Τις περασμένες δεκαετίες ένα μεγάλο τμήμα της ανθρωπότητας σημείωσε ταχύτατη πρόοδο στην αντιμετώπιση της φτώχειας. Ο στόχος της ανάπτυξης δείχνει να έχει επιτευχθεί· επομένως, η πρόοδος αυτή θεωρείται επιτυχία. Ομως, ταυτοχρόνως αποκαλύπτονται και αρνητικές επιπτώσεις, όπως η αύξηση των ανισοτήτων και τα περιβαλλοντικά προβλήματα.
Η Ελλάδα αποδείχθηκε προάγγελος των εξελίξεων αυτών. Τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες συντελέστηκε το «ελληνικό οικονομικό θαύμα», δηλαδή μια ταχύτατη ανάπτυξη. Το θαύμα αυτό δεν ήταν χωρίς αβαρίες και συνέπειες, βαρύτατες σε ό,τι αφορά το περιβάλλον. Αλλοιώθηκαν τα φυσικά τοπία, υποβαθμίστηκαν αισθητικά οι πόλεις, καταστράφηκαν ιστορικά κτίρια, προκλήθηκε ρύπανση. Το απαράμιλλο τοπίο της Ελευσίνας τραυματίστηκε ανεπανόρθωτα, η πρωτεύουσα στερήθηκε τα νεοκλασικά κτίσματα, απέκτησε «νέφος». Κυρίως, όμως, δημιουργήθηκαν οικονομικά, πελατειακά, ακόμη και εγκληματικά δίκτυα γύρω από τη δόμηση, τα οποία απεδείχθησαν ιδιαιτέρως ανθεκτικά, καθώς επιβιώνουν έως σήμερα.
Από τη μεταπολίτευση και μετά, η ελληνική πολιτεία και οι σύλλογοι των επαϊόντων, αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, αποπειράθηκαν κατ’ επανάληψη να αναστρέψουν το ρεύμα· να διορθώσουν τα κακώς κείμενα, να θεραπεύσουν τις παθογένειες, να χαράξουν νέα πορεία. Εμβληματική παραμένει η προσπάθεια του Στέφανου Μάνου, την οποία όλοι, εχθροί και φίλοι, αναγνωρίζουν – εκ των υστέρων. Την κρίσιμη στιγμή, όχι μόνον δεν υποστηρίχθηκε, αλλά πολεμήθηκε σχεδόν από το σύνολο των πολιτικών και των «ειδικών».
Εγιναν και άλλες προσπάθειες, μικρές ή μεγάλες. Ολες ανεξαιρέτως ανεστάλησαν από την αντιπεριβαλλοντική διαπλοκή η οποία, έως τώρα, έχει προστατεύσει αποτελεσματικά τα συμφέροντά της, καθώς διαθέτει διακλαδώσεις σε όλους τους πολιτικούς χώρους και ερείσματα σε ποικίλους επαγγελματικούς τομείς και κλάδους. Η ίδια διαπλοκή, με το ενθαρρυντικό προηγούμενο μιας συνεχούς επικράτησης, προσπαθεί και σήμερα να ανατρέψει ή, έστω, να αποψιλώσει τη νέα προσπάθεια η οποία διεξάγεται για να επανορθωθεί και να λειτουργήσει η πολεοδομική και χωροταξική νομοθεσία.
Η σημασία του προτεινόμενου νομοσχεδίου για το περιβάλλον και για την καλώς νοουμένη ανάπτυξη είναι προφανής. Εχουμε καθυστερήσει πολύ να τακτοποιήσουμε τα περιβαλλοντικά του οίκου μας – πολλώ μάλλον που, στο κοινό ευρωπαϊκό μας σπίτι, αλλά και παγκοσμίως, τα θέματα του περιβάλλοντος έχουν προ καιρού καταστεί προτεραιότητα. Η επιχειρηματολογία εναντίον του νομοσχεδίου δημιουργεί έντονα την αίσθηση του déjà vu.
Οι επαΐοντες αναγνωρίζουν την πάγια παρελκυστική τακτική η οποία διαρκεί επί πεντηκονταετία. Ολα τα επιχειρήματα, δεξιά ή αριστερά, χρησιμοποιούνται καταλλήλως, για να υπονομευθεί η προσπάθεια από τους εκούσιους ή ακούσιους συνοδοιπόρους της οικιστικής διαπλοκής.
Στα ενδοελλαδικά διακυβεύματα πρέπει να προστεθεί και η διεθνής διάσταση. Επειτα από πολυετή εμφατική εμμονή στην ανάπτυξη, η διεθνής κοινή γνώμη συνειδητοποιεί ότι πρέπει να ασχοληθεί και να εργαστεί για να εξισορροπήσει τις παραμορφώσεις τις οποίες προκάλεσε η αναπτυξιακή σπουδή. Σήμερα, οι πρωτεύοντες στόχοι είναι αφ’ ενός ο πόλεμος κατά των ανισοτήτων και αφ’ ετέρου η προστασία του περιβάλλοντος.
Η περιβαλλοντική μας πολιτική δεν είναι μόνον εσωτερικό ζήτημα. Φέτος, ο ΟΟΣΑ ολοκλήρωσε δύο εκτεταμένες αξιολογήσεις: την «territorial review» η οποία αφορά την περιφερειακή και πολεοδομική πολιτική και την «environmental review» η οποία αφορά το περιβάλλον. Είμαστε, επομένως, υπό στενή παρακολούθηση. Η οποιαδήποτε καθυστέρηση στην εφαρμογή των πολεοδομικών και χωροταξικών μεταρρυθμίσεων όχι μόνον θα εκθέσει τη χώρα μας, αλλά και θα τη θέσει υπό κατηγορίαν. Πώς θα ζητηθεί από τις αναπτυσσόμενες χώρες να σεβαστούν το περιβάλλον, όταν η ανεπτυγμένη Ελλάδα δεν τηρεί τα στοιχειώδη;
Ζούμε σε έναν κόσμο ο οποίος συνεχώς σμικρύνεται, διασυνδέεται και καθίσταται διαφανής. Τίποτε δεν διαφεύγει από τη διεθνή παρατήρηση. Σε αυτήν την παγκόσμια κοινότητα, τα κράτη εμπλέκονται σε άμιλλα ως προς τις «βέλτιστες πρακτικές». Η ήπια ισχύς τους εξαρτάται εν πολλοίς από τις σχετικές αποδόσεις τους.
Η ψήφιση του χωροταξικού νομοσχεδίου θα ενισχύσει, επομένως, τη διεθνή μας θέση – απαραίτητο, καθώς αντιμετωπίζουμε εμπράκτως αμφισβητήσεις και απειλές στα ζωτικά μας συμφέροντα. Με τέτοιες υπεύθυνες πρακτικές εμπεδώνεται η απαιτούμενη ευρωπαϊκή και διεθνής αλληλεγγύη.
* Ο καθηγητής Γιώργος Πρεβελάκης είναι μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ.