Πριν από μερικές εβδομάδες, σε μια μάλλον λιτή τελετή στο κέντρο του Ααχεν, εγκαινιάστηκε το «Ετος Καρλομάγνου». Για τη δυτικότερη πόλη της Γερμανίας που βρίσκεται στο λεγόμενο «τρίγωνο των τριών χωρών», με την Ολλανδία και το Βέλγιο, ίσως το «έτος Καρλομάγνου» να μοιάζει ουσιαστικά περιττό, καθώς τις τελευταίες δεκαετίες η ιστορία του Φράγκου πολέμαρχου που έγινε αυτοκράτορας αποτελεί πόλο έλξης και τουριστικής ανάπτυξης. Το σύγχρονο Ααχεν και η ιστορία του Καρλομάγνου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Ωστόσο, φέτος συμπληρώνονται 1.200 χρόνια από τον θάνατο του πρώτου εστεμμένου αυτοκράτορα μετά την κατάλυση της κρατικής εξουσίας στο δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το γεγονός από μόνο του κινητοποίησε ακόμη και τον κ. Μάρτιν Σουλτς, υποψήφιο πρόεδρο του Σοσιαλιστικού Κόμματος για την Κομισιόν και γεννημένο σε ένα προάστιο του Ααχεν να θεσπίσει ακόμη και Βραβείο Νεολαίας με την ονομασία «Καρλομάγνος».
Ο Καρλομάγνος είναι πανταχού παρών σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι γεμάτη αναφορές στο πρόσωπό του. Το κτίριο «Charlemagne» στο ευρωπαϊκό καρτιέ των Βρυξελλών, το οποίο σήμερα στεγάζει τμήμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, φέρει το όνομα του Φράγκου ηγεμόνα, ενώ λίγα τετράγωνα παραπάνω ο δρόμος που οδηγεί στο κτίριο του Berlaymont, ευδιάκριτο για το, ομολογουμένως, αφαιρετικό σχήμα άστρου, έχει την ονομασία του (Karel de Grote, στα φλαμανδικά). Ενα από τα πλέον αναγνωρισμένα βραβεία στην ήπειρο είναι εκείνο που απονέμει από το 1950 και κάθε χρόνο η πόλη του Ααχεν σε ορκισμένους ευρωπαϊστές.
Στα 64 χρόνια του θεσμού, το βραβείο έχει πάρει μόνο ένας Ελληνας το 1979, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Βραβεία, δρόμοι, λεωφόροι, κτίρια, μουσεία, κειμήλια, στο όνομα του Καρλομάγνου είναι περίπου τόσο κοινά στη Γαλλία, τη Γερμανία και τις Κάτω Χώρες, όσο και οι εν Ελλάδι αντίστοιχες αναφορές σε αρχαίους και ήρωες του ’21.
Ευρωπαϊκή εθνογένεση
Ο Καρλομάγνος για τους Ευρωπαίους είναι ένα ιστορικό πρόσωπο συνδεδεμένο άμεσα με την εθνογένεσή τους. Ο κατακερματισμός της αυτοκρατορίας του με μια σειρά συνθηκών (Βερντέν το 843, Πριμ το 855, Μέερσεν το 870), μεταξύ των υιών του Λουδοβίκου του Ευσεβούς, υιού του Καρλομάγνου, οδήγησε –σε αδρές γραμμές– στη δημιουργία τριών βασιλείων που μετεξελίχθηκαν στα ισάριθμα μεγάλα ιστορικά έθνη της Ευρώπης: Τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία. Κάτι που, βεβαίως, αιτιολογεί τη διαδεδομένη άποψη ότι ο Καρλομάγνος είναι ο Πατέρας της Ευρώπης (Pater Europae). Γεννημένος περί το 742 (κατ’ ορισμένους –κυρίως Γερμανούς– ιστορικούς πέντε ή έξι χρόνια αργότερα), κάπου μεταξύ της σημερινής Λιέγης και του Ααχεν. Οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις του Καρλομάγνου και των προγόνων του Καρολιδών, ίσως έχουν μικρότερη σημασία από τον πραγματικό αντίκτυπο που είχε στην ήπειρο: την επαναφορά μιας αυτοκρατορίας στη Δύση, σχεδόν 350 χρόνια μετά την κατάρρευση της Ρώμης.
