Από τον Jack Ewing c. 2023/The New York Times Company / Απόδοση: Παντελής Τσομπάνης
Περίπου 177 χλμ. νότια του Όσλο, κατά μήκος ενός αυτοκινητόδρομου με πεύκα και σημύδες, ένας λαμπερός σταθμός ανεφοδιασμού καυσίμων προσφέρει μια εικόνα από το μέλλον, όταν τα ηλεκτρικά οχήματα θα κυριαρχούν. Οι φορτιστές ξεπερνούν κατά πολύ τις αντλίες βενζίνης στον χώρο εξυπηρέτησης που λειτουργεί η Circle K, μια αλυσίδα λιανικής πώλησης καυσίμων που ξεκίνησε από το Τέξας. Τα Σαββατοκύριακα του καλοκαιριού, όταν οι κάτοικοι του Όσλο φεύγουν στα εξοχικά τους, η ουρά για τη φόρτιση φτάνει μερικές φορές μέχρι τη διχάλα της παράκαμψης.
H Μάριτ Μπέρσλαντ, η οποία εργάζεται στο κατάστημα, έπρεπε να μάθει πώς να βοηθά τους εκνευρισμένους πελάτες να συνδέουν τα οχήματά τους με τους φορτιστές, εκτός από τα συνήθη καθήκοντά της να ψήνει μπιφτέκια και να καταγράφει πόσες αλμυρές γλυκόριζες αγοράστηκαν. «Κάποιες φορές, τους δίνουμε καφέ, για να ηρεμήσουν», είπε.
Το 80% των νέων αυτοκινήτων που αγοράστηκαν στη Νορβηγία ήταν ηλεκτρικά, γεγονός που καθιστά τη χώρα πρωτοπόρο στη στροφή προς τη μετακίνηση με μπαταρίες. Επίσης, αυτό έχει μετατρέψει τη Νορβηγία σε ένα παρατηρητήριο, προκειμένου να καταλάβουμε τι μπορεί να σημαίνει η επανάσταση των ηλεκτρικών οχημάτων για το περιβάλλον, τους εργαζομένους και τη ζωή γενικότερα. Η χώρα θα σταματήσει τις πωλήσεις αυτοκινήτων με κινητήρα εσωτερικής καύσης το 2025.
Nορβηγικά ορόσημα
Η εμπειρία της Νορβηγίας δείχνει ότι τα ηλεκτρικά οχήματα προσφέρουν οφέλη, χωρίς τις ολέθριες συνέπειες που προβλέπουν ορισμένοι επικριτές. Υπάρχουν βέβαια προβλήματα, όπως οι αναξιόπιστοι φορτιστές και οι μεγάλες αναμονές σε περιόδους υψηλής ζήτησης. Οι έμποροι αυτοκινήτων και οι λιανοπωλητές έπρεπε να προσαρμοστούν. Η αλλαγή έχει αναδιατάξει την αυτοκινητοβιομηχανία, καθιστώντας την Tesla την εμπορικότερη μάρκα και περιθωριοποιώντας καθιερωμένες αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η Renault και η Fiat.
Όμως ο αέρας στο Όσλο, την πρωτεύουσα της Νορβηγίας, είναι μετρήσιμα καθαρότερος. Η πόλη είναι επίσης πιο ήσυχη, καθώς τα πιο θορυβώδη οχήματα βενζίνης και ντίζελ δεν χρησιμοποιούνται. Από το 2009, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στο Όσλο έχουν μειωθεί κατά 30%, ωστόσο δεν υπήρξε μαζική ανεργία των εργαζομένων στα βενζινάδικα και το ηλεκτρικό δίκτυο δεν κατέρρευσε.
Ορισμένοι νομοθέτες και στελέχη επιχειρήσεων παρουσιάζουν τον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής ως κάτι που απαιτεί σκληρές θυσίες. «Με τα ηλεκτρικά οχήματα, δεν είναι έτσι», δήλωσε η Κριστίνα Μπου, γενική γραμματέας της νορβηγικής ένωσης ηλεκτρικών οχημάτων, η οποία εκπροσωπεί τους ιδιοκτήτες. «Στην πραγματικότητα, είναι κάτι που οι άνθρωποι αγκαλιάζουν».
