Μήπως τα παρακάτω σάς ακούγονται οικεία; Δεν θυμάστε το όνομα κάποιου που έχετε ξανασυναντήσει. Ξεχνάτε τη σύντομη διαδρομή με το αυτοκίνητο την οποία είχατε ανακαλύψει. Κάνετε ξανά και ξανά το ίδιο ανόητο λάθος προσπαθώντας να ολοκληρώσετε μια εργασία που σας ήταν κάποτε γνώριμη.
Είναι φυσικό να νιώθει κανείς απογοήτευση όταν δεν μπορεί να θυμηθεί λεπτομέρειες από το παρελθόν. Ίσως πείτε: «Ου γαρ έρχεται μόνον». Υπάρχει όμως πραγματικό πρόβλημα και σχετίζεται με βλάβη της επεισοδιακής (ή βιωματικής) μνήμης, του μεγαλύτερου και πιο σύνθετου συστήματος μνήμης του εγκεφάλου. Ωστόσο, συχνά αντιμετωπίζουμε την απώλεια μνήμης αυτού του είδους με λάθος τρόπο. «Η επεισοδιακή μνήμη δεν αφορά μόνο την ανάκληση των συγκεκριμένων λεπτομερειών ενός γεγονότος του παρελθόντος· αφορά επίσης το να αντλήσουμε ό,τι έχουμε μάθει από αυτή την εμπειρία και να το χρησιμοποιήσουμε στο μέλλον», λέει ο δρ Andrew Budson, λέκτορας Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και επικεφαλής Γνωστικής και Συμπεριφορικής Νευρολογίας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ VA Boston Healthcare System. «Πολλές φορές, το να θυμηθούμε τις λεπτομέρειες είναι λιγότερο σημαντικό από το να διδαχτούμε κάτι από αυτή την ανάμνηση».
Ο εγκέφαλος εν δράσει
Η επεισοδιακή μνήμη σας εδράζεται σε δύο περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους: τον ιππόκαμπο και τον μετωπιαίο λοβό. Ο ιππόκαμπος είναι το τμήμα του εγκεφάλου το οποίο έχει το σχήμα του ομώνυμου ψαριού και ευθύνεται για την καταγραφή νέων σκέψεων, αντιλήψεων και αισθήσεων. Ο μετωπιαίος λοβός σάς βοηθά να εστιάσετε την προσοχή σας, να ανακαλέσετε αναμνήσεις και να θυμηθείτε το πλαίσιο γύρω από την πληροφορία που μάθατε.
Να ένα παράδειγμα για το πώς λειτουργεί η επεισοδιακή μνήμη: Έχετε βγει για φαγητό με τη Μαίρη και αναφέρεστε στο θέμα των προηγούμενων σχέσεων. Η Μαίρη δεν θέλει να το συζητήσει από τώρα, χάνει το ενδιαφέρον της και δεν θέλει να ξαναβγεί μαζί σας. Μετά από καιρό, βγαίνετε με κάποια άλλη γυναίκα. Αυτή τη φορά θυμάστε ότι αυτό το θέμα σάς χάλασε τη βραδιά, επομένως το αποφεύγετε. Πιθανότατα δεν θυμάστε τις λεπτομέρειες από το πρώτο ραντεβού με τη Μαίρη, όπως ποιο ήταν το εστιατόριο, τι φάγατε ή τι φορούσατε. Όμως ο εγκέφαλός σας εστίασε στο σημαντικό μάθημα εκείνης της βραδιάς –δεν συζητάω για προηγούμενες σχέσεις– και το θυμηθήκατε. Αυτή είναι η επεισοδιακή μνήμη εν δράσει. «Η επεισοδιακή μνήμη δεν είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει μόνο αναμνήσεις από το μακρινό παρελθόν», λέει ο δρ Budson. «Μπορεί να αφορά γεγονότα που έχουν συμβεί πριν από ημέρες ή εβδομάδες, ή ακόμη και πριν από λίγα λεπτά ή μερικές ώρες».
Μάθηση και συγκράτηση της πληροφορίας
Η επεισοδιακή μνήμη τείνει να ξεθωριάζει με τον χρόνο. Καθώς γερνάμε, η λειτουργία του μετωπιαίου λοβού σταδιακά φθίνει. Γι’ αυτό μερικές φορές χρειάζεται να ακούσετε επανειλημμένα μια νέα πληροφορία –όπως έναν αριθμό τηλεφώνου ή κάποιες οδηγίες– για να καταγραφεί στον ιππόκαμπο.