Δεν πρέπει να λησμονείται ότι ο ίδιος ο Καρλομάγνος ήταν Βασιλιάς των Φράγκων, οι οποίοι θεωρούσαν ότι κατάγονταν από κάποιον πρίγκιπα της Τροίας που τους οδήγησε στις όχθες του Ρήνου, ακριβώς δηλαδή όπως οι Ρωμαίοι ισχυρίζονταν ότι ο γενάρχης τους ήταν ο Αινείας. Βέβαια, στην ιστορική πορεία των χρόνων, εκείνο που διαδραμάτισε μεγαλύτερο ρόλο ήταν ότι οι Φράγκοι –σε αντίθεση με τους υπόλοιπους γερμανικούς λαούς που μετανάστευσαν, καταλύοντας τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τα τέλη του 3ου αι. μ.Χ.– προσηλυτίστηκαν στην καθολική εκδοχή του χριστιανισμού και όχι στην αιρετική, αρειανική μορφή του. Σφυρηλάτησε, επίσης, μια ταυτότητα ετερότητας απέναντι στους αλλόθρησκους (στους Αραβες τους οποίος πολέμησε στην ανατολική Ισπανία) και τους ειδωλολάτρες που έπρεπε να προσηλυτιστούν, όπως οι Σάξονες, με το τσεκούρι και δίχως κανέναν οίκτο. Διόλου, λοιπόν, παράξενο που ο πάπας Λέων Γ΄ τον έστεψε Αυτοκράτορα την ημέρα των Χριστουγέννων του έτους 800. Επιχείρησε ακόμη και να εκμεταλλευθεί το πολιτικό κλίμα της περιόδου του και να ενωθεί με την Αυτοκράτειρα Ειρήνη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κάτι που, βεβαίως, ήταν ανέφικτο με βάση τις συνθήκες της εποχής. Το γεγονός, λοιπόν, ότι ο Καρλομάγνος επανέφερε μια, όχι μόνο πολιτική αλλά και ιδεολογική ενότητα σε μια περιοχή έως τότε κατακερματισμένη. Μετά τον θάνατό του το 814, η Αυτοκρατορία επέστρεψε σταδιακά στον κατακερματισμό, εξέλιξη αναπόφευκτη λόγω του γερμανικού εθιμικού δικαίου το οποίο επέτασσε τη διαμοίραση της περιουσίας στους γιους. Και ο Καρλομάγνος, ως ένας Φράγκος πολέμαρχος, δεν μπορούσε να ξεφύγει από αυτή τη μοίρα.
Δεν κέρδισε το σινεμά
Ο Καρλομάγνος δεν κατόρθωσε να εγκλωβίσει τη φαντασία του κοινού ή να επηρεάσει ιδιαιτέρως τη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο κινηματογράφος. Καθ’ όλη τη μεταπολεμική περίοδο δεν υπάρχει ούτε μια σοβαρή παραγωγή. Ο Καρλομάγνος και οι συμπολεμιστές του μοιάζουν σαν ήρωες με κολάν, ενώ την εικόνα… αποτελειώνουν τα πλαστικά σκηνικά. Ενδεικτικό είναι το «Orlando e i Paladini di Francia» του 1956, όπου ο Ivo Garrani παίζει τον Καρλομάγνο. Στις ελληνικές αίθουσες προβλήθηκε αργότερα υπό τον εύγλωττο τίτλο «Η λαίλαψ των Σαρακηνών» (τα σχόλια περιττεύουν). Το έπος του Ρολάνδου (δημοτικό τραγούδι του 11ου αι. για μια μάχη μεταξύ της οπισθοφυλακής του Καρλομάγνου και Βάσκων στα Πυρηναία το 778) αποτελούσε διαχρονική επιλογή όσων επιθυμούσαν να αναδείξουν κάποια στιγμή από τα 42 χρόνια ηγεμονίας του Καρλομάγνου. Και αυτό κακοποιήθηκε επανειλημμένως σε διάφορες τηλεταινίες, ή σειρές που δεν είχαν πάντα χαμηλό προϋπολογισμό, αλλά σχεδόν πάντα χαμηλή αισθητική. Τo 1993 γυρίστηκε μίνι τηλεοπτική σειρά «γαλλο-γερμανο-ιταλο-λουξεμβουργιανής» συμπαραγωγής με τίτλο «Καρλομάγνος: ο έφιππος ηγεμών» και πρωταγωνιστή τον Κριστιάν Μπρεντέλ. Η φιλοδοξία των παραγωγών φάνηκε από το γεγονός ότι σε τρία επεισόδια 100 λεπτών επιχείρησαν να στριμώξουν τα σχεδόν 70 χρόνια ζωής του Καρλομάγνου και μάλιστα με ηθοποιούς οι οποίοι δεν μιλούσαν τη μητρική γλώσσα τους (γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά) αλλά αγγλικά. Ανάλογη γερμανική προσπάθεια έγινε το 2013, με τρία επεισόδια, δίχως, πάλι, ιδιαίτερη απήχηση. Τον Καρλομάγνο έχει ενσαρκώσει και ο θρυλικός Κρίστοφερ Λι. Οχι όμως σε ταινία, αλλά σε δύο μουσικά άλμπουμ συμφωνικού χέβι μέταλ στα οποία μιλούσε αρχικά ως ο Καρλομάγνος εν ζωή και ως… φάντασμα!
Ανωνύμου, Το έπος του Ρολάνδου, εκδόσεις Στοχαστής.
Barbero, Alessandro, Charlemagne, Father of a Continent, University of California Press.
Pirenne, Henri, Mahomet et Charlemagne, Presses Universitaires Francaises.