Η Νορβηγία άρχισε να προωθεί τα ηλεκτρικά οχήματα τη δεκαετία του 1990 για να στηρίξει τη Think, μια εγχώρια νεοφυή επιχείρηση ηλεκτρικών οχημάτων που ανήκε στη Ford Motor για λίγα χρόνια. Τα οχήματα με μπαταρία απαλλάχθηκαν από τους φόρους προστιθέμενης αξίας και εισαγωγής, καθώς και από τα διόδια των αυτοκινητοδρόμων. Η κυβέρνηση επιχορήγησε επίσης την κατασκευή σταθμών ταχείας φόρτισης, πράγμα ζωτικής σημασίας για μια χώρα με έκταση σχεδόν όση η Καλιφόρνια με μόλις 5,5 εκατομμύρια κατοίκους. Ο συνδυασμός των κινήτρων και της πανταχού παρούσας φόρτισης «αφαίρεσε όλους τους παράγοντες τριβής», δήλωσε ο Τζιμ Ρόουαν, διευθύνων σύμβουλος της Volvo Cars, που εδρεύει στη γειτονική Σουηδία. Εδώ και πάνω από μία δεκαετία, οι πολιτικές αυτές έφεραν τη Νορβηγία μπροστά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η κυβέρνηση Μπάιντεν στοχεύει το πενήντα τοις εκατό των πωλήσεων νέων οχημάτων να είναι ηλεκτρικά μέχρι το 2030, ένα ορόσημο που η Νορβηγία ξεπέρασε το 2019.
Yπάρχει ακόμα κάτι «ανθυγιεινό» στο Βασίλειο
Λίγα μέτρα μακριά από έναν αυτοκινητόδρομο έξι λωρίδων που περνάει από την προκυμαία του Όσλο, μεταλλικοί σωλήνες προεξέχουν από την οροφή ενός προκατασκευασμένου υπόστεγου. Το κτίριο μετράει τη ρύπανση από τη διερχόμενη κυκλοφορία, σε απόσταση αναπνοής από έναν ποδηλατόδρομο και μια μαρίνα. Τα επίπεδα των οξειδίων του αζώτου, υποπροϊόντων της καύσης βενζίνης και ντίζελ που προκαλούν αιθαλομίχλη, άσθμα και άλλες ασθένειες, έχουν μειωθεί απότομα, καθώς έχει αυξηθεί η ιδιοκτησία ηλεκτρικών οχημάτων. «Είμαστε στα πρόθυρα της επίλυσης του προβλήματος των NOx», δήλωσε ο Τομπίας Βολφ, επικεφαλής μηχανικός του Όσλο για την ποιότητα του αέρα, αναφερόμενος στα οξείδια του αζώτου.
Υπάρχει όμως ακόμη ένα πρόβλημα στο σημείο όπου το καουτσούκ συναντά τον δρόμο. Ο αέρας του Όσλο έχει ανθυγιεινά επίπεδα μικροσκοπικών σωματιδίων που παράγονται εν μέρει από την τριβή των ελαστικών και της ασφάλτου. Τα ηλεκτρικά οχήματα, τα οποία αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τρίτο των εγγεγραμμένων οχημάτων στην πόλη, καθώς και ένα μεγαλύτερο ποσοστό κυκλοφορίας, μπορεί και να επιδεινώσουν αυτό το πρόβλημα. «Είναι πολύ πιο βαριά από τα αυτοκίνητα με κινητήρα εσωτερικής καύσης, και αυτό σημαίνει ότι προκαλούν μεγαλύτερη τριβή», δήλωσε ο Βολφ, ο οποίος, όπως πολλοί κάτοικοι του Όσλο, προτιμάει να μετακινείται με ποδήλατο. Ένα άλλο επίμονο πρόβλημα είναι πως οι κάτοικοι των διαμερισμάτων λένε ότι η εύρεση ενός χώρου για να συνδέσουν τα αυτοκίνητά τους παραμένει πρόκληση. Τοπικοί νομοθέτες και κάτοικοι συγκεντρώθηκαν πρόσφατα στο υπόγειο ενός εστιατορίου του Όσλο για να συζητήσουν το θέμα.
