Εκλεισε την πόρτα της ζωής αθόρυβα. Στα 76 του χρόνια. Πάλεψε, διασωληνώθηκε, ηττήθηκε από τον ανάλγητο κορωνοϊό, λίγο πριν εμβολιασθεί. Ετσι το ’θελε το ειμαρμένο. Να πάρει εισιτήριο για τους άγνωστους ουρανούς, εκεί όπου ο χρόνος δεν έχει τελειωμό και οι ώρες δεν μετριούνται άλλο, με τα γνωστά μέτρα του θανάτου.
Αποχαιρέτησε τη δική του Αλεξάνδρεια, την Τρίπολη, αφήνοντας στη μέση το τελευταίο του έργο, το μνημείο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, το οποίο σχεδίαζε με την ευκαιρία της επετείου των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Από το 1974 χρονολογείται η φιλία μας. Χρονιά σημαδιακή. Η Ελλάδα έβγαλε το χακί της χούντας με απώλειες. Ματωμένη η αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Η Κύπρος ακρωτηριάσθηκε. Χάθηκαν ζωές, νιάτα, περιουσίες. Η πληγή ακόμη δεν έχει κλείσει. Πολυβραβευμένος από τότε ο Δημήτρης Ταλαγάνης, κυρίως στη Ρωσία, για τους αρχιτεκτονικούς σχεδιασμούς του, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και άρχισε καθυστερημένα να ζωγραφίζει, αγνοώντας το θεϊκό του ταλέντο.
Το 1974 με τον Ζακ Λακαριέρ ανεβάζουν τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου στο Παρίσι. Ο Δ. Ταλαγάνης φτιάχνει τα σκηνικά. Στη «Ρωμιοσύνη» κουβαλούσε τη μνήμη του πατέρα του, μορφή της Εθνικής Αντίστασης, που εκτελέσθηκε στο τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Τον Απρίλιο του 1977, στη βασιλική του Αγίου Μάρκου στο Ηράκλειο, με την ευκαιρία προσωπικής του έκθεσης εκδίδει ένα υπέροχο λεύκωμα με τα εικαστικά του έργα, κυρίως μορφές, που το χαρακτηρίζει ο ίδιος «ποιητικό έργο πάνω σ’ ένα ποιητικό έργο».
Το λεύκωμα προλόγιζαν ο Βασίλης Βασιλικός κι εγώ. Οι μορφές του με γοήτευσαν, με ταξίδεψαν. Τα πορτρέτα του, οι αυτοπροσωπογραφίες μοναδικές. Στις μορφές του σμίγουν ο ήλιος και ο θάνατος, ετούτη η υπέρτατη ποίηση, ίδια η γέννηση του κόσμου. Η τέχνη του Δημήτρη Ταλαγάνη, ιδιαίτερα στις μορφές, στις προσωπογραφίες του, δεν άλλαξε στην πορεία του χρόνου. Απλώς τελειοποιήθηκε.
Το πινέλο του Δημήτρη Ταλαγάνη διατηρεί ένα παράξενο και ιδιόμορφο σμίξιμο της «ραφαηλίζουσας αναγεννησιακής ζωγραφικής, της ελληνιστικής παρακμής, της καβαφικής Αλεξάνδρειας και του ποιητικού ζωγραφικού χώρου».
Ο ιδιότυπος χαρακτήρας της τέχνης του Ταλαγάνη τον ώθησε να δημιουργήσει έναν εικαστικό χώρο που να διακρίνεται για την ελαστικότητα και την ετοιμότητά του, για να δέχεται τα προβλήματα της σύγχρονης ζωής μαζί με τα οράματα της φαντασίας και του ονείρου. Μιλώ για το έργο του. Κοινές μας αγάπες: ο Κ. Καβάφης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο συμπατριώτης του Νίκος Γκάτσος.
Υπάρχει μια μυστική αίρεση, η αίρεση εκείνων που ξέρουν να απεικονίζουν την ανθρώπινη μορφή, παρατηρεί ο αρχιτέκτων Τζιό Πόντι σχολιάζοντας τα έργα του Γ. Τσαρούχη, είτε από ιδιαίτερη κλίση, είτε από θείο δώρο, είτε από ένστικτο.
Αυτού του είδους οι ζωγράφοι δεν πρόκειται ποτέ να πάψουν να αγαπούν το σχέδιο της ανθρώπινης μορφής. Να υφίστανται την έλξη της. Να την απεικονίζουν αναζητώντας σε αυτή την προσωπογράφηση το υπαρξιακό τους όριο. Ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Γιάννης Μόραλης και άλλοι που δεν γνωρίζω ανήκουν σε αυτή τη μυστική αίρεση.
Η ανθρώπινη μορφή στους πίνακες του Ταλαγάνη, συνήθως μ’ ένα θολό φόντο, αποτελεί μια δυσανάγνωστη αλληγορία πνευματικής έκπτωσης μέσα στον τεχνολογικό ορυμαγδό του Facebook και του Instagram. Μια αλληγορία με τη Libido Moriendi και την καβαφίζουσα φιληδονία και φιλοκαλία.
Οι ρίζες του Δ. Ταλαγάνη λειτουργούν μ’ ένα αργό βύθισμα σε πολυανθρωπότερα στρώματα λαού. Ελληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Αγγλοι, Ρώσοι, Γάλλοι αφήνουν το αποτύπωμά τους στην αλυσιδωτή παράθεση της μορφής του.
Ο Καβάφης από το 2000 και μετά τον στοιχειώνει και τον σημαδεύει. Πηγή έμπνευσης ο Κ. Καβάφης. Ακούραστος πραγματοποιεί το όνειρο του ζωγράφου, ακατάπαυστα ζωγραφίζει θέματα καβαφικά και πορτρέτα του ποιητή. Η έκθεση για τον Κ. Καβάφη με τα έργα του διεθνοποιείται και φθάνει στην Κούβα του Φιντέλ Κάστρο, στην Αβάνα. Με την ευκαιρία της επίσκεψης της αυτού θειοτάτης Παναγιώτητος του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου στην Κούβα και τα θυρανοίξια της πρώτης ορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Παρουσία του Φιντέλ Κάστρο, πραγματοποιείται η έκθεση με θέμα την ποίηση του Κ. Π. Καφάβη, του Δημήτρη Ταλαγάνη στις 2 Ιανουαρίου 2004 στο Museu de Belles Arts. Την έκθεση προλόγισαν ο υπουργός Πολιτισμού της Κούβας κι εγώ. Ο Δημήτρης Ταλαγάνης σημειώνει στο βιβλίο της εκθέσεως: «Αλεξανδρινέ ποιητή, ο αιώνας ζηλοί την δόξαν σου». Το όνομα της εκθέσεως είναι «Λόγος, Ερως, Αθλος, Ηρως». Μέσα από το εικαστικό του έργο, ένιωσα πιο ζεστή και αληθινή την ποίηση του Καβάφη.
Ο Γέρος του Μοριά έμεινε παραπονούμενος. Κάποιο ισάξιο διάδοχο χέρι θα αποτελειώσει το μνημείο του, το όραμά του, έστω και μετά την εορταστική χρονιά των διακοσίων χρόνων.
Δεν πρόλαβα, αγαπητέ μου φίλε, να σου πω αυτά που σου γράφω σήμερα.
* Ο κ. Γιώργος Στεφανάκης είναι δικηγόρος.