«Tο ζην είναι ισότιμο του οράν» πίστευαν οι αρχαίοι Ελληνες, αποδίδοντας στην όραση την ίδια σημασία με τη ζωή, ενώ η λαϊκή σοφία μας θυμίζει πως τα μάτια είναι από τα πιο πολύτιμα αγαθά που διαθέτει ο άνθρωπος. Δεν εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι οι πρώτες απόπειρες αποκατάστασης της όρασης είναι τόσο παλιές όσο η ιατρική: Πριν από 3.400 χρόνια, οι Αιγύπτιοι διέθεταν δεκάδες συνταγές για τη θεραπεία ασθενειών του ματιού. Στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, η οφθαλμολογία είχε ήδη αναγνωριστεί ως ιατρική ειδικότητα στην Αλεξάνδρεια, την ίδια εποχή που ο Ευκλείδης έκανε τα πρώτα του πειράματα στο πεδίο της οπτικής. Στις μέρες μας, η επιστήμη έχει προοδεύσει αρκετά ώστε να μπορεί να προλάβει ή να θεραπεύσει περίπου το 80% των προβλημάτων όρασης.
Κι όμως, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σχεδόν 950 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν περιορισμένη όραση και περίπου 39 εκατ. εξ αυτών είναι τυφλοί. Η ποιότητα ζωής των περισσότερων θα μπορούσε να βελτιωθεί σημαντικά με φάρμακα, χειρουργικές επεμβάσεις ή απλώς ένα ζευγάρι γυαλιά, αλλά έχουν την ατυχία να ζουν στις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη. Αντίθετα, στις ανεπτυγμένες χώρες η τύφλωση συχνά σχετίζεται με παθήσεις, για τις οποίες δεν διαθέτουμε ακόμα θεραπείες. Το μαγικό «τσιπάκι», που θα εμφυτεύεται στο μάτι ή στον εγκέφαλο αποκαθιστώντας πλήρως την όραση του χρήστη του, παραμένει στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, αν και έχουν γίνει ορισμένα σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η αλήθεια είναι πως τα πρώτα «βιονικά μάτια» έχουν ήδη κυκλοφορήσει στην αγορά. Με τη βοήθεια μιας κάμερας και μικροσκοπικών ηλεκτροδίων, προκαλούν διέγερση των οπτικών νεύρων σε ανθρώπους, το οπτικό σύστημα των οποίων εξακολουθεί να λειτουργεί (κυρίως πάσχοντες από μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια, η οποία είναι κληρονομική και προκαλεί προοδευτική μείωση της λειτουργικότητας των φωτοϋποδοχέων). Υστερα από εντατική εκπαίδευση, οι χρήστες των εν λόγω συσκευών μπορούν να διακρίνουν τις εναλλαγές ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι (για παράδειγμα, είναι ικανοί να εντοπίσουν μια ανοιχτή πόρτα, να αντιληφθούν ότι κάποιος τους πλησιάζει ή να αποφύγουν ένα εμπόδιο, αλλά μέχρι εκεί).
Οπτογενετική
Σαφώς πιο εντυπωσιακά είναι τα πρόσφατα αποτελέσματα ερευνών στον χώρο της γονιδιακής θεραπείας, η οποία έχει επιτρέψει σε άτομα με σπάνιες γενετικές παθήσεις να ανακτήσουν την όρασή τους ώς ένα βαθμό. Σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές, το μέλλον της όρασης βρίσκεται στην οπτογενετική, η οποία συνδυάζει τα τελευταία επιτεύγματα από τα πεδία της οπτικής και της γενετικής. Μέσα στο 2017, δύο εταιρείες ανακοίνωσαν ότι σχεδιάζουν τη δημιουργία γυαλιών εφοδιασμένων με μία μικροσκοπική κάμερα, έναν επεξεργαστή και έναν ειδικό καθρέφτη, που θα μετατρέπουν τις εικόνες σε παλλόμενο φως, διεγείροντας γενετικά τροποποιημένα, φωτοευαίσθητα νευρικά κύτταρα. Τα πρώτα πειράματα σε τυφλούς πιθήκους και ποντίκια στέφθηκαν με επιτυχία, έτσι σύντομα αναμένεται να ξεκινήσουν οι πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους.
Εντούτοις, οι παραπάνω πρωτοποριακές μέθοδοι αφορούν μόνο μία μικρή μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού, αφενός επειδή μπορούν να εφαρμοστούν μόνο σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις και αφετέρου εξαιτίας του υψηλού τους κόστους (ένα βιονικό μάτι στοιχίζει περίπου 150.000 δολάρια). Για εκατομμύρια άτομα με προβλήματα όρασης, αυτό που πραγματικά θα βοηθούσε θα ήταν η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση ιάσιμων ασθενειών, όπως ο καταρράκτης, το γλαύκωμα, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια και οι φλεγμονές του ματιού, που αποτελούν τις κύριες αιτίες τύφλωσης στον αναπτυσσόμενο κόσμο.