Από παλιά, θερμές υπήρξαν οι ευχαριστίες μου στον κ. Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, διότι παρουσιάζοντας το Λεξικό μου το 1998 και το δεύτερο μεγάλο Λεξικό μου για το Σχολείο και το Γραφείο το 2004 έπλεξε το εγκώμιο των Λεξικών μου για την επιστημονική αρτιότητα, τον πλούτο, την πρωτοτυπία και τη λεξικογραφική τους ποιότητα με ενθουσιώδη θα έλεγα τρόπο που με συγκίνησε. Αλλωστε την εκτίμησή μου έδειξα ως ο βασικός υποστηρικτής τής εκλογής του στον Τομέα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τώρα, όψιμα, άλλαξε στάση απέναντί μου ο κ. Χαραλαμπάκης.
Δηλώνω εξ αρχής ότι μιλώντας για το «Χρηστικό Λεξικό» του κ. Χαραλαμπάκη δεν αποσκοπούσα να μειώσω την όποια προσφορά του. Σε ένα σύντομο σημείωμά μου με θέμα τα Λεξικά της Νέας Ελληνικής ανέφερα και προτερήματα και κάποιες αδυναμίες αυτού του λεξικού. Συγχρόνως επισήμανα ότι το «Χρηστικό Λεξικό» του κ. Χαραλαμπάκη δεν επιτρέπεται να βαφτισθεί «Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών» (συνάγεται αβίαστα από το εξώφυλλο όπου γράφεται «Ακαδημία Αθηνών» και κάτω ο τίτλος του λεξικού χωρίς το όνομα τού συγγραφέα [αναφέρεται μόνο εσωτερικά])! Διότι έτσι το λεξικό περιβάλλεται με έναν τίτλο και μια ιδιότητα που δεν την έχει ο ιδιώτης μη-ακαδημαϊκός συντάκτης του. Δεν παροδηγεί αυτό –όπως ήδη συμβαίνει και έχει έτσι διαφημισθεί– στο να νομίζει ο κόσμος ότι η Ακαδημία με τους Ακαδημαϊκούς και τους ειδικούς συντάκτες του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας συνέταξε και προσφέρει ένα χρηστικό λεξικό; Και δεν προκαλείται παροδηγητική σύγχυση του «Χρηστικού» με το πολυαναμενόμενο και πολυσυζητημένο υψηλού κύρους «Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών»; Με άλλα λόγια, είπα το αυτονόητο ότι η εξίσωση «Χρηστικό Λεξικό Χαραλαμπάκη» = «Λεξικό Ακαδημίας Αθηνών» είναι άστοχη, αναληθής και πάσχει δεοντολογικά, επιστημονικά και επικοινωνιακά.
Δεν θα έγραφα, πάντως, τις γραμμές αυτές, αν δεν είχα προκληθεί από τον κ. Χαραλαμπάκη (Καθημερινή, 10.1.2021). Ο (ευρύτατα άγνωστος εκτός τού χώρου της Αρχαιολογίας) ακαδημαϊκός κ. Πετράκος δεν με ενδιαφέρει. Παραπέμπω, λοιπόν, στην πιο έγκυρη μαρτυρία, στο άρθρο του διαπρεπούς ακαδημαϊκού – καθηγητού κ. Νικολάου Κονομή (Εστία, 24 Ιαν. 2015), ο οποίος έγραψε: «Το λάθος τους [ενν. τους συντάκτες τού λεξικού] ήταν ότι δεν συμβουλεύθηκαν τη Συμβουλευτική Επιτροπή […] Εάν τύπωναν ένα δεκαεξασέλιδο με το οποίο θα εφοδίαζαν την άμοιρη Συμβουλευτική Επιτροπή, τότε θα ήταν δυνατόν να προληφθούν μερικές από τις αβλεψίες ή τις ατέλειες που αναφέρθηκαν παραπάνω». Επομένως ούτε ένα δεκαεξασέλιδο του φερομένου ως «Λεξικού της Ακαδημίας» δεν είδαν οι κατ’ εξοχήν ειδικοί Ακαδημαϊκοί «της άμοιρης Συμβουλευτικής Επιτροπής»! Παρατηρεί πολλά με παρρησία ο κ. Κονομής και τελειώνει λέγοντας: «Υπεύθυνο για τη σύγχυση που προκλήθηκε στο Λεξικό του καθηγητή κ. Χρ. Χαραλαμπάκη θεωρώ και τον εκ μέρους της Ακαδημίας επιστημονικό υπεύθυνο [ενν. τον κ. Πετράκο], ο οποίος ήθελε, φαίνεται, να καρπωθεί όλη τη δόξα, γι’ αυτό δεν συμβουλεύθηκε τα μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής». Χρειάζεται να προσθέσω εγώ κάτι άλλο για το θέμα;
Για να γίνει μάλιστα σαφές πώς αντιμετωπίζει το θέμα ο κ. Πετράκος, ιδού τι γράφει για την καλόπιστη έντιμη κριτική που ασκείται για το Χρηστικό Λεξικό από έναν εκλεκτό αρθρογράφο τής «Καθημερινής», τον κ. Πάσχο Μανδραβέλη: («The Athens Review of Boooks, Νοέμβρ. 2020): «δημοσιεύθηκε στὴν Καθημερινὴ ἕνα μνημεῖο ἰταμότατης προχειρογραφίας τοῦ κ. Πάσχου Μανδραβέλη, ὁ ὁποῖος ἀποφαινόταν: “Μετὰ τὰ 15 λεπτὰ δημοσιότητας ποὺ ἀπόλαυσε ἡ Ἀκαδημία, θὰ γίνει ἕνα ἄχρηστο λεξικό”!» Παραποίησε δηλ. ο κ. Πετράκος το νόημα του κειμένου του κ. Μανδραβέλη στο άρθρο του με τίτλο «Ενα μη-χρηστικό λεξικό» (Καθημερινή 5 Νοεμβρ. 2014) στο οποίο υπεδείκνυε απλώς ο αρθρογράφος ότι θα ήταν προσφορότερη για ένα χρηστικό λεξικό μια ηλεκτρονική έκδοση αντί της έντυπης.
Ας δούμε, τέλος, τι πρότεινα εγώ δημόσια στην Ακαδημία («Για ένα νέο Λεξικό τής Ακαδημίας Αθηνών» [ Βήμα 21.9.2003]): Εγραψα ότι υπάρχουν ήδη τέσσερα τουλάχιστον πολύ καλά ειδικά ερμηνευτικά και εγγενώς χρηστικά λεξικά της Νέας Ελληνικής. Δεν χρειάζεται ως μείζων προτεραιότητα ένα πέμπτο! Αυτό που θα αποτελούσε μεγάλη προσφορά, είπα, είναι ένα «Λεξικό των νέων λέξεων τής Ελληνικής». Εξηγούσα: «Τις τελευταίες δεκαετίες και στις μέρες μας με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς δημιουργούνται ή εισάγονται στην Ελληνική πλήθη νέων λέξεων. […] Συχνά με τον ξενικό τους τύπο. Θα προσέφερε μέγα έργο η Ακαδημία Αθηνών στη χώρα μας και στη γλώσσα μας, αν κατέγραφε συστηματικά το υλικό αυτό και αν προέτεινε σε όλους σχεδόν τους κλάδους, ή επέλεγε την καταλληλότερη λέξη με την οποία πρέπει να δηλώνεται στα Ελληνικά αυτή ή εκείνη η έννοια, αυτός ή εκείνος ο όρος». Την πρότασή μου αυτή λοιδορούν, εμφανίζοντάς με [το δίδυμο Πετράκου – Χαραλαμπάκη] να λέω δήθεν ξεκάρφωτα «να ασχοληθεί [η Ακαδημία] με τον εξελληνισμό, ως άλλος Αλέξανδρος, των ξένων λέξεων […] και με το συγύρισμα [sic] των ελληνικής κατασκευής νεολογισμών». Eτσι ως «συγύρισμα» δίκην «Αλεξάνδρου» –δικές τους οι λέξεις– προσέλαβε διανοητικά την πρότασή μου το δίδυμο!
Για να καλύψει το «προπατορικό της αμάρτημα», την μη έκδοση επί 80 χρόνια τού Ιστορικού λεξικού της (ξεκίνησε το 1933 και βρίσκεται ακόμη στο γράμμα Δ), η ηγεσία της Ακαδημίας δίνει την «ευλογία» της και αναλίσκει τους πόρους της σ’ ένα… πέμπτο ερμηνευτικό της σημασίας των λέξεων λεξικό, και –το πρωτοφανές– εκμαιεύει την «έγκριση» της αξίας του χρηστικού λεξικού «της» από «το Iδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη», το οποίο προφανώς η Ακαδημία το θεωρεί ανώτερο να την κρίνει!
Aλλο αν ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, όπως και ο Ιωάννης Κακριδής, ο Εμμανουήλ Κριαράς, αλλά και ο Καζαντζάκης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και διαπρεπείς πανεπιστημιακοί καθηγητές όπως ο Δημήτρης Παντερμαλής, ο Χρίστος Ντούμας, ο Βασίλης Λαμπρινουδάκης, ο Μιχάλης Μερακλής, ο Παναγιώτης Μαστροδημήτρης, άντε και ο Γ. Μπαμπινιώτης [αν ήθελε να είναι υποψήφιος] και άλλοι δεν κρίθηκαν άξιοι να προστεθούν σε μεγάλες πράγματι –το εννοώ– προσωπικότητες της επιστήμης και των γραμμάτων που κόσμησαν και κοσμούν την Ακαδημία Αθηνών.
* Ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, πρ. πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.