Εάν βιντεοσκοπούσαμε με την τεχνική time-lapse ένα τυπικό σενάριο φροντίδας ενός οικείου προσώπου, η Katherine Lyman ισχυρίζεται πως οι πρώτες σκηνές θα έδειχναν μια ενήλικη κόρη να συνοδεύει τον προχωρημένης ηλικίας γονιό της σε μια επίσκεψη στον γιατρό, με «περιποιημένη» εμφάνιση και έχοντας τα πάντα υπό έλεγχο.
Μόλις μερικά χρόνια αργότερα, ωστόσο, η εμφάνιση της κόρης θα είχε αλλάξει δραστικά, θα ήταν «ατημέλητη, γιατί δεν θα φρόντιζε τον εαυτό της».
«Δεν μπορώ να σας πω πόσες φορές έχω πλησιάσει την κόρη κοιτάζοντάς τη στα μάτια και ρωτώντας: “Καταφέρνετε να τα βγάλετε πέρα με όλα αυτά; Τι κάνετε για να εκτονωθείτε; Είναι εντυπωσιακό το πώς κρατάτε τις ισορροπίες σε τόσα ζητήματα ταυτόχρονα, αλλά αυτό έχει κάποιο κόστος”», διηγείται η Lyman, εξειδικευμένη γηριατρική νοσηλεύτρια στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Beth Israel Deaconess Medical Center.
Όλο και περισσότερο, αυτό το κόστος είναι η ίδια η υγεία και η ευεξία των φροντιστών. Η ιστορία της φροντίδας ατόμων στις Ηνωμένες Πολιτείες, μάλιστα, γίνεται ένα αφήγημα προειδοποίησης, καθώς αντίθετα προβλήματα έρχονται σε σύγκρουση.
Περισσότεροι φροντιστές παρά ποτέ είναι διαθέσιμοι, καθώς περισσότεροι από 43 εκατομμύρια Αμερικανοί παρέχουν βοήθεια αμισθί σε έναν συγγενή ή άλλον οικείο. Σχεδόν το 75% είναι από 50 ετών και άνω οι ίδιοι, ενώ άνω του 75% είναι γυναίκες, σύμφωνα με την Ένωση Οικογενειακών Φροντιστών των ΗΠΑ (Family Caregiver Alliance). Παράλληλα, εκτιμάται ότι 73 εκατ. Αμερικανοί θα είναι 65 ετών ή μεγαλύτεροι έως το 2030, γεγονός που δυνητικά θα τροφοδοτήσει την ανάγκη για επιπλέον φροντιστές.
Η μακροζωία αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα που συμβάλλει στην επικείμενη καταιγίδα, λένε οι ειδικοί του Χάρβαρντ. «Πολλοί από εμάς ζούμε μέχρι μια προχωρημένη ηλικία και ζούμε πολύ καλά και αυτόνομα, αλλά όχι όλοι», λέει η Lyman. «Η προχωρημένη ηλικία μπορεί να συνοδεύεται από αυξημένη εξασθένηση ή έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας ή και τα δύο».
Ευρύ φάσμα ευθυνών
Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, τείνουν να παρουσιάζουν αρκετά βασικά προβλήματα που δημιουργούν την ανάγκη για βοήθεια από τη σύζυγο, τα ενήλικα τέκνα ή άλλους. Οι προβληματικοί τομείς είναι οι παρακάτω τρεις: κινητικότητα, μνήμη και φάρμακα.
Παρ’ όλα αυτά, η φροντίδα ενός οικείου δεν μπορεί να περιγραφεί με όρους που καλύπτουν όλες τις περιπτώσεις, καθώς το εύρος των καθηκόντων είναι μεγάλο, από την περιστασιακή έως την αδιάκοπη φροντίδα και από την ελάχιστη έως ασφυκτική ενασχόληση.
«Καλύπτει το φάσμα από τη συγκατοίκηση με το άτομο που δέχεται τη φροντίδα έως την περίπτωση που ο φροντιστής μένει σε άλλο νομό και τοποθετεί κάμερες σε διάφορα δωμάτια του σπιτιού ώστε να ελέγχει», λέει η δρ Suzanne Salamon, κλινική επικεφαλής Γεροντολογίας στο Beth Israel Deaconess Medical Center.
