Γιατί τους ενοχλεί τόσο πολύ η επίκληση της ατομικής ευθύνης; Ενδεχομένως, η σημασία της έκφρασης τους είναι άγνωστη και τους τρομάζει. Οι ίδιοι, όταν σκέφτονται την κοινωνία, προτιμούν να επικαλούνται τις συλλογικότητες. Oπου οι συλλογικότητες λειτουργούν σαν το υποκατάστατο, τη μεθαδόνη της τάξης και της συνείδησής της που κάποτε ήσαν οι κινητήριες δυνάμεις της Ιστορίας, προωθούσαν τον χρόνο του ανθρωπίνου σύμπαντος. Με την πανδημία οι όροι της σύγκρουσης έχουν αλλάξει. Ο εχθρός δεν βρίσκεται πλέον μέσα στο ανθρώπινο σύμπαν. Δεν έχει μορφή, πρόσωπο, όνομα και βούληση. Κυρίως, δεν έχει «συμφέροντα» να υπερασπιστεί – υπεραξίες, κεφάλαια, καταθέσεις, χρήμα που γεννάει χρήμα. Exit ο ταξικός αντίπαλος. Στη σκηνή τώρα βρίσκεται μόνος του ο πρόσκαιρος άνθρωπος και απέναντί του ένα απρόσωπο και αόρατο ον, που υπάρχει για να τον καταστρέφει. Κάτι σαν το ένστικτο του θανάτου. Και ως γνωστόν, από αρχαιοτάτων χρόνων ο θάνατος είναι το σημείο όπου η ανθρώπινη ζωή ολοκληρώνεται, τελειώνει. Και τελειώνοντας ολοκληρώνει τα όρια του ατόμου. Γεννιέσαι με τη μάνα σου, αλλά πεθαίνεις μόνος. Στην πανδημία, η ατομική ευθύνη δικαιώνεται ως κοινωνική ευθύνη. Το άτομο, παντοδύναμο στις δημοκρατίες του δυτικού κόσμου, αντιλαμβάνεται ότι για να διατηρήσει την ισχύ του οφείλει να αναστείλει στοιχεία της παντοδυναμίας του –το πιο απλό είναι το δικαίωμα στην ελεύθερη κυκλοφορία, όσο ελεύθερη μπορεί να είναι στο αθηναϊκό πεζοδρόμιο.
Πόλεμος είπατε; Με μία διαφορά. Στον πόλεμο κινδυνεύουν οι μάχιμοι, κυρίως νεότερες γενιές, ο κορωνοϊός πλήττει τους γηραιότερους, αν και τα τελευταία ευρήματα δείχνουν ότι δεν αναγνωρίζει ηλικία. Ποια καλύτερη απόδειξη ότι η πρώτη γραμμή άμυνας είναι η ατομική σου ευθύνη; Oταν μιλάμε για ατομική ευθύνη, μου έρχεται στο μυαλό η δημηγορία του Περικλή προς τους Αθηναίους λίγο πριν ξεκινήσει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Οι Αθηναίοι είναι πρόθυμοι να πολεμήσουν. Ο ηγέτης τους όμως τους προειδοποιεί: «Η πρώτη ορμή θα σας εγκαταλείψει όταν βρεθείτε αντιμέτωποι με τις αντιξοότητες των επιχειρήσεων. Και αν αυτό συμβεί, μην κατηγορείτε τους άλλους αν ο πόλεμος σας βλάψει, αλλά να μη ζητήσετε μερίδιο από την αίγλη της νίκης» – εννοείται ότι παραθέτω από στήθους.
Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη όταν έχεις να αντιμετωπίσεις τέτοιο κίνδυνο. Διαφωνώ. Χρειάζεται πολλή σκέψη, ποσότητα αρκετή ώστε να φτάσεις στην καρδιά του προβλήματος. Πεθαίνουν εκατοντάδες στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ. Ο οργανισμός του πολιτισμού μας δοκιμάζεται. Και όταν ένας οργανισμός δοκιμάζεται, οχυρώνεται στα πρωτογενή του κύτταρα. Στην περίπτωσή μας, την ατομική ευθύνη.