Ασυμφωνία χαρακτήρων
Ο λόγος που το ελληνικό πανεπιστήμιο βρίσκεται στην κατάσταση που βρίσκεται, ακαδημαϊκά, υλικοτεχνικά, αισθητικά και ηθικά, είναι ότι η κοινωνία δεν έχει κατασταλάξει στο τι ακριβώς θέλει από αυτό. Μας αρέσει να λέμε ότι θέλουμε παιδεία, κατάρτιση και ανοιχτούς ορίζοντες, έχουμε αναγάγει την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο σε απόλυτο δείκτη επιτυχίας και αποτυχίας του ατόμου, αλλά δεν έχουμε συμφωνήσει σε πολύ βασικές παραμέτρους που ορίζουν την ανώτατη εκπαίδευση πρακτικά. Θέλουμε ένα πανεπιστήμιο ανταγωνιστικό; Θέλουμε να συμβαδίζει με την επικαιρότητα, την τεχνολογία και την αγορά εργασίας; Θέλουμε να καλλιεργεί το πνεύμα και τις δεξιότητες θέτοντας υψηλές προδιαγραφές; Τα ερωτήματα είναι άπειρα γιατί δεν έχουν απαντηθεί ποτέ πλειοψηφικά κι επί της ουσίας, ακόμη κι αν κάποιοι θεωρούμε προφανείς τις απαντήσεις.
Βιομηχανία παραγωγής μικροαστών
Η πρακτική εμπειρία έχει δείξει ότι στην Ελλάδα το πανεπιστήμιο είναι λιγότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα και περισσότερο πεδίο πολιτικής στράτευσης με ακαδημαϊκό προκάλυμμα. Μία ακόμη βαθμίδα στην πορεία του ατόμου προς το μεταπολιτευτικό μικροαστικό βόλεμα, που συνήθως του εξασφαλίζει ένα εργαλείο για να χωθεί στο Δημόσιο, μαζί με μπόλικο φανατισμό. Και ακριβώς επειδή οι σπουδές έχουν προσλάβει προσχηματικό χαρακτήρα, το πανεπιστήμιο αντί να εξελιχθεί σε φυτώριο διανοίας ικανό να αλλάξει τον κόσμο, παραδόθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του στη μετριότητα, τις κομματικές νεολαίες και τους επαγγελματίες «αγωνιστές» – δηλαδή σε άτομα και καταστάσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τον προορισμό του. Και μόνο το γεγονός ότι η έννοια της αριστείας έχει μετατραπεί σε ένα είδος ευτελούς τσιτάτου που πιπιλιέται ειρωνικά, είναι ενδεικτικό της ελάχιστης πίστης που έχουμε σ’ αυτήν. Στην πραγματικότητα, δεν μας γεμίζει το μάτι επειδή έρχεται σε καταστατική αντίθεση με τη στάση ζωής μας.
Η ειρωνεία του σοκ
Η επίθεση των κουκουλοφόρων τραμπούκων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ο εξευτελισμός που υπέστη ο πρύτανης, όσο κι αν σόκαραν την κοινή γνώμη, βρίσκονται σε απόλυτη σύμπνοια με τον χαρακτήρα του ελληνικού πανεπιστημίου. Σοκαριστικό δεν είναι ότι κάτι τόσο χυδαίο συνέβη, αλλά ότι δεν είχε συμβεί τόσο καιρό. Αλήθεια όμως, δεν είχε συμβεί; Πόσες φορές έχουμε ακούσει για καθηγητές που έπεσαν θύματα ξυλοδαρμού ή για άλλους που χτίστηκαν στα γραφεία τους; Πολλές. Αυτή τη φορά, η χυδαιότητα προκάλεσε περισσότερες αντιδράσεις απ’ ό,τι συνήθως, επειδή οι δράστες ανήρτησαν στο Διαδίκτυο –σαν από επιπρόσθετη διαστροφή– φωτογραφία του θύματός τους, η οποία έτυχε να εξοργίσει τους σιωπηλά λογικούς περισσότερο απ’ όσο πώρωσε τους ηχηρά παράλογους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ίδιο το θύμα της επίθεσης επέλεξε να μην καταγγείλει τον τραμπουκισμό του. Τον πληροφορηθήκαμε εμείς μια μέρα μετά επειδή το θέλησαν οι (όχι ιδιαίτερα έξυπνοι) θύτες. Και δεν τον κατήγγειλε γιατί τον θεώρησε κομμάτι του πανεπιστημιακού κανόνα. Ως κάτι που κρίνεται αποδεκτό.