«Ορισμένοι φροντιστές έρχονται περιοδικά, παίρνουν τα φάρμακα, συνοδεύουν τον ασθενή στα ραντεβού με τους γιατρούς ή τον/την πηγαίνουν για ψώνια. Αλλά η φροντίδα μπορεί να είναι και οικονομική: πληρώνουν λογαριασμούς, ασχολούνται με τα φορολογικά ή αναλαμβάνουν τον ρόλο του πληρεξουσίου».
Είτε πετάγονται στο σπίτι μερικές φορές την εβδομάδα είτε έχουν αναλάβει το καθημερινό μπάνιο, ντύσιμο και περιποίηση –ή άλλες ενδιάμεσες λύσεις–, οι φροντιστές συχνά αναλαμβάνουν πολλούς ρόλους, επισημαίνει η Lyman.
«Δεν γίνεστε μόνο ο φροντιστής του οικείου σας, αλλά και η έμπιστη, η ψυχίατρος, η μαγείρισσα, εκείνη που ψωνίζει, βάζει πλυντήρια, αλλά και οδηγός αυτοκινήτου και φαρμακοποιός», προσθέτει.
Επακόλουθα για την υγεία
Οι τόσο εκτεταμένες ευθύνες του φροντιστή είναι δυνατόν να έχουν σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις που υποτιμούνται –ιδίως εάν η χειροτέρευση της υγείας του οικείου σας είναι παρατεταμένη– και να προκαλέσουν μια ολοένα επιδεινούμενη κατάσταση που επηρεάζει τόσο εσάς ως φροντιστή όσο και τον αποδέκτη της φροντίδας.
Έξι στους δέκα φροντιστές εργάζονται με μερική ή πλήρη απασχόληση, κάνοντας ακόμη μεγαλύτερη υπερπροσπάθεια. Οι έρευνες που έχουν εστιάσει στα επακόλουθα για την ψυχική υγεία είναι πολυάριθμες. Μεταξύ 40% και 70% των φροντιστών στις ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης. Και μεταξύ αυτών, οι γυναίκες έχουν χειρότερη πορεία συγκριτικά με τους άνδρες που αναλαμβάνουν τέτοιου είδους ευθύνες, και αναφέρουν υψηλότερο επίπεδο κατάθλιψης και άγχους.
Ομοίως, μεγάλο εύρος μελετών εφιστούν την προσοχή στις σωματικές επιπτώσεις της φροντίδας των οικείων, ιδίως στον πόνο. Οι φροντιστές είναι επιρρεπείς σε πονοκεφάλους και συχνά έχουν τραυματισμούς στη μέση ή έρχονται αντιμέτωποι με την αρθρίτιδα, λέει η δρ Salamon.
Χειρότερη πορεία για τις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες που αναλαμβάνουν τέτοιου είδους ευθύνες, με υψηλότερο επίπεδο κατάθλιψης και άγχους.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε την 1η Σεπτεμβρίου 2023, από το επιστημονικό περιοδικό The Gerontologist, και συνέλεξε δεδομένα από σχεδόν 2.000 φροντιστές (μέσος όρος ηλικίας 62 έτη) έδειξε ότι λίγο περισσότεροι από τους μισούς υπέφεραν από κάποιου είδους πόνο. Περίπου 30% ανέφεραν ότι ο πόνος περιόριζε τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να παρέχουν φροντίδα.
Οι φροντιστές αντιμετωπίζουν επίσης αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας, και οι γυναίκες που φροντίζουν έναν σύζυγο είναι πιθανότερο να αναφέρουν ότι έχουν υπέρταση, διαβήτη και υψηλή χοληστερόλη, σύμφωνα με την Ένωση Οικογενειακών Φροντιστών των ΗΠΑ.
Πολλοί φροντιστές στις δεκαετίες των 50, 60 και 70 ετών έχουν τα δικά τους προβλήματα υγείας», λέει η δρ Salamon. «Η κατάσταση προκαλεί ακόμη περισσότερο στρες με την πάροδο του χρόνου, καθώς ο ασθενής και ο φροντιστής γερνούν και οι δύο».
