Η πανδημία μετέτρεψε το 2020 από δύσκολη χρονιά σε σκληρή δοκιμασία για κάθε άνθρωπο, κάθε χώρα, για όλη την ανθρωπότητα. Στην αρχή του έτους γνωρίζαμε ότι θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, την αβεβαιότητα στο διεθνές σύστημα πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης, τις μαζικές ροές μεταναστών και προσφύγων, τον «Δούρειο Ιππο» της ανεξέλεγκτης τεχνολογίας. Στην Ελλάδα, οι πρόσθετες μεγάλες προκλήσεις παρέμεναν η οικονομία καθώς και μια ολοένα πιο επιθετική Τουρκία. Η COVID-19 ανέτρεψε την καθημερινότητα σε όλο τον πλανήτη, σκορπίζοντας θάνατο, φόβο και πόνο, εντείνοντας υπάρχοντα προβλήματα, προσθέτοντας νέες προκλήσεις. Ομως, το 2020 αφήνει και πολλά θετικά, κυρίως την ελπίδα ότι ίσως γίνουμε πιο ικανοί να λύσουμε προβλήματα που υπήρχαν και αυτά που έπονται.
Η χρονιά τελειώνει ενώ ξεκίνησε ήδη μια πρωτοφανής παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού κατά του νέου κορωνοϊού. Αποτελεσματικά εμβόλια δημιουργήθηκαν σε χρόνο ρεκόρ, μέσα από διεθνείς συνεργασίες και τεράστια κονδύλια που διατέθηκαν από κράτη, διακρατικούς οργανισμούς (όπως η Ε.Ε.) και πολίτες. Η ανθρωπότητα απέδειξε ότι διαθέτει τη συλλογική ισχύ να αντιμετωπίσει και τα πιο σύνθετα προβλήματα μέσω της επιστήμης, της ορθής σκέψης και της συνεργασίας. Για κάθε Brexit, με τις εντελώς περιττές δυσκολίες που προκαλεί, υπάρχουν πολλαπλά παραδείγματα αρμονικής συνεργασίας μεταξύ χωρών, εταιρειών και οργανισμών. Για κάθε αυταρχικό και ανεύθυνο ηγέτη, υπάρχουν μαζικά κινήματα, δημοκρατικές διαδικασίες και θεσμοί που απαιτούν δικαιοσύνη. Ενώ η πανδημία έκανε τους τιτάνες της τεχνολογίας ακόμη πιο πλούσιους, για πρώτη φορά όλοι αντιληφθήκαμε πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος που παίζουν στην κοινωνία οι διανομείς, οι καθαριστές, όλοι οι εργαζόμενοι στην υγεία κ.ά. Καταλάβαμε ότι προτεραιότητα των κρατών και των διακρατικών δομών πρέπει να είναι όλα τα μέλη της κοινωνίας, ότι πρέπει να εξασφαλίζονται αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής και περίθαλψη για όλους.
Οταν η πανδημία υποχωρήσει, τα κράτη και τα οικονομικά μοντέλα που εφαρμόζονταν έως τώρα θα αλλάξουν. Μεγάλο ερώτημα είναι εάν ο κόσμος θα θεωρεί πρότυπο την Κίνα (η οποία έλεγξε γρήγορα τη μετάδοση του νέου κορωνοϊού και της οποίας η οικονομική ανάπτυξη συνεχίζεται με ταχείς ρυθμούς) ή τη φιλελεύθερη δημοκρατία, παρ’ όλα τα προβλήματα που προέκυψαν τα τελευταία χρόνια. Για να επικρατήσει η δημοκρατία, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες θα πρέπει να καταπιαστούν με τη μεγάλη ανισότητα μεταξύ πολιτών, με την εξασφάλιση κοινωνικής δικαιοσύνης και με την αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν αυταρχικούς ηγέτες που εκλέγουν οι ίδιες ή που κυβερνούν αλλού. Από τα πολύ θετικά του 2020 είναι ότι η πανδημία ανάγκασε την Ε.Ε. να πάρει αποφάσεις που δεν μπορούσε πριν. Το Ταμείο Ανάκαμψης και τα τεράστια ποσά που θα αντληθούν από τις αγορές για λογαριασμό όλων των χωρών-μελών είναι σημαντικότατο βήμα προς την ενίσχυση και επιβίωση της Ενωσης και κάθε χώρας-μέλους της. Η νέα ηγεσία των κορυφαίων θεσμών της Ευρώπης (Επιτροπή, Συμβούλιο και Κεντρική Τράπεζα) αποδεικνύει ότι είναι ικανή να χαράξει νέα πορεία. Αυτό, ασφαλώς, εξαρτάται από την ηγεσία των μεγαλύτερων χωρών, κυρίως της Γερμανίας. Με το Ταμείο Ανάκαμψης, η Αγκελα Μέρκελ έδειξε ότι πιστεύει στην ανάγκη ισχυρής Ενωσης. Μένει να δείξει την ίδια αποφασιστικότητα στην αντιμετώπιση της Τουρκίας.
Η ήττα του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου ήταν από τα θετικά της χρονιάς. Μας επιτρέπει να ελπίζουμε ότι από τις 20 Ιανουαρίου θα δούμε όχι μόνο την αποκατάσταση της παλιάς λογικής στη συμπεριφορά των ΗΠΑ, αλλά και εντατική ενασχόληση με τα προβλήματα που απειλούν την υπερδύναμη και κάθε άλλη χώρα. Εάν η προεδρία Μπάιντεν ασχοληθεί με την ανάγκη μεταρρύθμισης του διεθνούς συστήματος διακυβέρνησης, εάν δείξει ότι υπηρετεί τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, ότι στηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα στις ΗΠΑ και αλλού, θα δώσει το καλό παράδειγμα σε άλλες χώρες. Το ίδιο ισχύει με την πρόθεση του Μπάιντεν να επαναφέρει τις ΗΠΑ στη διεθνή συνθήκη για το κλίμα. Αναμένουμε, δηλαδή, θετικά βήματα.
Το 2020 μας τρόμαξε και μας πλήγωσε. Ομως, μας αφύπνισε. Καταλάβαμε πόσο σημαντικός είναι ο ένας για τον άλλον. Είδαμε με σαφήνεια και τα λάθη που αν μείνουν αδιόρθωτα θα συνεχίσουν να μας απειλούν.