Ηταν μέσα Δεκεμβρίου του 2020 όταν επικοινώνησα τηλεφωνικά με τον Σήφη Βαλυράκη, για να τον ενημερώσω τι βρέθηκε στα αρχεία της διαβόητης Σιγκουρίμι, της μυστικής αστυνομίας του Ενβέρ Χότζα, για την απόδρασή του στην Αλβανία, το 1972, και ότι η «Καθημερινή» σχεδιάζει να δημοσιεύσει στοιχεία που τον αφορούσαν, με μια συνέντευξή του για τα γεγονότα όπως ο ίδιος τα βίωσε.
«Μετά χαράς, να σας πω ό,τι θέλετε», μου απάντησε και συμφωνήσαμε να τα πούμε και πάλι σύντομα. Δεν τα καταφέραμε…
Λίγο τα καταιγιστικά γεγονότα της πανδημίας, λίγο οι γιορτές που μεσολάβησαν, μας πρόλαβε ο αδόκητος θάνατός του. Εως την ώρα που γράφονταν τούτες οι γραμμές, οι ακριβείς συνθήκες υπό τις οποίες έχασε τη ζωή του ο πρώην υπουργός και αντιστασιακός στη δικτατορία ήταν ακόμη υπό διερεύνηση. Το βέβαιο είναι ότι ο Σήφης Βαλυράκης άφησε την τελευταία του πνοή στη θάλασσα. Τη θάλασσα, που στο παράτολμο εγχείρημα της απόδρασής του από τις φυλακές της Κέρκυρας και της διαφυγής του στην Αλβανία διέσχισε κολυμπώντας, παλεύοντας άφοβα με τα κύματα και τα υπόγεια ρεύματά της, και αποβιβάστηκε στην «ελευθερία» – όπως τουλάχιστον ο ίδιος νόμιζε. Γιατί κι εκεί τον περίμεναν οι φυλακές του Χότζα, χειρότερες από εκείνες του χούντας στην Ελλάδα.
Ο ίδιος περιέγραψε αργότερα τις ακραία αντίξοες συνθήκες υπό τις οποίες κολύμπησε τη διαδρομή των τριών ναυτικών μιλίων μέχρι την ακτή των Εξαμιλίων.
Ο Βαλυράκης απέδρασε στις 17 Μαΐου 1972 από τις φυλακές της Κέρκυρας με τον συγκρατούμενό του Χαράλαμπο Γεωργακάκη, ο οποίος όμως στην προσπάθειά του να δρασκελίσει τον τοίχο τραυματίστηκε και συνελήφθη. Ο Βαλυράκης, αφού περιπλανήθηκε επί μέρες καταδιωκόμενος από τις Αρχές στο νησί, πήρε τη μεγάλη απόφαση.
«Ημουν μόνος μου και η μόνη επιλογή που είχα ήταν η απόδραση στην Αλβανία. Εβγαλα τα ρούχα μου, τα έβαλα σε μια νάιλον σακούλα για να τα έχω στεγνά όταν φτάσω, αλείφτηκα με μαγειρικό λίπος που είχα κλέψει από τα μαγειρεία ώστε να αντέχω στο κρύο και έπεσα στη θάλασσα. Ξεκίνησα να κολυμπάω και έφθασα εξουθενωμένος, σχεδόν λιπόθυμος, στις αλβανικές ακτές. Ντύθηκα τουρτουρίζοντας και στριμώχτηκα σε κάτι θάμνους μέχρι να έρθει το πρωί. Την άλλη ημέρα, είχα ανακτήσει τις δυνάμεις μου και ήμουν χαρούμενος καθώς θεωρούσα ότι πλέον βρισκόμουν σε ελεύθερη γη», εξιστόρησε σε ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ αργότερα.
Εχοντας διανύσει μιαν απόσταση τριών και πλέον ναυτικών μιλίων, βγήκε σε ερημική ακτή κοντά στο χωριό Εξαμίλια, όπου εντοπίστηκε από στρατιωτική περίπολο. Ο ιστορικός Σταύρος Ντάγιος αναζήτησε και βρήκε τον φάκελο Βαλυράκη στα αρχεία της διαβόητης Σιγκουρίμι, της μυστικής αστυνομίας του καθεστώτος, και λέει στην «Κ»:
«Οπως προκύπτει από τα αρχεία, οδηγήθηκε αρχικά στην ασφάλεια των Αγίων Σαράντα και στις 27 Μαΐου στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο της πόλης όπου καταδικάζεται, στις 27 Ιουλίου, σε φυλάκιση τριών χρόνων σύμφωνα με το άρθρο 255 του ποινικού κώδικα, για παράνομη είσοδο στη χώρα. Ο Βαλυράκης έμεινε εμβρόντητος γιατί περίμενε μιαν άλλη υποδοχή, υποδοχή ήρωα. Οι Αλβανοί, όμως, δεν τον αντιμετώπισαν έτσι, διότι είχαμε τότε τη διπλωματική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Τον Μάιο του 1971 οι δύο χώρες είχαν συνάψει διπλωματικές σχέσεις και ο Χότζα δεν ήθελε να τις διαταράξει, οπότε δείχνει στην κυβέρνηση των συνταγματαρχών πως όσοι έρθουν από την Ελλάδα τούς περιμένουν η τιμωρία και οι φυλακές, και δεν θα τους επιτραπεί να αναπτύξουν ανατρεπτική δράση κατά αυτής. Ούτε όμως του απήγγειλε το καθεστώς κατηγορία περί κατασκοπείας, διότι τότε θα ενέπλεκε και την Αθήνα στην υπόθεση και δεν συνέφερε από τη στιγμή που επιχειρείτο προσέγγιση των δύο πλευρών.