Περίπου 10% των φροντιστών αναγνωρίζουν ότι η υγεία τους έχει πληγεί ως αποτέλεσμα των ευθυνών τους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τηρούν στάση εγρήγορσης και ασχολούνται με αυτήν. Σχεδόν το 75% ανέφεραν ότι δεν πηγαίνουν σε γιατρούς τόσο συχνά όσο θα έπρεπε, ενώ πάνω από τους μισούς έχουν χάσει ιατρικά ραντεβού, σύμφωνα με την Ένωση Οικογενειακών Φροντιστών».
«Αρχίζουν να χάνουν βάρος, να μην τρώνε σωστά και να μην προσέχουν τον εαυτό τους», λέει η Lyman. «Η υγεία τους βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα, καθώς και τα ενδιαφέροντά τους».
Αναζήτηση βοήθειας
Ακόμη κι όταν αισθάνονται την πίεση, οι φροντιστές συχνά είναι απρόθυμοι να ζητήσουν στήριξη. «Είναι καλοί στο να προσφέρουν βοήθεια, αλλά πολύ κακοί στο να ζητούν», λέει η Lyman.
Ωστόσο, είναι καίριας σημασίας να κάνουν το μεγάλο βήμα. Οι ειδικοί του Χάρβαρντ προτείνουν τις παρακάτω τεχνικές ώστε οι φροντιστές να διατηρούν σώμα και ψυχή υγιή:
Αναζητήστε «φροντίδα ανάπαυλας». Ορισμένες δομές αυτόνομης διαβίωσης ή δομές νοσηλείας παρέχουν προσωρινή φροντίδα έτσι ώστε τα μέλη της οικογένειας να κάνουν λίγες διακοπές. Ημερήσια προγράμματα για ηλικιωμένους προσφέρουν μία μέρα ανάπαυλας. «Σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργούν μόνο από τις 9 π.μ. έως τη 1 μ.μ., αλλά αυτό μπορεί να αποτελεί τεράστια εξυπηρέτηση», αναφέρει η Katherine Lyman. «Κάποια προγράμματα παρέχουν και τη μετακίνηση».
Καλέστε την τοπική Υπηρεσία Γήρανσης. Τα σχετικά γραφεία στις ΗΠΑ παρέχουν υπηρεσίες καθαριότητας σε ηλικιωμένους που πληρούν τα κριτήρια, ενώ άλλα συντονίζουν εθελοντές που μπορούν να αντικαταστήσουν τους φροντιστές και «να μείνουν για λίγες ώρες στο σπίτι ώστε ο φροντιστής να μπορέσει να βγει και να έχει λίγες ώρες ελεύθερες», λέει η δρ Salamon.
Αναζητήστε άτυπη βοήθεια. «Ζητήστε από φίλους που οδηγούν εάν μπορούν να πάρουν τη μαμά από το σπίτι και να την αφήσουν στο Κέντρο Ηλικιωμένων ή στο κομμωτήριο για το ραντεβού της», προτείνει η Lyman.
Αποταθείτε σε χώρους λατρείας. Τοπικές θρησκευτικές ομάδες μπορεί να έχουν προσωπικό για βοήθεια. «Ορισμένες έχουν εθελοντές που αναλαμβάνουν τη μετακίνηση ατόμων που θέλουν να παρακολουθήσουν τη λειτουργία τους και μετά τους πηγαίνουν πίσω στο σπίτι», λέει η Lyman.
Σκεφτείτε να κάνετε ψυχοθεραπεία. Σχεδόν τέσσερις στους δέκα φροντιστές περιγράφουν τις ευθύνες τους ως συναισθηματικά στρεσογόνες. Μιλώντας σε έναν ψυχοθεραπευτή μπορείτε να βρείτε ανακούφιση.
Αξιοποιήστε την τηλεϊατρική. Προγραμματίστε διαδικτυακές «επισκέψεις» με γιατρούς ή ψυχοθεραπευτές για να λάβετε τη φροντίδα που χρειάζεστε. «Δεν χρειάζεται να αφήσετε τη μητέρα σας χωρίς επίβλεψη», λέει η Lyman. «Μπορείτε να πάτε στο διπλανό δωμάτιο και να κλείσετε την πόρτα για μισή ή μία ώρα».
