Όσο διαρκεί η πανδημία, τόσο επιδεινώνονται τα προβλήματα που προκαλεί, τόσο βαθαίνει η αβεβαιότητα για το τι θα ακολουθήσει – στη ζωή του καθενός, στη χώρα, στον κόσμο. Ο εμβολιασμός άρχισε. Κάποια μέρα θα σταματήσει η εξάπλωση της COVID-19 και θα επιστρέψουμε σε μια κανονικότητα. Όμως, η αργή διαδικασία και τα προβλήματα που προέκυψαν στην παραγωγή και διανομή των εμβολίων μάς αναγκάζουν να παραδεχτούμε ότι ο κίνδυνος και η ανωμαλία θα κρατήσουν αρκετό χρόνο ακόμη. Ενώ η απειλή δεν έχει εκλείψει (αντιθέτως, εμφανίστηκαν νέες μεταλλάξεις του κορωνοϊού), η κόπωση έπειτα από ένα χρόνο ζωής με τον φόβο εντείνει συναισθήματα ανυπομονησίας, αγανάκτησης, απελπισίας, αδιαφορίας, μοιρολατρίας και οργής. Ετσι, δεν είναι μόνο ο ιός που μας απειλεί αλλά και οι συμπεριφορές μας, είτε συμμετέχουμε σε συγκεντρώσεις είτε εκθέτουμε εαυτούς σε άλλους κινδύνους, όπως αλκοόλ και ναρκωτικά. Για να έχουμε μια ιδέα για το πού πάμε, ας δούμε πού βρισκόμαστε σήμερα.
Παρά τους περιορισμούς στις μετακινήσεις μας, την παράλυση του εμπορίου και το τεράστιο βάρος που έπεσε πάνω σε κάθε εθνικό σύστημα υγείας, επιφανειακά ο κόσμος μας δεν μοιάζει να έχει ανατραπεί. Αυτό οφείλεται στα πρωτοφανή ποσά που δαπανά κάθε χώρα (και στη δική μας περίπτωση και η Ε.Ε.) για να συγκρατήσει τις επιπτώσεις της πανδημίας, για να μη διαλυθεί η οικονομία και η κοινωνία. Το ΔΝΤ υπολογίζει ότι πέρυσι δαπανήθηκαν 14 τρισ. δολάρια παγκοσμίως γι’ αυτόν τον σκοπό. Σε έκθεσή του την Πέμπτη, το ΔΝΤ προβλέπει ότι το 2021 το χρέος θα αυξηθεί λιγότερο, ανεβάζοντάς το στο 99,5% του διεθνούς «ΑΕΠ», από 97,6% στο τέλος του 2020. Στις ανεπτυγμένες οικονομίες, το δημόσιο χρέος έφθασε στο 122,7% (μέσο όρο), από 104,8% το 2019. Στην Ελλάδα καταγράψαμε πρωτογενές έλλειμμα 18,2 δισ. ευρώ το 2020, όταν αναμενόταν πλεόνασμα 3,5 δισ. ευρώ. Το δημόσιο χρέος αναμένεται να ξεπεράσει το 200% του ΑΕΠ. Το σύνολο της ζημίας στις επιχειρήσεις, στα έσοδα των πολιτών και στην ικανότητα των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν την ανάπτυξη μετά τη θύελλα δεν έχει φανεί ακόμη, λόγω της μεγάλης προσπάθειας χρηματοδότησης που δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ.
Οταν περάσει η πανδημία θα μπορούμε να υπολογίσουμε το συνολικό κόστος, τα προβλήματα που ενέτειναν τις επιπτώσεις. Θα δούμε, όμως, και πολλά θετικά που προέκυψαν από την προσπάθεια να περιοριστεί η εξάπλωση του ιού και να προστατευθεί η κοινωνική συνοχή. Είδαμε ότι το διεθνές εμπόριο συνέχισε, παρότι υπέστη μεγάλη ζημία. Σε κάθε χώρα είδαμε τις ηρωικές προσπάθειες ιατρών και νοσηλευτών, αλλά και κάθε λογής εργαζομένων στα συστήματα υγείας, στη διοίκηση, στα σώματα ασφαλείας, στα δίκτυα διανομής, στην καθαριότητα, κ.α. Την ίδια ώρα που είδαμε τους ιδιοκτήτες εμπορικών και τεχνολογικών κολοσσών να πολλαπλασιάζουν τα κέρδη τους, διαπιστώσαμε την ανάγκη να εξασφαλίζεται ένα αξιοπρεπές ποσό για κάθε μέλος της κοινωνίας. Συνειδητοποιήσαμε ότι είμαστε όλοι κρίσιμοι, όλοι συνδεδεμένοι. Τα επιστημονικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν για να προβλέψουν την πορεία της νόσου, τις οικονομικές επιπτώσεις και το τι θα ακολουθήσει, θα είναι χρήσιμα για τη διαχείριση των προβλημάτων που θα αφήσει πίσω η πανδημία, θα αναδείξουν νέες ευκαιρίες για τη διαμόρφωση μιας πιο βιώσιμης οικονομίας. Καθοριστική σημασία για το μέλλον της Ε.Ε. θα έχει η θέσπιση μηχανισμού για τον κοινό δανεισμό των χωρών-μελών, κάτι που ούτε η κρίση χρέους του 2010 δεν πέτυχε. Η σωστή διαχείριση και αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης από την Ελλάδα μπορεί να μεταμορφώσει την οικονομία και τη διοίκηση, κάτι που εμείς δεν πετύχαμε στην προηγούμενη κρίση. Υπάρχουν θετικά σημάδια, όπως η γενική διαχείριση της πανδημίας, όπως τα ψηφιακά άλματα του τελευταίου χρόνου.
Για να αντέξουμε τους περιορισμούς (χωρίς ορατό τέλος) στην καθημερινότητά μας, για να μειωθεί η ανασφάλεια για την επόμενη ημέρα, χρήσιμο είναι να ξέρουμε πού βρισκόμαστε, ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ χειρότερα. Ετσι θα αξιοποιήσουμε το γεγονός ότι η πανδημία μάς άνοιξε τα μάτια. Είδαμε πολλά στραβά στην οικονομία, στην πολιτική, στην κοινωνία. Είδαμε και πολλά καλά που μας κράτησαν, μας στήριξαν, ως άτομα και ως κοινωνία.