Ο Βαλυράκης παραδέχθηκε ενώπιον του δικαστηρίου ότι εισήλθε λάθρα στην Αλβανία και τυπικά διέπραξε το αδίκημα που του αποδόθηκε, αλλά πρόσθεσε πως «οι περιστάσεις στην Ελλάδα με υποχρέωσαν να φύγω και να ζητήσω προστασία και άσυλο στη χώρα σας». Χαρακτήρισε βαριά και άδικη την ποινή που του επιβλήθηκε, τονίζοντας πως «εγώ διώκομαι πολιτικά και γι’ αυτό σκέφτηκα να καταφύγω στη χώρα σας».
Ζήτησε ακόμη, όπως φαίνεται στα πρακτικά, να προσμετρήσει θετικά το νεαρό της ηλικίας του. Τα ίδια ανέφερε και στην έφεση που άσκησε ενώπιον του ανωτάτου δικαστηρίου των Τιράνων, το οποίο με την υπ’ αριθμ. 898 απόφαση της 20ής Αυγούστου του 1972 επικύρωσε την απόφαση του δικαστηρίου των Αγίων Σαράντα και ο Βαλυράκης οδηγήθηκε στις φυλακές του Μπαλς και του Μπουρέλι.
Ενα χρόνο μετά, και συγκεκριμένα στις 28 Δεκεμβρίου του 1973, απολύθηκε από τις φυλακές πρόωρα και του επετράπη η άμεση μετάβαση στη Σουηδία».
Το τι μεσολάβησε ακριβώς για την πρόωρη αποφυλάκισή του δεν υπάρχει καταχωρισμένο στα αρχεία της Σιγκουρίμι. Το βέβαιο είναι ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, ιδρυτής και αρχηγός του ΠΑΚ, ενεργοποίησε διεθνώς τις γνωριμίες του προς πίεση στον κομμουνιστή ηγέτη, οι οποίες φαίνεται ότι απέδωσαν με πιθανότερο τη μεσολάβηση του εξόριστου τότε στην Κίνα πρίγκιπα της Καμπότζης Σιχανούκ στον φιλομαοϊκό ακόμη Ενβέρ Χότζα. Κατ’ άλλους, ρόλο μεσολαβητή διαδραμάτισε ο Ούλοφ Παλμε.
Σε κάθε περίπτωση, στα αρχεία υπάρχει καταχωρισμένη η ευχαριστήρια επιστολή του Ανδρέα Παπανδρέου προς τον «αγαπητό σύντροφο», όπως τον αποκαλούσε, κομμουνιστή δικτάτορα, λίγες ημέρες προτού καταρρεύσει η χούντα στην Ελλάδα, την οποία δημοσιεύει η «Κ»:
«1η Ιουνίου 1974, Στοκχόλμη. Αγαπητέ σύντροφε Εμβέρ Χότζα: Θα ήθελα να εκφράσω τη βαθιά εκτίμησή μας για την απελευθέρωση του πολύτιμου συντρόφου μας Ιωσήφ Βαλυράκη.
Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να σας επισημάνω, αγαπητέ σύντροφε, την περίπτωση ενός άνδρα με μακρά και διακεκριμένη ιστορία ως μαχητή ενάντια στον ιμπεριαλισμό και στην καπιταλιστική καταπίεση. Το όνομά του είναι Βασίλης Φιλίππου. Γεννηθείς στην Ελλάδα το 1923, βρίσκεται τώρα στην Αλβανία, ως φυλακισμένος. Δεν γνωρίζω τους λόγους γι’ αυτό, ούτε επιθυμώ να κάνω έρευνες.
Θα ήθελα, ωστόσο, να σημειώσω ότι ο Φιλίππου, ως ηγετικό μέλος του ΕΛΑΣ και της επανάστασης του 1946-1949, έχει θυσιάσει τόσο τον ίδιο όσο και την οικογένειά του προς το συμφέρον του καταπιεσμένου ελληνικού λαού. Θα είμαστε πραγματικά ευγνώμονες εάν εξετάσετε την αποφυλάκισή του, με χάρη. Παρακαλώ δεχθείτε, αγαπητέ σύντροφε, τους πιο ειλικρινείς, αδελφικούς χαιρετισμούς μου.
Ανδρέας Γ. Παπανδρέου»
Οπως αναφέρει ο κ. Ντάγιος, στα αλβανικά αρχεία δεν υπάρχουν αναφορές του Βαλυράκη περί βασανιστηρίων του, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπέστη βία. Σε δύο έγγραφα, τα οποία έχει η «Κ», το ΥΠΕΞ της Αλβανίας εμφανίζεται να ενημερώνει το Κόμμα ότι ο Βαλυράκης σε μια σουηδική εφημερίδα κατήγγειλε ότι έπεσε θύμα βασανιστηρίων.