Alice Callahan / c.2024 The New York Times Company/ Απόδοση: Γιώργος Ρομπόλας
Ακούστε το άρθρο
Η δίαιτα θεωρείται εδώ και πάρα πολύ καιρό ως η ιδανική διαδρομή για πιο λεπτό σώμα και καλύτερη υγεία. Επιμείνετε στη σωστή διατροφή· θα χάσετε βάρος και δεν θα ξαναβάλετε κιλά. Τουλάχιστον αυτό θέλει να πιστεύετε η αξίας 75 δισ. δολαρίων βιομηχανία απώλειας βάρους των ΗΠΑ. Η μεγάλη επιτυχία που γνωρίζουν νέα φάρμακα για την απώλεια βάρους, όπως το Wegovy και το Zepbound, υπογραμμίζει το πόσο αναποτελεσματική ήταν η λύση της δίαιτας για εκατομμύρια ανθρώπους που την έχουν δοκιμάσει. Για παράδειγμα, το 2021, μια κλινική δοκιμή της σεμαγλουτίδης (δραστική ουσία στο φάρμακο Wegovy) έδειξε πως όσοι έλαβαν το φάρμακο έχασαν το 15% του βάρους τους μέσα σε διάστημα ενός έτους, ενώ όσοι εναπέθεσαν τις ελπίδες τους στη δίαιτα και στην άσκηση έχασαν μόλις 2%. Υπάρχουν, όμως, πολλοί άνθρωποι για τους οποίους τα φάρμακα απώλειας βάρους δεν αποτελούν ενδεδειγμένη λύση. Είναι, άραγε, γι’ αυτούς τους ανθρώπους η δίαιτα μια καλή λύση; Ζητήσαμε από μερικούς ειδικούς να μας βοηθήσουν να εξηγήσουμε τι μπορεί –και τι δεν μπορεί– να προσφέρει η δίαιτα.
Απώλεια βάρους, μια δύσκολη υπόθεση
Βραχυπρόθεσμα, οι δίαιτες φαίνεται να βοηθούν τους περισσότερους ανθρώπους να χάσουν τουλάχιστον ένα μικρό ποσοστό βάρους, είτε πρόκειται για δίαιτες χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά ή υδατάνθρακες είτε για απλό περιορισμό των θερμίδων, δήλωσε η δρ Έλεν Σουρ, διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών Διατροφής και Παχυσαρκίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον.
Τα μεμονωμένα αποτελέσματα όμως μπορεί να διαφέρουν. Σε μια κλινική δοκιμή του 2018, για παράδειγμα, οι ερευνητές ζήτησαν από 600 άτομα να ακολουθήσουν είτε μια δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά είτε μια δίαιτα χαμηλή σε υδατάνθρακες για έναν χρόνο. Ενώ οι περισσότεροι συμμετέχοντες έχασαν κιλά (κατά μέσο όρο το 5 έως 6% του σωματικού τους βάρους), περίπου το 15% των συμμετεχόντων πήραν κιλά κατά τη διάρκεια της μελέτης, ενώ κάποιοι λίγοι έφτασαν σε σημείο να χάσουν ακόμα και πάνω από 20 κιλά – για την ακρίβεια, από 22 έως 27 κιλά.
Είναι σύνηθες, παρ’ όλα αυτά, η απώλεια βάρους να φτάνει σε ένα στάδιο στασιμότητας ύστερα από έξι με οκτώ μήνες. Από εκεί και πέρα, οι άνθρωποι κινδυνεύουν να ξαναπάρουν τα κιλά που έχασαν, λέει η δρ Μαρία Κολάτζο-Κλαβέλ, ενδοκρινολόγος στην πανεπιστημιακή κλινική Mayo, ένα από τα καλύτερα νοσοκομεία των ΗΠΑ. Πρόσφατες έρευνες, μάλιστα, έδειξαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι επιστρέφουν στα αρχικά τους κιλά μέσα σε χρονικό διάστημα τεσσάρων ετών.
Για όσους καταφέρνουν να διατηρήσουν το βάρος που έχασαν, δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτό οφείλεται στα γονίδια, στο ιατρικό ιστορικό τους ή απλώς στις συνθήκες της ζωής τους, όπως δηλαδή το να έχουν έναν υποστηρικτικό σύντροφο, μια σταθερή δουλειά ή χρόνο για να μαγειρέψουν, δήλωσε ο Κέβιν Χολ, διατροφολόγος εξειδικευμένος στον μεταβολισμό στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ.
Γιατί ξαναπαίρνουμε τα κιλά που χάσαμε;
«Όταν χάνουμε βάρος, το σώμα ανταποκρίνεται αυξάνοντας την όρεξη και μειώνοντας αντίστοιχα τις θερμίδες που καίμε», εξηγεί ο Κέβιν Χολ. Ο ίδιος μαζί με άλλους επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι για κάθε 2 κιλά βάρος που χάνουμε, ο μεταβολισμός επιβραδύνεται κατά περίπου 25 θερμίδες ημερησίως και η όρεξη αυξάνεται κατά περίπου 95 θερμίδες την ημέρα. Με άλλα λόγια, εάν χάσουμε 20 κιλά, το σώμα μας θα καίει περίπου 250 θερμίδες λιγότερες κάθε μέρα, ενώ αντίστοιχα θα αποζητά περίπου 950 θερμίδες περισσότερες. Έτσι, για να διατηρήσουμε την απώλεια βάρους μέσω της δίαιτας με την πάροδο του χρόνου, θα πρέπει να συνεχίσουμε να τρώμε λιγότερο, αντιστεκόμενοι παράλληλα στην αυξανόμενη όρεξη και στον βραδύτερο μεταβολισμό, κάτι που είναι «ολοένα και πιο δύσκολο», λέει η δρ Έλεν Σουρ.
