Εδώ και μήνες βρίσκεστε υπό πίεση: μια σοβαρή επέμβαση σας προκάλεσε επίμονο πόνο, ο οποίος επιδεινώθηκε από ένα διάχυτο άγχος, μια αίσθηση ανησυχίας ότι δεν έχετε επανέλθει στην κανονικότητά σας. Ο πόνος σας μπορεί να έχει υποχωρήσει, αλλά αποφασίσατε να ζητήσετε από τον γιατρό σας να ανανεώσει τη συνταγή οπιοειδών αναλγητικών που σας είχε χορηγήσει μετά την επέμβαση. «Για λίγο καιρό ακόμα… μόνο μέχρι να ηρεμήσουν τα νεύρα μου», σκέφτεστε.
Θα έλεγε κανείς πως μοιάζει αρκετά ανώδυνη απόφαση. Το να συνεχίζετε όμως να λαμβάνετε οπιοειδή για να καταπραΰνετε το άγχος και όχι τον πόνο, είναι δίκοπο μαχαίρι, λένε οι ειδικοί του Χάρβαρντ. Είναι επίσης ένας από τους πιο συχνούς τρόπους που αρκετοί άνθρωποι εγκλωβίζονται στον εθισμό στα οπιοειδή (επίσημα «διαταραχή χρήσης οπιοειδών»), ένα πρόβλημα που ευθύνεται για το 75% των θανάτων από υπερβολική δόση στις ΗΠΑ.
Σε αντίθεση με τα στερεότυπα του εθισμού στα ναρκωτικά, ο αριθμός των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας που εμφανίζουν διαταραχή χρήσης οπιοειδών προκαλεί κατάπληξη. Πράγματι, τα άτομα άνω των 60 ετών είναι οι συχνότεροι χρήστες συνταγογραφούμενων οπιοειδών στις Ηνωμένες Πολιτείες – με τις γυναίκες να ξεπερνούν τους άνδρες, σύμφωνα με το Κέντρο Πρόληψης Νοσημάτων, CDC. Και ο απολογισμός είναι εξίσου απίστευτος: η διαταραχή χρήσης οπιοειδών στους ενήλικες 65 ετών και άνω υπερτριπλασιάστηκε μεταξύ 2013 και 2018, ενώ οι σχετιζόμενοι με οπιοειδή θάνατοι στους Αμερικανούς 55 ετών και άνω αυξήθηκαν σχεδόν κατά 19 φορές μεταξύ 1999 και 2019, σύμφωνα με μια μελέτη του 2022 η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό JAMA Network Open.
«Μια ερώτηση που πρέπει να κάνετε στον εαυτό σας είναι: Εάν δεν πονούσατε, θα επιθυμούσατε και πάλι να πάρετε αυτά τα φάρμακα; Αν η απάντηση είναι ναι, συνιστά λόγο σοβαρής ανησυχίας», λέει ο δρ Christopher Gilligan, αναπληρωτής επικεφαλής ιατρικός υπεύθυνος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. «Ίσως να μη συνειδητοποιείτε ότι έχετε πρόβλημα με τα οπιοειδή».
Ένας άνθρωπος που ζητά συνεχώς ανανέωση της συνταγής του για οπιοειδή, ζητά μεγαλύτερη δόση ή προσπαθεί να πάρει συνταγές από διαφορετικούς γιατρούς, και πάλι πιθανότατα έχει πρόβλημα. «Εάν η ασθενής βρίσκει δικαιολογίες, όπως ότι έχασε τη συνταγή της ή ότι κάποιος της την πήρε, ή εάν με ρωτήσει αν μπορώ να βοηθήσω να βρει μεγαλύτερη ποσότητα, όλα αυτά δεν είναι καλά σημάδια», λέει ο δρ Robert Jamison, κλινικός ψυχολόγος και καθηγητής Αναισθησιολογίας στο Κέντρο Αντιμετώπισης Πόνου του Brigham and Women’s Hospital.
Ποιοι είναι πιο ευάλωτοι;
Τα οπιοειδή είναι μια κατηγορία αναλγητικών φαρμάκων που ονομάζονται επίσης ναρκωτικά ή οπιούχα και στα οποία ανήκουν ορισμένες συνηθισμένες ουσίες. Επιπλέον της γνωστής παράνομης ηρωίνης –που διακινείται στον δρόμο και συχνά αναμειγνύεται με φαιντανύλη–, οι συνταγογραφούμενες μορφές περιλαμβάνουν τη μορφίνη, την υδροκωδόνη, τη βραχείας ή μακράς δράσης οξυκωδόνη, την τραμαδόλη και την υδρομορφόνη. Συνήθως συνταγογραφούνται για αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου, του πόνου μετά από τραύμα ή για ακραίο χρόνιο πόνο από διαβητική νευροπάθεια, αρθρίτιδα ή καρκίνο.
