Η Νέα Δημοκρατία κατέθεσε πρόταση για την αναθεώρηση του άρθρου 21 του Συντάγματος, που αναφέρεται στα κοινωνικά δικαιώματα. Προτείνει την εξής προσθήκη: «Το κράτος μεριμνά για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων των πολιτών μέσω ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος».
Είναι μια ευφυής πολιτική κίνηση. Στην προηγούμενη Βουλή η Ν.Δ. δεν είχε προτάσεις για το άρθρο 21, σε αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ που είχε πολλές. Συνεπώς ήταν εκτεθειμένη στην κατηγορία ότι δεν έχει κοινωνική ευαισθησία. Στην εισηγητική του έκθεση ο ΣΥΡΙΖΑ αναφερόταν, μεταξύ άλλων, σε «κρατική εγγύηση για αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης μέσα από καθολικές κοινωνικές υπηρεσίες και εισοδηματικές ενισχύσεις». Δεν αναφερόταν όμως στο ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (ΕΕΕ). Με την πρότασή της, η Ν.Δ. υπερθεματίζει. Ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται ότι θα υπερψηφίσει.
Είναι όμως καλή η πρόταση; Το EEE είναι είδος επιδόματος είτε για όλους είτε για όσους δεν έχουν επαρκή λοιπά εισοδήματα. Το προτείνουν πολλοί οικονομολόγοι από όλο το ιδεολογικό φάσμα, από τους πλέον φιλελεύθερους (όπως ο Μίλτον Φρίντμαν) μέχρι τους αριστερούς. Εχει δοκιμαστεί σε πολλές χώρες, με παραλλαγές, είτε πιλοτικά είτε ως γενική πολιτική. Εχει σαφή πλεονεκτήματα απέναντι στο άτακτο μωσαϊκό επιδομάτων που παρέχονται με κριτήρια πελατειακά.
Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει γίνει σταθερό συστατικό του σύγχρονου κοινωνικού κράτους, όπως είναι η δημόσια δωρεάν εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο ή το εθνικό σύστημα υγείας στη Δυτική Ευρώπη. Ο λόγος είναι ότι υπάρχουν πολλές αβεβαιότητες και ενδεχόμενες παρενέργειες από την εφαρμογή του.
Πόσο κοντά στον κατώτατο μισθό πρέπει να είναι το ΕΕΕ; Πώς μειώνεται το επίδομα καθώς αυξάνεται το εισόδημα από άλλες πηγές; Μήπως είναι αντικίνητρο για την εργασία; Μήπως καταλήγει να επιδοτεί τους εργοδότες που δίνουν πολύ χαμηλό μεροκάματο; Παρέχεται χωρίς προϋποθέσεις ή συνδέεται με την υποχρέωση για κοινωνική εργασία; Ποιες άλλες ενισχύσεις καταργούνται όταν εφαρμοστεί το ΕΕΕ; Σε χώρες όπως η Ελλάδα με πολλά αδήλωτα εισοδήματα, πώς διασφαλίζεται ότι το επίδομα δεν θα το παίρνουν οι φοροφυγάδες;
Αν το ΕΕΕ καταγραφεί στο Σύνταγμα, υπάρχει και το επιπλέον ζήτημα του δικαστικού ελέγχου. Αν το ΕΕΕ πρέπει να διασφαλίζει την αξιοπρεπή διαβίωση, όπως γράφει η πρόταση της Ν.Δ., τότε είναι πολύ πιθανό ότι το ΣτΕ δεν θα δεχθεί ένα όριο που είναι σημαντικά κάτω από τον κατώτατο μισθό ή από το στατιστικό όριο της φτώχειας. Οπότε, μάλλον θα πρέπει να αυξηθούν οι φόροι ή/και να κοπούν οι δημόσιες δαπάνες για Παιδεία, Υγεία, ασφάλεια, καθώς και οι δημόσιες επενδύσεις, για να δοθεί το επίδομα του ΕΕΕ.
Αυτές τις δύσκολες αποφάσεις δεν πρέπει να τις λαμβάνει η Δικαιοσύνη. Είναι αρμοδιότητα της Βουλής και της κυβέρνησης.
Στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, η αξιοπρεπής διαβίωση για τους περισσότερους διασφαλίζεται από έναν ισχυρό επιχειρηματικό τομέα, που μπορεί να χρηματοδοτεί μέσω φόρων και τις καλές κοινωνικές υπηρεσίες. Το δικό μας Σύνταγμα δεν προστατεύει το δικαίωμα του επιχειρείν. Ενώ, σε αντιδιαστολή, αναφέρει ότι το δικαίωμα στην εργασία «προστατεύεται από το κράτος πoυ μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πoλιτών», ότι οι συνεταιρισμοί «προστατεύονται από το κράτος» και ότι «τo κράτoς λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας». Οι επιχειρήσεις υπάρχουν παρά το Σύνταγμα, όχι με τη στήριξή του.
Το ΕΕΕ πρέπει να εφαρμοστεί στην Ελλάδα γιατί θα είναι καλύτερο από την παραδοσιακή πολιτική επιδομάτων. Αλλά δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος της αξιοπρεπούς διαβίωσης για όλους και μάλιστα με τη σφραγίδα του Συντάγματος. Η όποια συνταγματική αναφορά στο δικαίωμα στη διαβίωση ας ξεκινάει από τη μέριμνα του κράτους για μια παραγωγική ιδιωτική οικονομία. Δυστυχώς, η ευκαιρία χάθηκε σε αυτή την αναθεώρηση.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.