης και του αμφίθυμου. Εχει περιβαλλοντική αντίφαση αλλά και αντίφαση στον σχεδιασμό της. Είναι σύμβολο και της φτήνιας και της ευχαρίστησης. Ενώ ξεκίνησε ως “χαμηλό” αντικείμενο, το οικειοποιήθηκε και το “υψηλό”. Αυτή η σχέση που έχουμε μαζί του, που το απεχθανόμαστε και το απαξιώνουμε αλλά ταυτόχρονα το θέλουμε, είναι και μια “ψυχοπαθολογία”. Αισθάνεσαι εξαρτημένος από κάτι που δεν συμπαθείς. Πολλά αντικείμενα κατανάλωσης που δεν έχουν ένα στάτους ως σύμβολα έχουν αυτό το ίχνος πάνω τους. Επίσης, είναι ένα αντικείμενο πλαστικό, ένα υλικό που δεν πεθαίνει και τείνει στην “απολίθωση”. Η μονομπλόκ καρέκλα τελικά συμπυκνώνει όλα τα προβλήματα του δυτικού πολιτισμού».
