Η καρδιαγγειακή νόσος, ως το κορυφαίο αίτιο πρόωρου θανάτου στις ΗΠΑ, ευθύνεται για περισσότερα από 150 δισ. δολάρια απολεσθείσας παραγωγικότητας ετησίως. Χάρη σε δεκάδες έρευνες, διαθέτουμε τεράστιες γνώσεις για τους προδιαθεσικούς παράγοντες των ατόμων για στεφανιαία νόσο, την επικρατέστερη μορφή καρδιοπάθειας και το ουσιατικότερο αίτιο των περισσότερων καρδιακών προσβολών. Ωστόσο, οι γιατροί δεν είναι ακόμα σε θέση να προβλέψουν με μεγάλη ακρίβεια τις καρδιακές προσβολές. Ορισμένα άτομα που φαίνεται να είναι πιο επιρρεπή δεν παθαίνουν ποτέ καρδιακή προσβολή, ενώ άλλοι προσβάλλονται από καρδιοπάθεια, παρότι δεν έχουν εμφανείς κινδύνους.
Μπορεί ο προσδιορισμός του γενετικού προφίλ να βοηθήσει; Ίσως, σύμφωνα με μια επιστημονική ανακοίνωση του 2022 της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, η οποία εξέτασε τις υποσχέσεις και τις προκλήσεις αυτού του είδους των τεστ. Με χρήση μικρού δείγματος αίματος ή σάλιου, τα τεστ αυτά αναλύουν εκατομμύρια κοινών παραλλαγών στο DNA σας, προκειμένου να δημιουργήσουν αυτό που είναι γνωστό ως δείκτης πολυγονιδιακού κινδύνου. Μπορεί να έχετε ένα, δύο ή κανένα αντίγραφο οποιασδήποτε παραλλαγής γονιδίου, καθένα από τα οποία είναι δυνατόν είτε να αυξήσει είτε να μειώσει τον κίνδυνο που διατρέχετε για στεφανιαία νόσο.
Εκατομμύρια παραλλαγές
«Πριν από δέκα χρόνια, υπήρχαν μόλις 20 ή 30 γνωστές γενετικές παραλλαγές που επηρεάζουν τη στεφανιαία νόσο, ενώ σήμερα υπάρχουν περισσότερες από τρία εκατομμύρια», αναφέρει ο δρ Nicholas Marston, ειδικός στην προληπτική καρδιολογία στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν παραλλαγές συγκρίνοντας τους γενετικούς κώδικες ατόμων χωρίς στεφανιαία νόσο με εκείνους ατόμων που πάσχουν από τη νόσο. Πολλές από αυτές τις παραλλαγές εμφανίζονται σε γονίδια που είναι γνωστό ότι επιδρούν στην καρδιοπάθεια, όπως αυτά που συνδέονται με τη χοληστερόλη, την αρτηριακή πίεση και τους θρόμβους αίματος. Άλλες δεν είναι καλά κατανοητές και ίσως αποτελούν στόχο μελλοντικών ερευνών, οι οποίες πιθανόν να τροφοδοτήσουν τις προσπάθειες ανακάλυψης νέων φαρμάκων, προσθέτει.
Τα μέχρι σήμερα δεδομένα
Χάρη σε δεκάδες έρευνες, διαθέτουμε τεράστιες γνώσεις για τους προδιαθεσικούς παράγοντες των ατόμων για στεφανιαία νόσο, το ουσιαστικότερο αίτιο των περισσότερων καρδιακών προσβολών.
Ένας δείκτης πολυγονιδιακού κινδύνου αντικατοπτρίζει τον συνολικό αντίκτυπο όλων των γενετικών παραλλαγών μαζί και εκφράζεται σε εκατοστημόρια. Όμως, ένας υψηλός δείκτης (παραδείγματος χάριν, το 95ο εκατοστημόριο) δεν σημαίνει ότι έχετε 95% πιθανότητες να εμφανίσετε τη νόσο. Στην πραγματικότητα σημαίνει ότι, ανάμεσα σε 100 άτομα, η βαθμολογία σας είναι υψηλότερη από αυτήν των 95 ατόμων και ίση ή μικρότερη από αυτή των 5 ατόμων.
