Η Σόνια, επικεφαλής χειρουργός στο υποστελεχωμένο νοσοκομείο του Βολτσάνκ, αρνείται να ξεκινήσει την ανάγνωση ενός βιβλίου αν δεν την ικανοποιεί το τέλος του. Συνηθίζει να διαβάζει πρώτα την τελευταία σελίδα, και σε αυτή την ιδιορρυθμία της δεν διαφέρει από τον «δημιουργό» της, Αντονι Μάρα. Στο πρώτο, εξαιρετικό μυθιστόρημά του με τίτλο «Αστερισμός ζωτικών φαινομένων» (εκδ. Ικαρος), ο Αμερικανός συγγραφέας, που την περασμένη εβδομάδα επισκέφθηκε την Αθήνα και συναντήθηκε με το κοινό του στο βιβλιοπωλείο Ιανός, εξασφαλίζει ότι και οι αναγνώστες του θα αρχίσουν την ανάγνωση από το τέλος: «Ανοίγει» την ιστορία του με την τελευταία φράση από τον «Χατζή Μουράτ» του Τολστόι.
Οπως η εμβληματική νουβέλα του Τολστόι, ο «Αστερισμός» εκτιλύσσεται στην Τσετσενία. Ωστόσο, ελπίδα του Μάρα είναι πως η δυναμική και πεισματάρα ηρωίδα του –μια γυναίκα, που εξαιτίας του πολέμου καταλαμβάνει μία θέση ισχύος σε μία πατριαρχική κοινωνία– θα γοητευόταν από το τέλος του βιβλίου του και δεν θα το άφηνε στην άκρη όπως το αντίτυπο του «Χατζή Μουράτ». «Ηθελα να ολοκληρώσω την ιστορία με ένα μείγμα θλίψης και ανάτασης. Ενα χαρούμενο τέλος μέσα σε ένα κολαστήριο», μας είπε όταν τον συναντήσαμε. «Σε έναν τόπο βασανιστηρίων, δύο άνθρωποι είναι ικανοί να βιώσουν αυθόρμητη, ειλικρινή αγαλλίαση». Η μελαγχολία και η χαρά εναλλάσσονται αέναα σε ολόκληρο το μυθιστόρημα, καθώς οι κεντρικοί χαρακτήρες προσπαθούν να επιβιώσουν σε μια χώρα κατεστραμμένη από δύο μεγάλους πολέμους. Ολοι τους απλοί, συνηθισμένοι άνθρωποι, ανακαλύπτουν μέσα τους αποθέματα δύναμης, που ποτέ δεν είχαν φανταστεί ότι διέθεταν, ή παραιτούνται και βυθίζονται στην απάθεια.
Παρά την αληθοφάνεια των περιγραφών του και τη διεισδυτικότητα με την οποία εξερευνά τις βαθύτερες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, ο Μάρα δεν μεγάλωσε σε εμπόλεμες ζώνες, ούτε σημαδεύτηκε από τραυματικά γεγονότα. Γεννημένος στην Ουάσιγκτον, είχε μία παιδική ηλικία χωρίς απρόοπτα και έχει περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του –κλείνει τα 30 αυτή την εβδομάδα– γράφοντας και διδάσκοντας δημιουργική γραφή. Η ωριμότητα που αντανακλάται στον λόγο του έρχεται σε αντίθεση με το αρυτίδωτο πρόσωπό του, τα φωτεινά διαπεραστικά μάτια και τον ενθουσιασμό του για την ξαφνική επιτυχία του. Αναμφίβολα, η ζωή του άλλαξε μετά την κυκλοφορία του «Αστερισμού», για τον οποίο τιμήθηκε με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα Whiting, εντούτοις παραμένει προσγειωμένος. «Πολλοί νέοι άνθρωποι στην Αμερική θέλουν να γίνουν συγγραφείς και αισθάνομαι πολύ τυχερός που τα κατάφερα. Είναι μεγάλο προνόμιο να με προσκαλούν στην Ελλάδα για να μιλήσω για το βιβλίο μου», μας λέει.
Ως παιδί, ο Μάρα δεν ονειρευόταν να γίνει συγγραφέας, αλλά επιστήμονας – «δεν ήμουν καθόλου καλός», παραδέχεται. Οταν αποφοίτησε από το σχολείο, επέλεξε να μείνει στο πατρικό του και να δουλέψει για ένα χρόνο. «Ολοι οι φίλοι μου είχαν φύγει για το κολέγιο, έτσι παρακολούθησα ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής στο πολιτιστικό κέντρο της κοινότητας. Απευθυνόταν σε συνταξιούχους και ήμουν ο νεότερος από τους συμμετέχοντες κατά τουλάχιστον 40 χρόνια». Ξαφνικά, σε ηλικία 18 ετών, συνειδητοποίησε ότι είχε ταλέντο σε κάτι. «Ενιωσα υπέροχα. Διασκέδαζα απίστευτα δημιουργώντας ιστορίες. Θυμάμαι ότι αυτή η διαδικασία με μάγεψε κι έκτοτε δεν υπήρχε επιστροφή». Δώδεκα χρόνια αργότερα, δηλώνει ότι ποτέ δεν είναι τόσο ευτυχισμένος όσο όταν κάθεται για ώρες μπροστά στον υπολογιστή του, μεταμορφώνοντας τις λευκές σελίδες σε κάτι εντελώς «δικό του».
