Βεβαίως, να βλέπουμε τις θετικές αλλαγές, ακόμα κι αν/όταν είναι οριακές. Αλλά μην αυταπατώμεθα: Τα δύσκολα είναι μπροστά μας.
Δείτε το χρέος. Προσφάτως, το ελληνικό Δημόσιο έκανε με επιτυχία ομολογιακή έκδοση 15ετίας (ξεπερνώντας για πρώτη φορά το ορόσημο του 2032…) και η απόδοση του 10ετούς ομολόγου του έπεσε κάτω από 1% – θα πέσει χαμηλότερα. Η βιωσιμότητα του χρέους και η εξυπηρέτησή του διευκολύνονται σημαντικά. Ομως το παγόβουνο διατηρείται: Ενα τεράστιο δημόσιο χρέος, περί το 180% του ΑΕΠ, που σχεδόν στο σύνολό του είναι εξωτερικό χρέος – είναι ένα αρνητικό παγκόσμιο ρεκόρ. Η συζήτηση που περιορίζεται στη θεματική, λοιπόν, «πότε θα νιώσουμε στην τσέπη μας τη μείωση των επιτοκίων;» ή «πώς θα αναβάλουμε την αποπληρωμή του;» συσκοτίζει το πρόβλημα και τις πιθανές συνέπειές του σήμερα και ειδικά αύριο – αν/όταν σκάσει το νέο παγκόσμιο κύμα υπερχρέωσης.
Πέρα από τις μεταβολές –το δ– είναι τα απόλυτα μεγέθη αναφοράς που προσδιορίζουν/σταθμίζουν τη σημασία του δ. Μεμονωμένες, επιμέρους αλλαγές δεν αρκούν, απαιτείται η κρίσιμη μάζα αλλαγών που θα επιτρέψουν να αλλάξει τροχιά η οικονομία.
Δείτε τις επενδύσεις. Το 2019 μπήκαν περισσότερα ξένα επενδυτικά κεφάλαια από όσα έμπαιναν τα προηγούμενα χρόνια και φέτος έχει δημιουργηθεί η προσδοκία ότι θα μπουν πιο πολλά. Εστω. Ποια οικονομία είναι το πεδίο αναφοράς; Είναι μια οικονομία όπου οι νέες επενδύσεις είναι μικρότερες από τις αποσβέσεις, που οι κατά κεφαλήν επενδύσεις είναι στο 38,1% του μέσου ευρωπαϊκού όρου (από το 101,7% που ήταν προ 10ετίας και που, με κριτήριο τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ως ποσοστό του ΑΕΠ, είναι ουραγός σε Ευρώπη (με 11% έναντι 21% μέσου ευρωπαϊκού όρου) και στις τελευταίες θέσεις σε όλο τον κόσμο – με Σομαλία, Γουινέα Μπισάου, Πουέρτο Ρίκο.
Με άλλα λόγια, η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη μια μικρή αύξηση επενδύσεων αλλά μια δυναμική επενδυτική επανεκκίνηση. Για να συμβεί, πέρα από την αρνητική δράση (άρση των εμποδίων) και τον αφελή επενδυτικό βολονταρισμό («θα γίνουν επενδύσεις επειδή εμείς αγαπάμε τις επενδύσεις»..) απαιτείται και θετική δράση (π.χ., ενίσχυση της εθνικής αποταμίευσης). Τέτοια δεν υπάρχει.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Αποτυπώνεται στη μονιμοποίηση της μεγάλης ανεργίας. Ναι μεν μειώνεται από το 2013 κι έχει πέσει στο 16,6% –σχεδόν 10 μονάδες από το τότε ύψος της. Σταθεροποιείται όμως σε δραματικά υψηλά επίπεδα, σχεδόν 3πλάσια από τον μέσον ευρωπαϊκό όρο ή 10 ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερη από αυτόν, ενώ το 85% των ανέργων είναι άνθρωποι που δεν έχουν κάνει μεροκάματο εδώ και 12 έως 48 μήνες –άνθρωποι που είναι 100% άνεργοι και δη μακροχρόνια, που αφήνονται βαριά τραυματισμένοι στο πεδίο της κρίσης, που χάνουν δεξιότητες που είχαν και μαζί με αυτές χάνουν τη ζωή τους – και αθροίζονται στο περιθώριο…
Τα προβλήματα είναι εδώ. Κι έχουν βαρύτατες συνέπειες στη ζωή ευρέων τμημάτων της κοινωνίας μας. Δεν υπάρχει η πολυτέλεια οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις (όπως η μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού) να στέλνονται στις ελληνικές καλένδες. Δυστυχώς, όμως, στέλνονται. Αλλά, έτσι (παραφράζω μια πολύ γνωστή διατύπωση…) μεταρρυθμίσεις γίνονται, Μεταρρύθμιση δεν γίνεται.