Μέχρι στιγμής, η έρευνα που χρησιμοποιεί δείκτες πολυγονιδιακού κινδύνου για τη στεφανιαία νόσο δείχνει ότι μπορεί οι δείκτες αυτοί να παρέχουν περιορισμένη βελτίωση στην πρόγνωση του κινδύνου για άτομα μέσης ηλικίας ή νεότερα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο δείκτης μπορεί να βοηθήσει τους γιατρούς να αποφασίσουν εάν πρέπει να ακολουθήσουν μια περισσότερο ή λιγότερο επιθετική στρατηγική στη συνταγογράφηση φαρμάκων για τη μείωση της χοληστερόλης, όπως οι στατίνες, λέει ο δρ Marston. Για παράδειγμα, ένας άνδρας 35 ετών, του οποίου ο πατέρας πέθανε από καρδιακή προσβολή στην ηλικία των 45 ετών, μπορεί να αναρωτιέται τι μπορεί να κάνει για να μην έχει την ίδια κατάληξη, ιδίως εάν οι τιμές της χοληστερόλης του δείχνουν καλές. Οι καθιερωμένοι υπολογιστές κινδύνου για καθοδήγηση όσον αφορά τη θεραπεία με στατίνες δεν εφαρμόζονται σε άτομα κάτω των 40 ετών, επομένως ένας δείκτης πολυγονιδιακού κινδύνου μπορεί να βοηθήσει τον γιατρό να αποφασίσει εάν και πότε ο άνδρας αυτός θα πρέπει να ξεκινήσει να λαμβάνει στατίνη.
Πέρα από τις στατίνες, υπάρχουν διαθέσιμα ισχυρότερα υπολιπιδαιμικά φάρμακα, όπως η αλιροκουμάμπη και η εβολοκουμάμπη. Τα φάρμακα αυτά είναι ακριβά και δεν παρέχεται πάντοτε ασφαλιστική κάλυψη. Επομένως, δεν έχει νόημα να χορηγούνται στον καθένα. Ένας δείκτης πολυγονιδιακού κινδύνου μπορεί να είναι ένα μέσο ώστε να ταυτοποιηθούν οι επιζήσαντες από καρδιακή προσβολή οι οποίοι θα ωφελούνταν περισσότερο από αυτά τα φάρμακα, επισημαίνει ο δρ Marston.
Ποιος προμηθεύει τους δείκτες πολυγονιδιακού κινδύνου;
Σήμερα, μπορεί κανείς να βρει τους δείκτες του μέσω συμμετοχής του σε μια ερευνητική μελέτη, όπως στην eMERGE – Electronic Medical Records and Genomics Network, τη μελέτη ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων και δικτύων γονιδιωματικής. Επιστήμονες σε ορισμένα νοσοκομεία του Χάρβαρντ και σε εννέα άλλα ιδρύματα των ΗΠΑ ερευνούν τον γενετικό κίνδυνο αρκετών παθήσεων που σχετίζονται με την καρδιά, καθώς και τον κίνδυνο του καρκίνου και άλλων νοσημάτων (βλ. τον ιστότοπο www.emerge.study).
Μικρός αριθμός εταιρειών που απευθύνονται απευθείας στον καταναλωτή παρέχουν επίσης δείκτες με βάση το καρδιαγγειακό με αντίτιμο 250 δολάρια. Ο δρ Marston έχει συστήσει το τεστ σε αρκετούς από τους ασθενείς του, οι οποίοι πρέπει να αναλάβουν ιδιωτικά το κόστος, καθώς η ασφάλιση στις ΗΠΑ δεν καλύπτει τις εξετάσεις. Ένας ακόμη περιορισμός που υπάρχει είναι ότι οι δείκτες βασίζονται κυρίως σε άτομα με ευρωπαϊκή καταγωγή, γεγονός που σημαίνει ότι οι δείκτες μπορεί να μην είναι αξιόπιστοι για άτομα άλλων εθνοτήτων. Ωστόσο, γίνονται ήδη προσπάθειες για διεύρυνση της ποικιλομορφίας των δεδομένων.
Για τα ηλικιωμένα άτομα, οι δείκτες πολυγονιδιακού κινδύνου για καρδιοπάθεια δεν είναι το ίδιο χρήσιμοι. Όταν έχετε φθάσει τα 70, δεκαετίες συνηθειών του τρόπου ζωής έχουν διαμορφώσει το προφίλ κινδύνου σας και οι γενετικοί παράγοντες έχουν μικρότερη σημασία. «Εν τέλει, θέλετε να είναι δυνατό τα αποτελέσματα να γίνουν πράξη. Δεν θα δούμε μεγάλη ανταπόκριση στη χρήση των δεικτών πολυγονιδιακού κινδύνου μέχρι να αποδείξουν ότι διαδραματίζουν ρόλο στη λήψη ιατρικών αποφάσεων», δηλώνει ο δρ Marston.