Αυτό το περιλάλητο και πολυτραγουδισμένο φιλότιμο του Ελληνα που ο Κυριάκος Μητσοτάκης ζήτησε να ενεργοποιηθεί σε μια στιγμή οίστρου τον περασμένο Αύγουστο, δοκιμάζεται βάναυσα τις τελευταίες ημέρες. Μεταξύ μας, όχι ότι πρόκειται για βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα των Ελλήνων, έχει όμως ενταχθεί στην εθνική μυθολογία για να κολακεύει τον λαό, να βοηθάει τον αυτοθαυμασμό και να διευκολύνει τη διαχείρισή του. Ετσι μάθαμε να πορευόμαστε τα πρώτα δύσκολα 200 χρόνια που γιορτάζουμε σήμερα, αλλά όπως παντού αλλού, στην ελληνική κοινωνία συμβιώνουν φιλότιμοι και αφιλότιμοι, καλοί και κακοί, τίμιοι και άτιμοι. Η γενική εικόνα διαμορφώνεται από τις συνθήκες, τους θεσμούς, τους κανόνες και τη νοοτροπία που επικρατεί.
Ας παραδεχθούμε, λοιπόν, ορισμένες αλήθειες. Οπως ότι στην Ελλάδα μας η έννοια της κοινωνικής ευθύνης είναι εξαιρετικά χαμηλή, ότι οι υποχρεώσεις των πολιτών έρχονται πίσω και με μεγάλη διαφορά από τα δικαιώματα, τις απαιτήσεις –από το κράτος και την… άτιμη την κοινωνία–, την τήρηση των νόμων και των κανόνων, τον σεβασμό στους θεσμούς, την έννοια του καλού παραδείγματος, την προσφορά και τον εθελοντισμό. Το γιατί και το πώς δεν είναι της στιγμής, αλλά η συλλογική εμπειρία οδηγεί στο αβίαστο συμπέρασμα ότι αυτή είναι, περίπου ή ακριβώς, η κατάσταση.
Στη συγκυρία της φοβερής πανδημίας που ζούμε, η ελληνική κοινωνία δίνει εξετάσεις –το ίδιο ισχύει και για άλλες κοινωνίες– και τα αποτελέσματα είναι μεικτά, ίσως και άνισα. Στο πολιτικό πεδίο, οι οργανωτικές επιτυχίες της κυβέρνησης παραβάλλονται με τις επικοινωνιακές γκάφες, η αντιπολίτευση και τα κομματικά της μίντια (δύσκολα ξεχωρίζουν τα άτυπα από τα επίσημα) προσπαθούν συνεχώς να εξασφαλίσουν οφέλη κεφαλαιοποιώντας με απαράδεκτη ένταση στα δεινά της πανδημίας, υπονομεύοντας ταυτόχρονα και συστηματικά κάθε προσπάθεια αντιμετώπισής της.
Στο επίπεδο πάλι της επιστήμης, οι λαμπρές επιδόσεις των ειδικών θαμπώνονται από τη δίψα για προβολή κάποιων εξ αυτών και την ακατάσχετη φλυαρία τους στα παντοειδή μίντια, που επίσης φροντίζουν να «πουλάνε» δήθεν ενημέρωση συντηρώντας τον φόβο, την υστερία, το σάστισμα και τον κακώς εννοούμενο δικαιωματισμό στην κοινή γνώμη. Για να έλθουμε στα αρνητικά φαινόμενα που ξεχωρίζουν στην κατάσταση εκτάκτου ανάγκης/πολέμου που βιώνουμε. Στην απογοητευτική απροθυμία της συντριπτικής πλειονότητας των γιατρών του ιδιωτικού τομέα να συνδράμουν τους συναδέλφους τους του δημόσιου συστήματος υγείας, που κάνουν ηρωικές προσπάθειες για να περιθάλψουν τους πολίτες που νοσούν. Στην άρνηση μεγάλου ποσοστού εργαζομένων στα νοσοκομεία να εμβολιαστούν, προβάλλοντας δικαιολογίες και δικαιώματα. Στα προβλήματα που επικαλούνται συνδικαλιστές φαρμακοποιών και γιατρών, στη χορήγηση των αυτοτέστ για τον κορωνοϊό, διεκδικώντας προφανώς αμοιβές.
Αν στα παραπάνω προστεθεί η ανυπακοή στα μέτρα από μεγάλο μέρος του πληθυσμού για λόγους αδιαφορίας, ιδεολογίας, αμφισβήτησης της επάρκειας, ή… κούρασης, αναδεικνύεται η αλήθεια για το περίφημο «ελληνικό φιλότιμο». Ισχύει για κάποιους, είναι εντελώς ανύπαρκτο στη συμπεριφορά πολλών άλλων. Οπως συμβαίνει παντού στον κόσμο!