«Όταν χάνουμε βάρος, το σώμα ανταποκρίνεται αυξάνοντας την όρεξη και μειώνοντας τις θερμίδες που καίμε», εξηγεί ο διατροφολόγος Κέβιν Χολ.
Η επιθυμία να φάμε περισσότερο είναι τόσο ισχυρή επειδή ο εγκέφαλός μας «αισθάνεται ότι τα αποθέματα ενέργειας εξαντλούνται», πρόσθεσε, και «αυτό αποτελεί απειλή για την επιβίωσή μας». Τα νέα φάρμακα απώλειας βάρους εμποδίζουν την επανάκτηση βάρους, εν μέρει μειώνοντας τα φυσιολογικά σήματα που στέλνει το σώμα σχετικά με την όρεξη, σημειώνει η δρ Μαρία Κολάτζο-Κλαβέλ. Αλλά όταν οι άνθρωποι σταματούν να παίρνουν τα φάρμακα, το βάρος επιστρέφει, πιθανόν για τους ίδιους λόγους που περιγράφονται πιο πάνω.
οι κίνδυνοι (;) της δίαιτας
Η δίαιτα οδηγεί συχνά σε κύκλους απώλειας και ανάκτησης βάρους, και ορισμένες έρευνες έχουν δείξει ότι αυτό μπορεί να είναι επιβλαβές, δήλωσε ο Κέντριν Σόνβιλ, αναπληρωτής καθηγητής Διατροφικών Επιστημών στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Επίσης, μερικές μελέτες επισημαίνουν πως η έντονη διακύμανση βάρους συσχετίζεται με τον πρόωρο θάνατο, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, τον διαβήτη τύπου 2 αλλά και την κατάθλιψη. Ωστόσο, αυτές οι μελέτες μερικές φορές περιλαμβάνουν και άτομα που έχουν χάσει (ή και ανακτήσει) βάρος λόγω προβλημάτων υγείας και όχι μόνο λόγω δίαιτας. «Δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι είναι επιβλαβές το να “ανεβοκατεβαίνουν” τα κιλά στη ζυγαριά», τονίζει η δρ Σου. Παρ’ όλα αυτά, το θέμα αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης, αφού κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει τον συσχετισμό.
Κάποιες εναλλακτικές
Οι άνθρωποι σκέφτονται μερικές φορές ότι, αν απλώς «σφίξουν τα δόντια» ακολουθώντας μια δίαιτα ώστε να χάσουν 10 ή 20 κιλά, στη συνέχεια «μπορούν να χαλαρώσουν», σημειώνει ο Κέβιν Χολ. «Αυτός είναι ο λάθος τρόπος σκέψης». Αν θέλουμε να αλλάξουμε τον τρόπο που τρώμε για να χάσουμε βάρος, πρέπει να διατηρήσουμε αυτές τις αλλαγές «για την υπόλοιπη ζωή μας», εξηγεί. «Σε διαφορετική περίπτωση, θα πάρουμε ξανά τα κιλά που χάσαμε». Με βάση αυτό, λοιπόν, προτείνει να επιλέξουμε τις υγιείς αλλαγές που μπορούμε να ακολουθήσουμε –αλλά και να διατηρήσουμε– στη διατροφή μας.
Εάν καταναλώνουμε πολλά υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, το να τα μειώσουμε μπορεί να αποτελεί βιώσιμη προσέγγιση. Έρευνα έχει δείξει ότι όσοι καταναλώνουν ως επί το πλείστον υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα τείνουν να τρώνε περισσότερο και να παίρνουν περισσότερο βάρος από εκείνους που καταναλώνουν ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα, αν και ο Χολ αναγνώρισε ότι η έλλειψη χρόνου και χρημάτων αποτελεί πιθανό φραγμό σε αυτή την αλλαγή.
Η Κολάτζο-Κλαβέλ προτείνει την υιοθέτηση ενός μεσογειακού διατροφικού πλάνου, το οποίο επικεντρώνεται σε υγιεινά λιπαρά, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια, ξηρούς καρπούς, φρούτα και λαχανικά. Το να τρώμε τουλάχιστον δύο ή τρία χορταστικά γεύματα μπορεί να μας βοηθήσει να αισθανόμαστε χορτάτοι και να έχουμε λιγότερες πιθανότητες να φάμε υπερβολικές ποσότητες στο τέλος της ημέρας, πρόσθεσε. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγουμε να τρώμε λίγο πριν πέσουμε για ύπνο, αφού η κατανάλωση τροφής τρεις ώρες (ή και λιγότερο) πριν ξαπλώσουμε συσχετίζεται άμεσα με την αύξηση βάρους.
Η τακτική σωματική άσκηση μπορεί επίσης να βοηθήσει στη διατήρηση του βάρους, ενώ έχει και άλλα οφέλη, όπως π.χ. μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας, σημειώνει η δρ Σουρ.