Νόμος εναντίον κουλτούρας
Οπως έχει φανεί πολλές φορές στο παρελθόν, ένας νόμος δεν αρκεί για να αναιρέσει μία παγιωμένη παθογένεια. Εξ ου και η άρση του πανεπιστημιακού ασύλου, πριν από έναν χρόνο και πλέον, δεν στάθηκε ικανή να προλάβει το πρόσφατο περιστατικό στο ΟΠΑ. Επειδή για άλλη μία φορά απουσίαζε η συναίνεση όλων των εμπλεκομένων (εν προκειμένω, της ακαδημαϊκής κοινότητας) στην εφαρμογή του νόμου. Κι αυτό, επειδή ακόμα και τώρα, διαπραγματευόμαστε το αν ένα έγκλημα είναι πράγματι έγκλημα. Οι τραμπούκοι εισβολείς έχουν τη δύναμη και το θράσος που έχουν επειδή ξέρουν ότι ένα αξιοσημείωτο κομμάτι της κοινωνίας είναι πρόθυμο να ξεπλύνει τις φασιστοειδείς καταδρομικές επιθέσεις τους ως θεμιτό ακτιβισμό. Γι’ αυτό άλλωστε και είναι διαχρονικά τόσο δύσκολο στην Ελλάδα να συλληφθούν μια χούφτα προβλέψιμοι ταραξίες. Επειδή εκλείπει η βούληση να συλληφθούν. Δεν είμαστε σίγουροι ότι θέλουμε να τους πατάξουμε. Κι αυτή η νοοτροπία δεν αγγίζει μόνο τη βίαιη αυθαιρεσία των αριστεριστών, αλλά το πανεπιστημιακό γίγνεσθαι γενικότερα, σε σκανδαλωδώς πολλές του εκφάνσεις: από το χαμηλό επίπεδο των φοιτητών μέχρι τα κατά παραγγελία πτυχία και τη διαπλοκή των καθηγητών. Αποδεχόμαστε απαράδεκτες καταστάσεις ως δεδομένες κι έπειτα εκπλησσόμαστε από τις τερατογενέσεις τους.
Μια εννοιολογική παρανόηση
Το πνεύμα της ακαδημαϊκής ελευθερίας έχει για κάποιον δόλιο λόγο μπλεχτεί άτσαλα και χωρίς αιτιώδη συνάφεια, με το πνεύμα της ασυδοσίας. Οι Ελληνες ανατρέφονται με την ψυχολογία του επίδοξου καταστροφέα. Δεν νιώθουν αρκετά ελεύθεροι αν δεν δικαιούνται να γκρεμίσουν το σύμπαν. Ετσι, τείνουν να κάνουν τα στραβά μάτια ή και να δικαιολογούν άπειρες εκδηλώσεις αντικοινωνικότητας, στο πλαίσιο μιας νοσηρά νοούμενης ελευθερίας. Αυτή η ανεξέλεγκτη διεύρυνση του νοήματος της ελευθερίας καταλήγει σε θλιβερές αντιφάσεις: η ελευθερία των τραμπούκων να τραμπουκίζουν τίθεται πάνω από το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα, στην ευταξία ή και στην ίδια τη μάθηση. Οι καταλήψεις είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα.
Αργοπορημένοι στο πάρτι
Ο πειρασμός να αστειευθεί κανείς με τα νέα μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση για την προστασία του πανεπιστημίου είναι μεγάλος. Ο έλεγχος της εισόδου στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, καθώς και η φύλαξή τους, δεν είναι κάποιο πρωτότυπο εύρημα που χρειαζόταν ένα ιδιαίτερο συμβάν για να τεθεί σε ισχύ. Είναι κατακτημένο έδαφος σε πολιτισμένα κράτη, κοινή λογική. Η όψιμη ευαισθητοποίηση, λοιπόν, για ένα πρόβλημα τόσο μακροχρόνιο και προφανές κανονικά θα έπρεπε να μας εξοργίσει. Δυστυχώς, στην Ελλάδα των μόνιμων καθυστερήσεων είναι αναγκαία ακόμη κι αυτή. Υποδεχόμαστε με χαρά το αυτονόητο, με την ελπίδα να αντισταθεί σθεναρά στην αναμενόμενη επιφυλακτικότητα της αραχνιασμένης Συνόδου των Πρυτάνεων απέναντι στα σχεδιαζόμενα μέτρα. Ο κύκλος της φαυλότητας δεν σπάει με αβρότητες, αλλά με δυσάρεστες πλην σωτήριες ρήξεις.