Tην περασμένη Κυριακή, στην κατάμεστη αίθουσα κεντρικού ξενοδοχείου της Αθήνας, οι επιστήμονες που παρακολούθησαν την έναρξη του ετήσιου διεθνούς συνεδρίου Cytokines2023 και όσοι βραβεύθηκαν για το ερευνητικό τους έργο στη μελέτη της διέγερσης του ανοσολογικού συστήματος έναντι σοβαρών ασθενειών ήταν στην πλειονότητά τους νέοι σε ηλικία.
«Συνειδητά τα περισσότερα βραβεία δίνονται από τη Διεθνή Επιστημονική μας Εταιρεία σε νέους. Είναι κάτι που τους γεμίζει αυτοπεποίθηση και δύναμη να συνεχίσουν. Η δική μας δουλειά, του ερευνητή, είναι από τις σκληρότερες. Πρέπει να έχεις την αντοχή να αποτυγχάνεις. Γιατί εμείς εννέα στις δέκα φορές αποτυγχάνουμε. Πρέπει να διατηρείς την επιστημονική ενόραση και την αντοχή για να δοκιμάζεις ξανά, να αλλάζεις κάτι, να βλέπεις τι δεν κατάλαβες ή τι καινούργιο κατάλαβες για να φθάσεις στην επιτυχία», σημειώνει στην «Κ» ο Γιώργος Παυλάκης, γιατρός ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο κατά του Καρκίνου (NΙΗ) των ΗΠΑ και ένας εκ των διοργανωτών του συνεδρίου.
Αυτή η ενόραση και αντοχή έχει φέρει «επανάσταση» στην ανάπτυξη νέων θεραπειών για σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος. Κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η έρευνα στη βιολογία των κυτταροκινών. Οπως επισημαίνει ο κ. Παυλάκης, «οι κυτταροκίνες είναι κυτταρικοί διαβιβαστές και ένας τρόπος για να συνδιαλέγονται τα κύτταρα μεταξύ τους. Εάν αυτή η συνδιαλλαγή δεν είναι αρμονική, αυτό δημιουργεί μία προβληματική κατάσταση στον οργανισμό. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι ένα τρομακτικά μεγάλο ποσοστό καρκίνων αντιμετωπίζεται από το ανοσολογικό σύστημα όταν είναι στο επίπεδο λίγων καρκινικών ή προκαρκινικών κυττάρων. Αυτό που φτάνει να βλέπουμε ως καρκίνο είναι οι αποτυχίες του ανοσολογικού συστήματος. Ο στόχος μας είναι να εντοπίσουμε πού και γιατί απέτυχε. Ξέρουμε ότι ο καρκινικός όγκος απενεργοποιεί τα κύτταρα της ανοσίας που εισέρχονται σε αυτόν. Οπότε προσπαθούμε να βρούμε τους μηχανισμούς απενεργοποίησής τους και να τους αντιστρέψουμε. Και πολλές φορές σε αυτούς τους μηχανισμούς εμπλέκονται οι κυτταροκίνες».
Η καλύτερη κατανόηση αυτών των μηχανισμών έχει οδηγήσει την έρευνα στην κατεύθυνση της ανάπτυξης συνδυαστικών ανοσοθεραπειών, ένα αντικείμενο που απασχολεί την ομάδα του Δημήτρη Σκόκου, εκτελεστικού διευθυντή του τμήματος Ανοσολογίας του Καρκίνου της Regeneron Pharmaceuticals. Οπως αναφέρει στην «Κ», «η έρευνά μας επικεντρώνεται στην κατανόηση των ορίων της ανοσοθεραπευτικής αγωγής που χρησιμοποιείται σήμερα και στη δημιουργία του επόμενου σταδίου της επανάστασης στη θεραπεία του καρκίνου και το οποίο είναι η συνδυαστική ανοσοθεραπεία. Πώς δηλαδή μπορούμε να στοχεύσουμε διαφορετικές διαδρομές του ανοσολογικού συστήματος ταυτόχρονα. Και πώς θα ξεμπλοκάρουμε το φρένο που έχει βάλει ο καρκίνος στα κύτταρα του ανοσολογικού και θα πατήσουμε το γκάζι ώστε αυτά να τον εξουδετερώσουν», σημειώνει.
Αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη πέντε διαφορετικές κλινικές δοκιμές στον καρκίνο του προστάτη, του εντέρου, του πνεύμονα, των ωοθηκών και στη λευχαιμία. Και συνεχίζουμε με πολύ περισσότερα».
