Οι αδύναμοι
Οι κραυγαλέες παραβιάσεις των μέτρων προστασίας από τον κορωνοϊό δεν δικαιολογούνται, αλλά αιτιολογούνται. Δεν θέλει πολύ μυαλό για να καταλάβει κανείς ότι η απαγόρευση των συναθροίσεων έχει αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή και στην ψυχολογία των ανθρώπων. Εξίσου αυτονόητο είναι ότι η επιβολή απομόνωσης ή έστω η περιστολή της κοινωνικότητας δημιουργούν αποδιοργάνωση και εκνευρισμό, η διαχείριση των οποίων δεν μπορεί να γίνει με την ίδια άνεση και σύνεση απ’ όλους. Κάποιοι είναι ανθεκτικότεροι από κάποιους άλλους. Δεν είναι όλοι φτιαγμένοι για τα δύσκολα, κι αυτό είναι ένα γεγονός που ισχύει ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη συγκυρία. Στερείται λογικής, λοιπόν, η απορία απέναντι στην αντικοινωνική συμπεριφορά των χιλιάδων που συνωστίζονται σε πλατείες σαν να προσπαθούν να νοσήσουν με το ζόρι. Η εξάλειψη της ανθρώπινης αδυναμίας και βλακείας ήταν και είναι παντελώς ουτοπική.
Κενό επικοινωνίας
Η ασθένεια και οι επικίνδυνες προοπτικές της είναι, βέβαια, πολύ πιο δυσάρεστες από τον προσωρινό περιορισμό της αυτοδιάθεσης. Ακόμη κι ένας όχι ιδιαίτερα έξυπνος άνθρωπος είναι σε θέση να σταθμίσει τους κινδύνους και να συναγάγει ένα στοιχειωδώς λογικό συμπέρασμα σχετικά με την προτιμότερη επιλογή του σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα, εφόσον οι κίνδυνοι αυτοί του αναλυθούν υπεύθυνα, έγκυρα και σοβαρά. Είναι μάλλον αληθές πως το επικοινωνιακό κομμάτι της πανδημίας καμία χώρα δεν το κατέχει, τουλάχιστον από την αρχή, απόλυτα, κι αυτό επειδή κανείς δεν ήταν πλήρως προετοιμασμένος, γνωστικά και πρακτικά, για μία πανδημία. Εντούτοις, η πρόσβασή μας στην επιστημονική πληροφόρηση τον τελευταίο χρόνο ήταν επαρκής και καθολική. Μπορεί να μαθαίνουμε πολλά και σύνθετα, και να τα μαθαίνουμε σταδιακά, συγκεχυμένα ή ακόμα και ελλιπώς, πάντως στα απολύτως θεμελιώδη η επιστήμη δεν μας άφησε μετέωρους. Οι μαζικές επαφές εν μέσω πανδημίας κρίθηκαν εξαρχής αδιαμφισβήτητα επικίνδυνες. Η καραντίνα ήταν αντικειμενικά επιβεβλημένη. Τον μπούσουλα, λοιπόν, τον έχουμε και δεν είναι αμελητέος.
Πτωχευμένες λέξεις
Ομως ο ανορθολογισμός, η παρέκκλιση από αυτό που όλοι έχουμε τη σκευή να αντιληφθούμε ως αναγκαίο, είναι προϊόν μιας μοντέρνας πτώχευσης των λέξεων. Ακόμη και υπό τις καλύτερες προϋποθέσεις επικοινωνίας, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων αρνείται τον κορωνοϊό, αγνοεί τα επιστημονικά τεκμήρια, επιτίθεται στα υγειονομικά μέτρα και επινοεί φαντασιακές δυστοπίες χούντας, καθώς έχει μάθει να εκφράζει την αβεβαιότητα και την ανησυχία του μόνο μέσα από ακραία λεκτικά σχήματα και αμετροεπείς παραλληλισμούς. Επειδή όμως η γλώσσα δεν είναι μόνο άκακα περιγραφική, αλλά σταδιακά χτίζει κόσμους ανάλογα με τη χροιά που αποδίδεται στα γεννήματά της, η κατάχρησή της έχει οδηγήσει σε διαστρεβλώσεις νοημάτων. Η αλόγιστη μεταφορική ακρότητα γίνεται κυριολεκτικός τρόπος αντίληψης. Η επιστήμη δεν αγγίζει τους συνωμοσιολόγους, τους διαδηλωτές, τους θρησκόληπτους και τους κλάμπερ της πλατείας, γιατί δεν βρίσκει τα λόγια να τους αγγίξει. Ολες οι λέξεις με ισχύ έχουν υφαρπαγεί από δίκτυα και δυνάμεις που τους προσδίδουν τη θελκτική σημασία της στρεψοδικίας.