H Σίριν Χέλβιν Σταβ, αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και Μεταφορών του Όσλο, δήλωσε στην εκδήλωση ότι η πόλη θέλει να εγκαταστήσει περισσότερους δημόσιους φορτιστές, αλλά και να μειώσει τον αριθμό των αυτοκινήτων κατά το ένα τρίτο, ώστε οι δρόμοι να γίνουν ασφαλέστεροι και να ελευθερωθεί χώρος για το περπάτημα και την ποδηλασία. «Ο στόχος είναι να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων, γι’ αυτό και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι τόσο σημαντικά, αλλά και να γίνει η πόλη καλύτερη ώστε να ζει κανείς σε αυτήν», δήλωσε αργότερα σε συνέντευξη η Σταβ, μέλος του Κόμματος των Πρασίνων. Τα ηλεκτρικά οχήματα αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου του Όσλο για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σχεδόν στο μηδέν έως το 2030. Όλα τα αστικά λεωφορεία θα είναι ηλεκτρικά μέχρι το τέλος του έτους.
Έλλειψη ηχορύπανσης
Το Όσλο έχει βάλει το «μάτι» του και στις κατασκευές που αποτελούν πηγή περισσότερων από το ένα τέταρτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι εργολάβοι που υποβάλλουν προσφορές για δημόσια έργα έχουν περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουν αν χρησιμοποιούν εξοπλισμό που λειτουργεί με ηλεκτρική ενέργεια ή βιοκαύσιμα. Τον περασμένο μήνα, σε ένα πάρκο σε μια εργατική γειτονιά του Όσλο, ένας εκσκαφέας έσκαψε χώμα για μια διακοσμητική λίμνη. Ένα χοντρό καλώδιο συνέδεε τον εκσκαφέα με μια πηγή ενέργειας, κινώντας τον ηλεκτροκινητήρα του. Αργότερα, ένα ηλεκτρικό απορριμματοφόρο απομάκρυνε το χώμα.
Κανονικά, το συνεργείο θα έπρεπε να σταματήσει την εργασία του, όταν τα παιδιά σε έναν κοντινό παιδικό σταθμό κοιμούνταν. Όμως ο ηλεκτρικός εξοπλισμός ήταν αρκετά ήσυχος, ώστε οι εργασίες να μπορούν να συνεχιστούν. (Τα παιδιά στη Νορβηγία κοιμούνται σε εξωτερικούς χώρους, εφόσον το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες.)
Ο Έσπεν Χάουγκε, διαχειριστής των κατασκευαστικών έργων της πόλης, δήλωσε ότι εξεπλάγη από το πόσο γρήγορα οι εργολάβοι αντικατέστησαν τα μηχανήματα ντίζελ με ηλεκτρικό εξοπλισμό, που είναι δύσκολο να βρεθεί. «Ορισμένα έργα που θεωρούσαμε αδύνατο ή πολύ δύσκολο να γίνουν με μηδενικές εκπομπές, εμείς εξακολουθήσαμε να παίρνουμε τον διαγωνισμό για τις μηδενικές εκπομπές», είπε.
Η υποκρισία του ορυκτού πλούτου
Η Σταβ εντοπίζει μια υποκρισία στην προσπάθεια της Νορβηγίας να μειώσει τα αέρια του θερμοκηπίου ενώ παράλληλα παράγει πολύ πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Οι εξαγωγές ορυκτών καυσίμων απέφεραν έσοδα ύψους 180 δισ. δολαρίων πέρυσι. «Εξάγουμε αυτή τη ρύπανση», δήλωσε η Σταβ, σημειώνοντας ότι το κόμμα της έχει ζητήσει να σταματήσει σταδιακά η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου έως το 2035. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Νορβηγίας δεν έχει υποχωρήσει στην παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. «Έχουμε αρκετά κοιτάσματα σε παραγωγή ή υπό ανάπτυξη, τα οποία παρέχουν ενεργειακή ασφάλεια στην Ευρώπη», δήλωσε ο Άμουντ Βικ, υφυπουργός στο νορβηγικό Υπουργείο Πετρελαίου και Ενέργειας.