Η Τσετσενία και από άλλη οπτική
Αποφασισμένος να ασχοληθεί σοβαρά με το γράψιμο, ο Μάρα πέρασε τα επόμενα χρόνια ως υπότροφος στα Πανεπιστήμια της Αϊόβα και του Στάνφορντ, όπου εξακολουθεί να διδάσκει. Το 2007 φοίτησε για ένα εξάμηνο σε πανεπιστήμιο της Ρωσίας. Εκεί ενδιαφέρθηκε για την Τσετσενία. «Για δύο-τρία χρόνια διάβαζα για την Τσετσενία. Είχα γοητευτεί από την κουλτούρα και την ιστορία της. Οταν όμως άρχισα να αναζητώ ένα μυθιστόρημα, συνειδητοποίησα ότι δεν υπήρχε ούτε ένα γραμμένο ή μεταφρασμένο στα αγγλικά. Τότε κατάλαβα πως το βιβλίο που ήθελα να γράψω ήταν το βιβλίο που ήθελα να διαβάσω. Και το έγραψα». Πριν από τον «Αστερισμό» είχε ολοκληρώσει άλλο ένα μυθιστόρημα, το οποίο δεν εκδόθηκε ποτέ. «Ηταν απαίσιο», τον βοήθησε όμως στο επόμενο. «Πιστεύω ότι κάθε συγγραφέας θα έπρεπε να γράφει ένα πρώτο βιβλίο, που να μην εκδίδει ποτέ», αστειεύεται.
Ο νεαρός συγγραφέας καταπιάστηκε με ένα φιλόδοξο εγχείρημα: να γράψει για μία χώρα, την οποία δεν είχε δει ποτέ από κοντά. «Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να γράψεις ένα βιβλίο. Κάποιοι είναι πιο συμβατικοί ή συνηθισμένοι… όπως το να γράφεις για τη ζωή σου, την κοινότητά σου, το δικό σου κομμάτι του πλανήτη. Είναι κατανοητό. Για μένα το γράψιμο είναι μία μέθοδος για να καταλάβω κάτι που δεν καταλαβαίνω. Να ζήσω μια ζωή πολύ διαφορετική από τη δική μου, στη φαντασία μου. Δεν μπορώ να δω τον εαυτό μου να γράφει για τις εμπειρίες μου ή τη ζωή μου. Η μόνη πρόκληση ήταν να οραματιστώ ένα δρόμο, να φιλτράρω όλες τις πληροφορίες που είχα συγκεντρώσει, για να δημιουργήσω κάτι που θεωρούσα πως άξιζε να διαβαστεί. Εγραφα για κάτι που ένιωθα ότι με άγγιζε προσωπικά, και ήθελα να μοιραστώ αυτό το συναίσθημα».
Οι ειδήσεις που σχετίζονται με την Τσετσενία «σχετίζονται σχεδόν πάντα με τρομοκράτες, τζιχαντιστές. Αυτό είναι μόνο ένα κομμάτι της ιστορίας», συνεχίζει ο Μάρα, που επισκέφθηκε τη χώρα για πρώτη φορά μετά την κυκλοφορία του «Αστερισμού». Στην πόλη του Γκρόζνι και τους πρόποδες του Καυκάσου έμεινε έκπληκτος από την ομορφιά των φυσικών τοπίων όσο και από τη φιλοξενία των ανθρώπων. «Ποτέ στη ζωή μου δεν έχω νιώσει τόσο ευπρόσδεκτος», υποστηρίζει. «Η συντριπτική πλειοψηφία των Τσετσένων δεν είναι στις ειδήσεις, δεν είχαν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τα γεγονότα που άλλαξαν τις ζωές τους. Τα δράματά τους είναι πολύ μικρά, πολύ προσωπικά για να συμπεριληφθούν στα βιβλία ιστορίας. Πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι το ιδανικό μέσο για να αφηγηθούμε αυτές τις ιστορίες».
Σήμερα, ο Μάρα ετοιμάζει ακόμα ένα αφιέρωμα στην Τσετσενία: Μία συλλογή διηγημάτων για τους δύο πολέμους, αυτή τη φορά μέσα από την οπτική γωνία των Ρώσων. «Υστερα, νομίζω ότι θα αποχαιρετήσω τη Ρωσία και την Τσετσενία και θα πάω κάπου αλλού», καταλήγει προτού αποχαιρετήσει κι εμάς.
Το βιβλίο «Αστερισμός ζωτικών φαινομένων» του Αντονι Μάρα κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ικαρος σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.