Τέχνη της διαστρέβλωσης
Ετσι, οι δοκιμές του εμβολίου ερμηνεύθηκαν ως ανήθικα πειράματα. Οι παρενέργειες, ως οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης. Η καραντίνα, ως σύστημα υποδούλωσης. Τα έκτακτα επιδόματα στους εργαζομένους που έμειναν χωρίς δουλειά, ως το αντίτιμο για την υποδούλωσή τους. Η απαγόρευση των συναθροίσεων εμπεδώθηκε ως μορφή χούντας και ο έλεγχος των παραβατών, ως δεξιά πρακτική. Για κάθε σημαντικό μήνυμα υπάρχει ένα αντι-μήνυμα κακού που ενεργοποιείται αυτομάτως, υπερπηδώντας την καλή πίστη και καταλήγοντας, χωρίς να μεσολαβήσει σκέψη, σε ένα σατανικό σενάριο, το οποίο –ως διά μαγείας– επιβεβαιώνει τη χειρότερη δυνατή προκατάληψη.
Αληθές, το βολικό
Οι πολιτικές δυνάμεις του λαϊκισμού και κυρίως αυτές της λαϊκιστικής Αριστεράς, η οποία άλλωστε διαθέτει και τους πιο εκτεταμένους μηχανισμούς επηρεασμού των μαζών, φέρουν τεράστια ευθύνη για τη δόλια εργαλειοποίηση της γλώσσας και τη γενικευμένη σύγχυση και ασυνεννοησία που αυτή έχει επιφέρει στον δημόσιο λόγο. Οποιος κυκλοφορεί στην πόλη και διαβάζει τα πομπώδη μανιφέστα των αριστερών οργανώσεων πάνω στις ευφάνταστες αφίσες που κολλάνε μανιωδώς (και παρανόμως) στους τοίχους, αντιλαμβάνεται το μέγεθος της επικοινωνιακής διαστρέβλωσης και, ακόμη χειρότερα, το πόσο φυσιολογικά εγγράφεται η διαστρέβλωση αυτή στη συλλογική συνείδηση, δεδομένου ότι ο περισσότερος κόσμος, αριστερός ή δεξιός, είναι εκπαιδευμένος στο τσουβάλιασμα και στη σχετικοποίηση. Κάθε παραλογισμός αντιμετωπίζεται ως εν δυνάμει αλήθεια, αρκεί να ταιριάζει με την ιδεολογική, ταυτοτική ή συναισθηματική προδιάθεση του αποδέκτη του. Η υπονόμευση της δημόσιας υγείας συναντάει δημοφιλή άλλοθι στους δρόμους και μας παραδίδει στο έλεος της αυτοκαταστροφικότητας των αδίστακτων και των χρησίμως αφελών ακολούθων τους.
Μυθοπλασία και μιζέρια
«Η τρομοκρατία τους», «η επέκταση της εξουσίας τους», «ο νέος φασισμός τους». Υπαρκτές έννοιες περιβάλλονται τη μαγευτική αχλύ της επικινδυνότητας και εξελίσσονται σε τεχνάσματα παραγωγής κινηματογραφικών φαντασιώσεων. Σ’ αυτές τις φαντασιώσεις, που είναι πάντα σκηνοθετημένες σαν μάχη ανάμεσα στο ένα και μοναδικό Δίκαιο και στους σκοτεινούς Αλλους, ο ευάλωτος κόσμος βρίσκει ανακούφιση από τα αδιέξοδα ή ακόμη κι από την ανία του, αλλά δεν βρίσκει ποτέ λύση στο πρόβλημά του. Γιατί η λύση δεν είναι ποτέ η κολακεία του εαυτού, αλλά η υπέρβασή του.