Αλλού, το δίκτυο ηλεκτροδότησης της Νορβηγίας άντεξε μια χαρά, ακόμη και με την αυξημένη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Βοηθάει το γεγονός ότι η χώρα διαθέτει άφθονη υδροηλεκτρική ενέργεια. Ακόμη κι έτσι, σύμφωνα με υπολογισμούς της Ένωσης Ηλεκτρικών Αυτοκινήτων, τα ηλεκτρικά οχήματα έχουν αυξήσει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας σε μικρό βαθμό και οι περισσότεροι ιδιοκτήτες φορτίζουν τα αυτοκίνητα τη νύχτα, όταν η ζήτηση είναι χαμηλότερη και το ρεύμα φθηνότερο.
Η Elvia, η οποία προμηθεύει με ηλεκτρική ενέργεια το Όσλο και τα περίχωρά του, έπρεπε να εγκαταστήσει νέους υποσταθμούς και μετασχηματιστές σε ορισμένα μέρη, λέει η Αν Νισέτερ, διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας. Πρόσθεσε όμως ότι «δεν έχουμε αντιμετωπίσει κανένα θέμα κατάρρευσης». Ούτε αύξηση της ανεργίας μεταξύ των μηχανικών αυτοκινήτων. Τα ηλεκτρικά οχήματα δεν χρειάζονται αλλαγές λαδιών και απαιτούν λιγότερη συντήρηση από τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα, αλλά εξακολουθούν να χαλάνε. Και υπάρχουν πολλά βενζινοκίνητα αυτοκίνητα που θα χρειάζονται συντήρηση για χρόνια.
O Σίντρε Ντράνμπεργ, ο οποίος εργάζεται σε αντιπροσωπεία της Volkswagen στο Όσλο από τη δεκαετία του 1980, εκπαιδεύτηκε για να συντηρεί μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων. Ήταν δύσκολη η αλλαγή; «Όχι», απάντησε, καθώς αντικαθιστούσε τις ελαττωματικές κυψέλες σε ένα Volkswagen e-Golf.
Τα ηλεκτρικά οχήματα δημιουργούν θέσεις εργασίας σε άλλους κλάδους. Στο Φρέντρικσταντ, 88 μίλια νότια του Όσλο, ένα πρώην εργοστάσιο χάλυβα έχει μετατραπεί σε κέντρο ανακύκλωσης μπαταριών. Εργαζόμενοι, μεταξύ των οποίων και κάποιοι που εργάζονταν στο εργοστάσιο χάλυβα, αποσυναρμολογούν τις μπαταρίες. Στη συνέχεια, ένα μηχάνημα τεμαχίζει τα πακέτα για να διαχωρίσει το πλαστικό, το αλουμίνιο και τον χαλκό από μια μαύρη μάζα που περιέχει κρίσιμα συστατικά, όπως το λίθιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο, το μαγγάνιο και ο γραφίτης. Το εργοστάσιο, που ανήκει στην Hydrovolt, είναι το πρώτο από τα πολλά που η εταιρεία σχεδιάζει να κατασκευάσει στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν πολλές μπαταρίες προς ανακύκλωση, αλλά τελικά οι ανακυκλωμένες μπαταρίες θα μπορούσαν να μειώσουν σημαντικά την ανάγκη για εξόρυξη. «Αν μπορούμε να πάρουμε το ενεργό υλικό που υπάρχει ήδη μέσα στο προϊόν και να δημιουργήσουμε νέο, τότε δημιουργούμε μια συντόμευση», δήλωσε ο Πέτερ Κβάρφορντ, διευθύνων σύμβουλος της Hydrovolt, μιας κοινοπραξίας του παραγωγού αλουμινίου Norsk Hydro και της Northvolt, εταιρείας κατασκευής μπαταριών.