Η ομάδα του κ. Σκόκου εστιάζει στην ανάπτυξη μιας μορφής αντισωμάτων που ονομάζονται δικλωνικά, τα οποία δημιουργούν μέσα στο καρκινικό μικροπεριβάλλον ένα είδος γέφυρας μεταξύ των καρκινικών κυττάρων και των Τ-λεμφοκυττάρων και ταυτόχρονα προσφέρουν στα Τ-λεμφοκύτταρα το σήμα που τους λείπει για να ενεργοποιηθούν. «Ο καρκίνος μπλοκάρει την εμφάνιση συγκεκριμένων πρωτεϊνών στην επιφάνεια των κυττάρων, οπότε τα λεμφοκύτταρα δεν λαμβάνουν τις πληροφορίες που χρειάζονται για να ενεργοποιηθούν και να εξουδετερώσουν τον καρκίνο. Εμείς βρήκαμε έναν τρόπο να παρέχουμε τις πληροφορίες αυτές», τονίζει ο κ. Σκόκος. «Το καλό με αυτή τη θεραπεία είναι ότι είναι σαν πασπαρτού. Το δικλωνικό αντίσωμα συνδυάζεται με τις θεραπευτικές αγωγές για διαφορετικές μορφές καρκίνου. Αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη πέντε διαφορετικές κλινικές δοκιμές στον καρκίνο του προστάτη, του εντέρου, του πνεύμονα, των ωοθηκών και στη λευχαιμία. Και συνεχίζουμε με πολύ περισσότερα».
Η έρευνα στη βιολογία των κυτταροκινών δεν περιορίζεται στον τομέα της ογκολογίας. Η ομάδα της Νίκης Μουτσοπούλου, διευθύντριας του τμήματος Στοματικής Ανοσίας και Λοιμώξεων στο Εθνικό Ινστιτούτο Οδοντιατρικής και Κρανιοπροσωπικής Ερευνας (ΝΙΗ), ΗΠΑ, εστιάζει στην ανοσολογία βλεννογόνων του στόματος και στην παθοφυσιολογία της περιοδοντίτιδας. «Παρακολουθούμε ασθενείς οι οποίοι έχουν γενετικά σύνδρομα που προδιαθέτουν για την ανάπτυξη περιοδοντίτιδας σε μικρή ηλικία», σημειώνει η κ. Μουτσοπούλου στην «Κ».
«Εχουμε παρατηρήσει ότι σε κάποιους ασθενείς με γενετικά σύνδρομα αλλά και σε ασθενείς με πιο κοινές μορφές περιοδοντίτιδας, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει μία κυτταροκίνη που ονομάζεται ιντερλευκίνη 17. Η συγκεκριμένη κυτταροκίνη ξέρουμε ότι έχει σημαντικό ρόλο στη συνοχή του επιθηλίου και στην αντιμετώπιση λοιμώξεων. Ομως η υπερβολική απόκριση του άξονα που σχετίζεται με τη διέγερση της ιντερλευκίνης 17 οδηγεί σε ανοσοπαθολογία. Αυτό που κάνουμε εμείς είναι να μπλοκάρουμε μέσω στοχευμένων θεραπειών αυτήν την υπερβολική απόκριση και ήδη έχουμε κάποια καλά αποτελέσματα». Τα αποτελέσματα της ανοσοθεραπείας με την ιντερλευκίνη 15 για τον καρκίνο του μαστού και του παγκρέατος παρουσίασε στο συνέδριο η Σέβη Καραλιώτα, συνεργαζόμενη ερευνήτρια του Εθνικού Ινστιτούτου κατά του Καρκίνου (ΝΙΗ), ΗΠΑ. Οπως αναφέρει η κ. Καραλιώτα στην «Κ», «η έρευνά μας εστιάζει στην ιντερλευκίνη 15, την οποία παρασκευάζουμε στο εργαστήριο σε σταθερή μορφή. Οταν τη χορηγήσαμε σε καρκινικά μοντέλα ποντικιών, ως μοναδική θεραπεία σε έναν επιθετικό τύπο καρκίνου του μαστού, παρατηρήσαμε μείωση του όγκου και αύξηση της επιβίωσης. Μελετώντας τους πληθυσμούς των κυττάρων μέσα στον όγκο, είδαμε ότι η ιντερλευκίνη 15 πολλαπλασιάζει τα κύτταρα «δολοφόνους» του ανοσοποιητικού (CD8 T cells και NK), αλλά και την τοξικότητά τους, ώστε να πολεμήσουν καλύτερα τα καρκινικά κύτταρα. Τώρα έχουμε προχωρήσει στο να συνδυάσουμε την ιντερλευκίνη με υπάρχουσες ανοσοθεραπείες οι οποίες στοχεύουν την αύξηση του μεταβολισμού των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος. Και ο συνδυασμός αυτός έχει δώσει πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα».