Εζησε τη χώρα του όταν την αποκαλούσαν «Ελβετία της Ασίας», σήμερα τη βλέπει κατεστραμμένη ύστερα από τέσσερις δεκαετίες πολέμων, ρωσικής εισβολής, ανταρτοπολέμου, σαρωτικής επέλασης των Ταλιμπάν, κάθε λογής εξτρεμιστών, βομβιστών αυτοκτονίας. Το Αφγανιστάν μετρά εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες σε όλον τον κόσμο, ένα παρελθόν με μεγάλο πολιτισμό και ένα μέλλον «ο Θεός ξέρει», όπως λέει ο κ. Ομάρ Σαΐντ Σουλτάν. Ο 70χρονος Αφγανός, ελληνομαθής και ελληνολάτρης αρχαιολόγος –ο δάσκαλός του Μανόλης Ανδρόνικος τον χαιρετούσε «γεια σου Μακεδόνα από το Αφγανιστάν»– ήταν ο πρώτος πρεσβευτής του Αφγανιστάν στην Ελλάδα μέχρι και πριν από λίγες ημέρες που συνταξιοδοτήθηκε.
«Το 2008-2010 ήταν πολλοί οι μετανάστες, γι’ αυτό αποφασίσαμε να ανοίξουμε πρεσβεία εδώ, στις 18 Νοεμβρίου 2017. Προσπαθώ να συναντάω τους Ελληνες αρμόδιους για τα θέματα της μεταναστευτικής πολιτικής και να δείξω ότι το Αφγανιστάν δεν είναι μόνο μετανάστες. Εχουμε κοινή ρίζα πολιτισμού. Εχουμε ιστορίες να μοιραστούμε, όπως τον Μέγα Αλέξανδρο. Γι’ αυτό κάνω και τα μαθήματα-ομιλίες στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο, για τον πολιτισμό και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς του Αφγανιστάν, γι’ αυτό προσπαθώ να επικοινωνώ με τα ΜΜΕ. Ο κόσμος νομίζει ότι Αφγανιστάν ίσον μετανάστες». Ο κ. Σαΐντ είναι πολύ κομψά ντυμένος, μιλάει θαυμάσια ελληνικά, τον συνοδεύει στο γεύμα μας η ιδιαιτέρα γραμματέας κ. Δήμητρα Παπαγεωργίου. Την Ελλάδα τη θεωρεί δεύτερη πατρίδα του. Στον γιο του έχει δώσει το όνομα Αλέξανδρος.
Η θάλασσα
«Το 1969 ήρθα να σπουδάσω στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη. Είχα ξεκινήσει ιατρική στην πατρίδα μου αλλά την εγκατέλειψα. Τότε, δεν έβλεπα διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες. Εβλεπα ανθρώπους στον δρόμο και ήθελα να τους μιλήσω αφγανικά. Το μόνο που δεν είχαμε και δεν είχα δει ποτέ πριν, ήταν η θάλασσα. Στη Θεσσαλονίκη καθόμουν από το πρωί μέχρι το βράδυ και την κοίταζα. Οι γυναίκες στη χώρα μου τότε είχαν δικαιώματα, λειτουργούσαν πλήρως τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, μπορεί να ήταν διαφορετικά στα χωριά, αλλά τα μεγάλα αστικά κέντρα δεν διέφεραν από τις υπόλοιπες ανεπτυγμένες πόλεις του κόσμου. Τώρα πια αντιμετωπίζει μια ανεξέλεγκτη ανθρωπιστική κρίση. Για να ξαναγίνει καλά το Αφγανιστάν χρειάζονται δύο πράγματα: μόρφωση και παιδεία. Ηλπιζα σε αυτό αλλά απογοητεύθηκα όταν όλοι οι νέοι που είχαν σπουδάσει έφυγαν στο εξωτερικό. Δεν μπορείτε να φανταστείτε όμως πόσα ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα υπάρχουν στην Καμπούλ… Μπορεί να είναι πάνω από 50. Ενα μόνο είναι αμερικανικό, τα υπόλοιπα αφγανικά. Ιατρική, Νομική, Πολυτεχνείο…».
– Αν προσγειωθεί κανείς σήμερα στο Αφγανιστάν, τι θα δει;
– Θα δει μια Καμπούλ που προσπαθεί να γίνει πιο σταθερή και τα νέα παιδιά που επιθυμούν μια ελεύθερη ζωή. Αλλάζουν τα πράγματα προς το καλύτερο.
– Τότε γιατί υπάρχει αυτό το τεράστιο μεταναστευτικό κύμα;
– Εχει διακοπεί η οικονομική βοήθεια προς το Αφγανιστάν. Δυσκολεύονται πολύ να βρουν δουλειά οι νέοι Αφγανοί, όπως κι εδώ στην Ελλάδα, και φεύγουν. Εκτός όμως από τη μεγάλη φτώχεια, το πρόβλημα εκεί είναι ότι η ζωή είναι πολύ επικίνδυνη, διόλου ευχάριστη. Το μόνο καλό είναι ότι βελτιώνονται τα πανεπιστήμια. Οι γείτονες δεν θέλουν μια ισχυρή αφγανική κυβέρνηση. Το Αφγανιστάν παλαιότερα ήλεγχε όλη την περιοχή. Ενα παράδειγμα: ο Δρόμος του Μεταξιού ερχόταν από την Κίνα στο Αφγανιστάν κι από εκεί έφευγε για την Ευρώπη. Ελπίζω ότι στο άμεσο μέλλον αυτό θα ξαναλειτουργήσει. Γίνεται προσπάθεια. Αλλά πάντα κάποιος θα υπάρχει να αντιδράει στο καλό. Μην ξεχνάτε ότι στο καλό αντιδράει κανείς, το κακό θα το υποστηρίξει.
– Εχετε πάει στη Μόρια;
– Το 2010-2011 όταν ήμουν υφυπουργός Πολιτισμού με κάλεσαν εκεί. Τώρα είναι πολύ δύσκολο να πάω αλλά είναι βέβαιο ότι η κατάσταση που είχα δει τότε δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή.
– Τι σας μεταφέρουν από εκεί;
– Από τότε που άνοιξε η πρεσβεία έρχονται άνθρωποι από όλη την Ελλάδα για χαρτιά ή διαβατήρια. Είναι πάρα πολύ δύσκολα τα πράγματα, το ξέρω, αλλά και τι μπορεί να κάνει κανείς; Εγώ ήμουν ο πρώτος πρόσφυγας που ήρθα στην Ελλάδα το 1978. Δεν θα ήθελα να ξεκινήσουμε αυτό το blame game, να αρχίσουμε να ρίχνουμε ευθύνες… Η Ελλάδα και οι Ελληνες κάνουν ό,τι μπορούν. Και η δική σας θέση είναι δύσκολη. Δεν μπορώ να πω ότι δεν γίνεται τίποτα. Δεν συμβαίνουν αυτά μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες όπως στη Βουλγαρία ή στη Σερβία, ακόμη και στην Αμερική οι μετανάστες περνούν πολύ δύσκολα. Φταίμε κι εμείς. Δεν κάναμε ό,τι πρέπει. Οταν έρχεσαι σε μια ξένη χώρα πρέπει να εκπροσωπείς με τον καλύτερο τρόπο τον εαυτό σου…
Στη συζήτηση εμπλέκεται και η κ. Παπαγεωργίου. Είναι εμφανές ότι το «μεταναστευτικό» είναι εξαιρετικά σύνθετο θέμα… Ο κ. Σουλτάν καταλήγει: «Η Ελλάδα είναι πέρασμα για όσους βρίσκονται στα νησιά. Οσοι ζουν στην ενδοχώρα είναι αλλιώς. Εχουν δουλειά, άδεια παραμονής, δεν θέλουν να φύγουν».
– Οι Αφγανοί είναι σκληρός λαός;
– Είναι σκληρός αλλά είναι και ευγενικός. Οποιος και να ’ταν στη γεωγραφική θέση μας, να έβλεπε κάθε μέρα τα βουνά, θα γινόταν σκληρός. Γι’ αυτό και τους Αφγανούς δεν μπορούσε κανείς να τους νικήσει. Οπως και τους Κρήτες! Υπάρχει κάτι κοινό ανάμεσά τους. Ακόμη και οι άνθρωποι με το μουστάκι και το μαχαίρι!
Οι Παστούν θεωρούν ότι είναι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Χάντα, Αϊ Χανούμ, Μεσεαϊνάκ, Χεράτ, Βεργίνα και Δίον. Βρέθηκα σε μια διάλεξή του κ. Σουλτάν στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο. Τον παρακολούθησα να αναφέρεται στο ανασκαφικό έργο, το δικό του και άλλων πολύ σημαντικών αρχαιολόγων, να αφηγείται ιστορίες, πλέον με ανάλαφρη διάθεση, παρά το γεγονός ότι λόγω των συνθηκών στη χώρα του, σε ορισμένες περιπτώσεις κινδύνευσε η ζωή του, να προβάλει διαφάνειες με ευρήματα, άφθονα χρυσά ανάμεσά τους, να περιγράφει πώς πολλά από αυτά πωλούνταν στον δρόμο την περίοδο των πολέμων… Το πάθος, η επιμονή και η υπομονή ήταν και χαρακτηριστικά του δασκάλου του.
– Ο Μανόλης Ανδρόνικος σας προσφωνούσε «Μακεδόνα από το Αφγανιστάν». Τι χαρακτήριζε τον Μανόλη Ανδρόνικο;
– Ο Ανδρόνικος για εμένα ήταν πατέρας, καθηγητής, άνθρωπος που ποτέ δεν έχω δει στη ζωή μου. Ο πιο ευγενικός που έχω συναντήσει. Δεν είχε μόνο ποιότητα, ήταν και αρχηγός και φωτισμένος.
– Πού βασίζεται κατά τη γνώμη σας η σύνδεση, πολύ συχνά, των ανασκαφών, και στη χώρα σας, με την αναζήτηση του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου;
– Ο τάφος του δεν νομίζω ότι είναι πουθενά. Ο Αλέξανδρος ήταν αγαπητός σε όλον τον κόσμο. Ο τάφος του έχει χαθεί. Αποκλείω να είχε έρθει στην Ελλάδα. Ούτε τα παιδιά του. Ισως η Ρωξάνη. Εμαθα όμως από τον Ανδρόνικο ποτέ να μη λέω ότι δεν θα γίνει. Πάντα «μπορεί».
«Είμαστε σκληρός και ευγενικός λαός. Τους Αφγανούς δεν μπορούσε κανείς να τους νικήσει. Οπως και τους Κρήτες!», λέει ο κ. Σουλτάν.
– Εσείς πού θα τοποθετούσατε τον τάφο;
– Από την Ιστορία ξέρουμε ότι ήταν άρρωστος, τραυματίστηκε νομίζω, ήρθε από την Ινδία, πήγε στο Ιράκ, μετά μπορεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, αλλά δεν έχουμε στοιχεία.
– Εσείς δεν αναζητήσατε ποτέ τον τάφο του Μ. Αλεξάνδρου;
– Δεν με ενδιέφερε. Ηξερα ότι δεν θα είναι στο Αφγανιστάν. Είτε βρεθεί όμως ο τάφος του είτε όχι, δεν προσθέτει ούτε αφαιρεί κάτι από αυτό που ήταν ο Μ. Αλέξανδρος. Ο Αλέξανδρος και οι στρατηγοί του βασίλεψαν περίπου 250 χρόνια στο Αφγανιστάν. Οι Παστούν θεωρούν ότι είναι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το χαρτονόμισμά μας, το αφγκανί, αναγράφει το όνομα του βασιλέως Ευκρατίδου και προέρχεται από χρυσό νόμισμα των ελληνιστικών χρόνων.
– Αυτήν την περίοδο συνεχίζονται οι ανασκαφές στο Αφγανιστάν;
– Γίνονται ανασκαφές στην Μπαμιάν. Ξέρετε, ούτε το 10% του αρχαιολογικού πλούτου του Αφγανιστάν δεν έχει αποκαλυφθεί. Οργιάζουν οι παράνομες ανασκαφές από τις μαφίες, η αρχαιοκαπηλία… Εχω δει τα καλύτερα και τα χειρότερα στη χώρα μου.
– Η επιθυμία σας;
– Η δημιουργία μιας αφγανικής αρχαιολογικής σχολής στην Ελλάδα ώστε να μετεκπαιδεύονται εργάτες και αρχαιολόγοι. Να υπάρχει η δυνατότητα ανταλλαγής τεχνογνωσίας στο ανασκαφικό κομμάτι. Στη χώρα σας πέρασα τα καλύτερα χρόνια μου.
Οι αρχαίοι θησαυροί
«Στη σωτηρία των αρχαιολογικών θησαυρών του Αφγανιστάν έχει συμβάλει και η Ελλάδα», επαναλαμβάνει σε όλες τις δημόσιες εμφανίσεις του ο κ. Σουλτάν: «Οταν επέστρεψα από τις ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Καμπούλ ήταν κατεστραμμένο. Πολλά μνημεία μας ήταν κομματιασμένα από τους Ταλιμπάν και τους πολέμους. Το μουσείο φιλοξενούσε περισσότερα από 10.000 αρχαία αντικείμενα στην πλειονότητα της ελληνιστικής εποχής. Αλλά, με τον ανταρτοπόλεμο, το μουσείο λεηλατήθηκε άγρια και τα εκθέματα βρέθηκαν στο Πακιστάν. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, υπουργός Πολιτισμού εκείνη την εποχή, διέθεσε ένα σεβαστό κονδύλι για να αγοράσει πολλά από τα εκθέματα που φυλάχτηκαν στην ελληνική πρεσβεία του Ισλαμαμπάντ μέχρι το τέλος της διαμάχης. Εκτός από την UNESCO, έδωσε χρήματα και το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για την αποκατάσταση του Αρχαιολογικού Μουσείου».
Η συνάντηση
Με τον κ. Ομάρ Σουλτάν και την κ. Δήμητρα Παπαγεωργίου γευματίσαμε στο εστιατόριο «Albion» στο Νέο Ψυχικό (Ομήρου 6), σε μικρή απόσταση από την αφγανική πρεσβεία. Η μέρα είχε ήλιο και έτσι καθήσαμε στον ωραίο κήπο, με την υποστήριξη βέβαια σόμπας εξωτερικού χώρου. Ξεκινήσαμε με μια ιταλική χωριάτικη σαλάτα (τομάτα, αγγούρι, ρόκα, πιπεριές, ελιές Καλαμών, φρέσκια μοτσαρέλα, αβοκάντο, παξιμάδια και βασιλικό). Στη συνέχεια ο κ. Σουλτάν επέλεξε ταλιάτα μόσχου blackangus με ρόκα, παρμεζάνα και λάδι λευκής τρούφας. Εμείς προτιμήσαμε πάστα. Η κ. Παπαγεωργίου σπαγκέτι φρούτι ντι μάρε, και εγώ λιγκουίνι με προσούτο, ντοματίνια και μοτσαρέλα. Μας κέρασαν το γλυκό: κρέμα λεμόνι, με γρανίτα φράουλα, μαρέγκες αρωματισμένες με λάιμ και κάρδαμο. Καταναλώθηκαν πέντε ποτήρια λευκό κρασί και ένας καπουτσίνο. Σύνολο 118,50 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1949
Γεννιέται στο Αφγανιστάν.
1969
Ερχεται στην Ελλάδα με υποτροφία, σπουδάζει Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και γίνεται μαθητής του Μανόλη Ανδρόνικου.
1975
Γενικός διευθυντής του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Αφγανιστάν.
1979
Πηγαίνει στις ΗΠΑ όπου διαμένει και εργάζεται. Διδάσκει Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.
2002
Επιστρέφει στο Αφγανιστάν ως υφυπουργός Πολιτισμού.
2006
Η γαλλική κυβέρνηση του απονέμει το Μετάλλιο του Τάγματος Λαφαγιέτ.
2013
Η ελληνική κυβέρνηση του απονέμει τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος Τιμής.
2018
Αναλαμβάνει καθήκοντα ως ο 1ος πρέσβης του Αφγανιστάν στην Ελλάδα. Συνταξιοδοτήθηκε στην αρχή του 2019.