Μια οικολογική ευκαιρία
Αν κάποιοι πρέπει να ανησυχούν για τις δουλειές τους, αυτοί είναι οι έμποροι αυτοκινήτων. Η σχεδόν πλήρης εξαφάνιση των βενζινοκίνητων και πετρελαιοκίνητων οχημάτων από τους εκθεσιακούς χώρους έχει αναδιατάξει τον κλάδο. Ο όμιλος Moller Mobility Group είναι εδώ και καιρό ο μεγαλύτερος έμπορος αυτοκινήτων στη Νορβηγία, με πωλήσεις πέρυσι ύψους 3,7 δισ. δολαρίων και αντιπροσωπείες στη Σουηδία και στις χώρες της Βαλτικής. Το κατάστημα της Moller στο Όσλο είναι γεμάτο με ηλεκτρικά Volkswagen, όπως το ID.4 και το ID.Buzz. Υπάρχουν μόνο λίγα αυτοκίνητα εσωτερικής καύσης.
Ωστόσο, η Tesla ξεπερνάει κατά πολύ τη Volkswagen στη Νορβηγία, καταλαμβάνοντας το 30% της αγοράς έναντι 19% για τη γερμανική μάρκα και τις μάρκες Skoda και Audi, σύμφωνα με το Συμβούλιο Οδικών Πληροφοριών. Οι πωλήσεις ηλεκτρικών αυτοκινήτων από κινεζικές εταιρείες, όπως η BYD και η Xpeng, αυξάνονται επίσης. Εάν αυτό το μοτίβο επαναληφθεί και αλλού στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ορισμένες γνωστές αυτοκινητοβιομηχανίες ενδέχεται να μην επιβιώσουν.
Ο Πέτερ Χέλμαν, διευθύνων σύμβουλος της Moller Mobility, προέβλεψε ότι οι παραδοσιακές μάρκες θα ανακτήσουν έδαφος επειδή οι πελάτες τις εμπιστεύονται και διαθέτουν εκτεταμένα δίκτυα εξυπηρέτησης. «Αλλά είναι σαφές», πρόσθεσε, «ότι η Tesla έχει ταρακουνήσει τον κλάδο».
Η Circle K, η οποία αγόρασε βενζινάδικα που ανήκαν σε νορβηγική κρατική εταιρεία πετρελαίου, χρησιμοποιεί τη χώρα για να μάθει πώς να εξυπηρετεί τους ιδιοκτήτες ηλεκτρικών αυτοκινήτων στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη.
Η αλυσίδα, η οποία ανήκει πλέον στην Alimentation Couche-Tard, μια εταιρεία που εδρεύει κοντά στο Μόντρεαλ, διαθέτει περισσότερα από 9.000 καταστήματα στη Βόρεια Αμερική. Η Γκιούρο Στόρνταλ, στέλεχος της Circle K, έχει το δύσκολο έργο της ανάπτυξης υποδομών φόρτισης που λειτουργούν με δεκάδες μάρκες οχημάτων, η καθεμία με το δικό της λογισμικό. Οι ιδιοκτήτες ηλεκτρικών οχημάτων τείνουν να περνούν περισσότερο χρόνο στο Circle K επειδή η φόρτιση διαρκεί περισσότερο από το γέμισμα του ρεζερβουάρ βενζίνης. Αυτό είναι καλό για τις πωλήσεις τροφίμων, αλλά η βενζίνη παραμένει μια σημαντική πηγή εσόδων.
«Το βλέπουμε ως ευκαιρία», δήλωσε για τα ηλεκτρικά οχήματα ο Χάκον Στίκσρουντ, επικεφαλής της Circle K για την παγκόσμια ηλεκτρονική κινητικότητα. «Αλλά, αν δεν είμαστε σε θέση να εκμεταλλευτούμε αυτές τις ευκαιρίες, γρήγορα θα γίνει απειλή».