Πώς να επιστρατεύσετε την οικογένεια
Ακόμη και σε μεγάλες οικογένειες, η μερίδα του λέοντος ως προς τις ευθύνες της φροντίδας συχνά πέφτει στο ένα από τα αδέλφια όταν ένας από τους γονείς καταπέφτει.
Όμως τα μέλη της οικογένειας θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι ο φροντιστής δεν είναι ήρωας ή ηρωίδα – και δεν θα πρέπει να αναμένεται να ανταποκρίνεται σαν τέτοιος/α.
«Νομίζω ότι πολλοί συγγενείς δεν συνειδητοποιούν πόσο στρεσογόνος είναι ο ρόλος του φροντιστή και δεν προσφέρονται να βοηθήσουν», λέει η δρ Suzanne Salamon, κλινική επικεφαλής Γεροντολογίας στο Beth Israel Deaconess Medical Center. «Αφήνουν στον φροντιστή την πρωτοβουλία να ζητήσει βοήθεια, και αυτό δεν είναι σωστό. Πρέπει να προσφερθούν με την καρδιά τους».
Προκειμένου να εξομαλύνετε αυτή τη διαδικασία –αλλά και τη, μερικές φορές, τεταμένη σχέση μεταξύ φροντιστή και υπόλοιπων συγγενών– οι ειδικοί του Χάρβαρντ συμβουλεύουν τα παρακάτω:
Οργανώστε ένα οικογενειακό συμβούλιο. Αυτό μπορεί να γίνει σε φυσικό χώρο ή μέσω τηλεδιάσκεψης, ιδανικά συμπεριλαμβάνοντας τον γιατρό του ασθενούς ή έναν υπεύθυνο γηριατρικής φροντίδας. Το καλύτερο αποτέλεσμα που μπορεί να επιτευχθεί είναι να συντονιστούν όλοι σχετικά με τα καθημερινά προβλήματα και τις ευθύνες της φροντίδας που χρειάζονται προσοχή.
Καταρτίστε ένα πρόγραμμα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ένα διαδικτυακό κοινόχρηστο ημερολόγιο για τα μέλη της οικογένειας, στο οποίο θα δηλώνουν τις εργασίες και τα χρονικά διαστήματα που θα συνεισφέρουν.
Μοιράστε τη φροντίδα μεταξύ σας. «∆ημιουργήστε ένα χρονοδιάγραμμα ώστε κάθε μέρα να αποτελεί ευθύνη ενός άλλου αδελφού/αδελφής», προτείνει η δρ Salamon.
Αντιστοιχίστε τα καθήκοντα με τις ικανότητες του καθενός. Εάν η αδελφή σας είναι καλή στα οικονομικά, είναι πιθανότατα η κατάλληλη να διαχειριστεί τη φορολογία του πατέρα σας. Εάν ο αδελφός σας είναι δικηγόρος, ζητήστε του να ξεκαθαρίσει τα νομικά ζητήματα για την πώληση της ιδιοκτησίας της μητέρας σας.
Να είστε συγκεκριμένη. Εάν είστε εσείς ο φροντιστής, πιθανόν να χρειάζεστε ένα δίωρο για να παραστείτε σε μια κοινωνική εκδήλωση ή για ένα ραντεβού σας. Πείτε το. «Είναι πολύ σημαντικό να κάνετε συγκεκριμένα τα αιτήματά σας, να πείτε στους άλλους τι ακριβώς χρειάζεστε και να το κάνετε παρά τις τυχόν ενοχές», λέει η δρ Salamon.
Ρωτήστε πώς μπορείτε να βοηθήσετε. Εάν δεν είστε ο βασικός φροντιστής, μπορείτε να αναλάβετε για ένα βράδυ κάθε εβδομάδα ή να μείνετε με τον συγγενή σας για ένα Σαββατοκύριακο; Εναλλακτικά, ίσως μπορείτε να συντονίσετε υπηρεσίες όπως η καθαριότητα του σπιτιού, εργασίες στην αυλή ή η μετάβαση σε ιατρικά ραντεβού. Θα πρέπει να είστε συγκεκριμένη σχετικά με αυτά που μπορείτε να προσφέρετε. «Πείτε: “Μπορώ να πάω τη μαμά στο κομμωτήριο την Τετάρτη για ένα δίωρο, θέλεις να κάνεις ένα διάλειμμα;”», λέει η δρ Salamon.