Αν και τα οπιοειδή ενέχουν αδιαμφισβήτητα κινδύνους, «δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό», λέει ο δρ Jamison. «Είναι από τα καλύτερα φάρμακα που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου», αναφέρει. «Η ανακούφιση από τον πόνο μετεγχειρητικά είναι πολύ σημαντική, και με τα οπιοειδή επιτυγχάνεται».
Ωστόσο, ορισμένοι παράγοντες μπορεί να σας κάνουν επιρρεπή στην κατάχρηση των οπιοειδών ή στον εθισμό. Διατρέχετε μεγαλύτερο κίνδυνο εάν είστε καπνίστρια, αν έχετε άγχος, κατάθλιψη ή άλλη διαταραχή της διάθεσης ή εάν έχετε οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό κατάχρησης ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της κατάχρησης αλκοόλ.
Τα παρακάτω σενάρια είναι επίσης πιθανό να κάνουν κάποιον πιο επιρρεπή στην κατάχρηση οπιοειδών:
Ένας άνθρωπος που ζητά συνεχώς ανανέωση της συνταγής του για οπιοειδή, μεγαλύτερη δόση ή προσπαθεί να πάρει συνταγές από διαφορετικούς γιατρούς, και πάλι πιθανότατα έχει πρόβλημα.
Χρήση ουσιών στο παρελθόν. Άτομα της μεταπολεμικής γενιάς που έχουν λάβει υπερβολική δόση οπιοειδών, συχνά έκαναν «ψυχαγωγική» χρήση ουσιών όταν ήταν νεότεροι και τη συνέχισαν, σύμφωνα με τη μελέτη του 2022 στο JAMA Network Open.
Εξιτήριο σε σύντομο χρόνο μετά την επέμβαση. Η πίεση και οι περιορισμοί λόγω της πανδημίας που επιβλήθηκαν από τις ασφαλιστικές εταιρείες στον τομέα της υγείας μείωσαν τον χρόνο νοσηλείας πολλών ασθενών που υποβλήθηκαν σε αρθροπλαστικές και οι οποίοι μπορεί να επιστρέφουν στο σπίτι τους με σοβαρό πόνο και στη συνέχεια ίσως να λαμβάνουν περισσότερα οπιοειδή απ’ ό,τι θα έκαναν υπό στενή ιατρική παρακολούθηση, επισημαίνει ο δρ Jamison (Βλ. «Μετά από αρθροπλαστική, όσο λιγότερα τόσο το καλύτερο»).
Μακροχρόνια χρήση. Οι ασθενείς που λαμβάνουν οπιοειδή για παθήσεις με χρόνιο πόνο είναι δυνατό να αναπτύξουν ανοχή, που σημαίνει ότι η ίδια δοσολογία τούς προσφέρει λιγότερη ανακούφιση. Έτσι, στη συνέχεια μπορεί να αρχίσουν να λαμβάνουν μεγαλύτερη ποσότητα, λέει ο δρ Jamison.
Στρατηγικές πρόληψης
Η αναζήτηση θεραπείας για διαταραχή χρήσης οπιοειδών δεν συνδέεται με στιγματισμό, όπως παλιότερα. Η θεραπεία είναι διαδεδομένη και αντικατοπτρίζει τη γνώση ότι η διαταραχή αυτή είναι μια πάθηση όπως, για παράδειγμα, ο διαβήτης ή η υπέρταση. Συχνά η θεραπεία περιλαμβάνει ένα μείγμα συμπεριφορικής θεραπείας και χορήγησης φαρμάκων, όπως η βουπρενορφίνη, η ναλτρεξόνη ή ένας συνδυασμός βουπρενορφίνης και ναλοξόνης. Ο μηχανισμός δράσης τους συνίσταται στην πρόσδεσή τους στους ίδιους υποδοχείς πόνου με τα οπιοειδή, αμβλύνοντας την επιθυμία για τις ουσίες.
Φυσικά, το ιδανικό είναι να προληφθεί η μετάπτωση από τη χρήση στην κατάχρηση οπιοειδών. Οι δρ Gilligan και δρ Jamison προτείνουν τις παρακάτω στρατηγικές:
Λάβετε οπιοειδή για το μικρότερο δυνατό διάστημα. Χρησιμοποιήστε τα μόνο για λίγες ημέρες ή και λιγότερο –και στη μικρότερη δυνατή δόση– πριν τα αντικαταστήσετε με ένα μη οπιοειδές αναλγητικό, που δεν χρειάζεται συνταγή, όπως η ιβουπροφαίνη, η ακεταμινοφαίνη (γνωστή και ως παρακεταμόλη) ή η ναπροξένη.
Προτιμήστε ένα μη οπιοειδές. Μπορείτε να απορρίψετε τα οπιοειδή εάν σας παρασχεθούν έπειτα από μια μικρή επέμβαση, όπως για οδοντιατρικές εργασίες, λέει ο δρ Gilligan. Για πόνο μεγαλύτερης διάρκειας, ορισμένα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για άλλες παθήσεις μπορούν να σας προσφέρουν σημαντική ανακούφιση. Σε αυτά περιλαμβάνονται το αντικαταθλιπτικό δουλοξετίνη, καθώς και τα αντιεπιληπτικά φάρμακα πρεγκαμπαλίνη και γκαμπαπεντίνη. «Εάν μπορέσετε να ελέγξετε τον πόνο χωρίς καθόλου οπιοειδή, ο κίνδυνος που διατρέχετε είναι συνήθως πολύ μικρότερος», σημειώνει.