Το γεγονός ότι ο μετωπιαίος λοβός είναι πιο αδύναμος ερμηνεύει επίσης γιατί δεν μπορείτε να ανακτήσετε «μαθήματα» από προηγούμενες εμπειρίες, ξεχνάτε σημαντικές πληροφορίες ή επαναλαμβάνετε λάθη. Πέρα από τη φυσιολογική φθορά της ηλικίας, η έκπτωση της λειτουργίας του μετωπιαίου λοβού μπορεί να προκληθεί από εγκεφαλικά επεισόδια ή κατά τα πρώιμα στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ, κατά τον δρα Budson.
Παρότι δεν μπορείτε να αναστρέψετε τις επιπτώσεις που έχει η γήρανση σε αυτόν τον τύπο απώλειας της μνήμης, μπορείτε να βελτιώσετε τη λειτουργία της υπάρχουσας επεισοδιακής μνήμης σας. «Είναι ακόμη δυνατό να μάθετε και να διατηρήσετε νέες πληροφορίες, να έχετε καλύτερη πρόσβαση σε λεπτομέρειες του παρελθόντος και, το πιο σημαντικό, να χρησιμοποιήσετε τις γνώσεις αυτές προς όφελός σας», λέει ο δρ Budson. Στη συνέχεια, προτείνει τρεις στρατηγικές που μπορείτε να δοκιμάσετε.
Εστιάστε την προσοχή σας. Εάν δυσκολεύεστε να συγκρατήσετε πληροφορίες που ακούτε για πρώτη φορά, όπως όταν γνωρίζετε κάποιον, δοκιμάστε την «επιμελή επίγνωση» (mindful awareness). Όταν σας πει το όνομά του, εστιάστε στους ήχους του ονόματος. Για παράδειγμα, εάν το όνομα είναι Ελισάβετ, παρατηρήστε τις συλλαβές Ε-ΛΙ-ΣΑ-ΒΕΤ. Η προσπάθεια να εστιάσετε στην πληροφορία κατά την πρώτη σας γνωριμία με κάποιον μπορεί να σας βοηθήσει να τη συγκρατήσετε, εξηγεί ο δρ Budson.
Ανακαλύψτε μια ένδειξη. Εάν μπορείτε να θυμηθείτε μόνο μερικά τμήματα μιας ανάμνησης, χρησιμοποιώντας μια νοητική ένδειξη ή κάποιο στοιχείο, συχνά θα σας έρθουν στον νου περισσότερες λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, εάν δεν μπορείτε να θυμηθείτε το όνομα κάποιου, σκεφτείτε όλα όσα γνωρίζετε γι’ αυτόν ή αυτήν, όπως τη δουλειά του, τον τόπο καταγωγής ή ένα χόμπι. Μπορείτε επίσης να ανατρέξετε στο αλφάβητο και να δείτε εάν μπορείτε να αντιστοιχίσετε κάποιο γράμμα με το όνομα του ατόμου.
«Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να μάθετε πώς να θυμάστε το όνομα την επόμενη φορά που θα χρειαστεί», επισημαίνει ο δρ Budson. Μπορείτε να εφαρμόσετε αυτή την τεχνική και σε άλλες περιστάσεις. Εάν δεν μπορείτε να θυμηθείτε οδηγίες, εστιάστε σε αυτό που θυμάστε, όπως οπτικά σημάδια ή το όνομα ενός δρόμου. «Χρησιμοποιήστε οποιαδήποτε πληροφορία έχετε, και συχνά η μνήμη σας θα συμπληρώσει τα υπόλοιπα», λέει ο δρ Budson.
Δημιουργήστε μια νοητική σύνδεση. Όταν μαθαίνετε πληροφορίες που ξέρετε ότι θα θελήσετε να χρησιμοποιήσετε αργότερα, δημιουργήστε μια νοητική σύνδεση με αυτές. Για παράδειγμα, εάν θέλετε να θυμηθείτε ένα άρθρο που διαβάσατε, εστιάστε σε μια λέξη- κλειδί του τίτλου ή σε μια εικόνα που ταιριάζει στο περιεχόμενο. «Εάν το άρθρο αφορά ασκήσεις γυμναστικής, φανταστείτε ένα μυώδες άτομο ή μια άσκηση που περιγράφει», λέει ο δρ Budson.