Δοκιμάστε εναλλακτικές λύσεις για την ανακούφιση από τον πόνο. Τρόποι για να αισθανθείτε πιο άνετα, όπως η θερμότητα, ο πάγος και η μάλαξη, «είναι αποτελεσματικοί», λέει ο δρ Jamison. Το ίδιο ισχύει και για συμπληρωματικές θεραπείες, όπως οι βαθιές αναπνοές, ο ενσυνείδητος διαλογισμός και ο βελονισμός. Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία μπορεί επίσης να είναι «πολύ χρήσιμη για να διακόψετε σταδιακά τα φάρμακα», λέει.
Μειώστε αργά τα οπιοειδή μέχρι να τα σταματήσετε, με την καθοδήγηση γιατρού. Η απότομη διακοπή των οπιοειδών μπορεί να προκαλέσει προσωρινή έξαρση του πόνου και να έχει ως συνέπεια άλλα συμπτώματα στέρησης, όπως ναυτία και εφίδρωση. «Η συνεχής παρακολούθηση και η σταδιακή διακοπή θα βοηθήσουν», λέει ο δρ Jamison.
Συζητήστε για την αναλγησία πριν τη χρειαστείτε. Εάν έχετε προγραμματίσει μια επέμβαση, ρωτήστε την ομάδα των θεραπόντων σας για το ποια είναι τα κατάλληλα μέτρα για τον πόνο, συμπεριλαμβανομένης της περιοχικής αναισθησίας, που μπορεί να σταματήσει τον πόνο σε μια συγκεκριμένη περιοχή του σώματος για ώρες μέχρι και ημέρες. «Πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις είναι δυνατό να περιορίσουν τη χρήση οπιοειδών μετεγχειρητικά, ελέγχοντας ωστόσο τον πόνο», λέει ο δρ Gilligan.
Μετά από αρθροπλαστική, όσο λιγότερα τόσο το καλύτερο
Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε αρθροπλαστική και στους οποίους συνταγογραφούνται λιγότερες δόσεις οπιοειδών μετεγχειρητικά, δεν χρειάζεται να ανανεώσουν περισσότερες φορές τη συνταγή τους συγκριτικά με εκείνους που έλαβαν συνταγή με μεγαλύτερο αριθμό χαπιών, αναφέρει μια νέα μελέτη.
Οι ερευνητές αξιολόγησαν δεδομένα εθνικής ασφάλισης που περιλάμβαναν σχεδόν 121.000 ολικές αρθροπλαστικές σε ενήλικες ηλικίας έως 75 ετών, οι οποίοι χειρουργήθηκαν από τον Ιανουάριο του 2015 μέχρι τον Νοέμβριο του 2019. Κανείς τους δεν είχε λάβει οπιοειδή παλιότερα. Όσοι υποβλήθηκαν σε αρθροπλαστική γόνατος ήταν πολύ πιο πιθανό (σχεδόν 60%) από εκείνους που υποβλήθηκαν σε αρθροπλαστική ισχίου (26%) να ανανεώσουν τη συνταγή τους για οπιοειδή εντός 30 ημερών. Όμως οι ασθενείς με αρχική συνταγή που περιλάμβανε λιγότερα δισκία δεν ήταν πιθανότερο να την ανανεώσουν σε σχέση με εκείνους που είχαν λάβει συνταγή με μεγαλύτερη ποσότητα φαρμάκου. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2022, στην ηλεκτρονική έκδοση του επιστημονικού περιοδικού The Journal of Arthroplasty.
Η μελέτη στηρίζει τα δεδομένα που δείχνουν ότι οι γιατροί μπορούν να συνταγογραφούν μικρότερη ποσότητα οπιοειδών χωρίς να κάνουν έκπτωση στην αναλγησία ή να δημιουργούν την ανάγκη για επείγουσα ανανέωση της συνταγής, λέει ο δρ Christopher Gilligan, αναπληρωτής επικεφαλής ιατρικός υπεύθυνος στο Brigham and Women’s Hospital. Συνταγές με μικρότερη ποσότητα φαρμάκου μειώνουν τις πιθανότητες οι ασθενείς να έχουν περίσσευμα οπιοειδών στο σπίτι τους μετά την ανάρρωση – που θα μπορούσαν να τους βάλουν σε πειρασμό για κατάχρηση του φαρμάκου. «Αναγνωρίζουμε πως η συνταγογράφηση υπερβολικής ποσότητας οπιοειδών μετεγχειρητικά, ακουσίως αυξάνει το πρόβλημα λήψης των φαρμάκων από άλλα άτομα, με αποτέλεσμα να γίνεται κακή χρήση», λέει ο δρ Gilligan.