Κάθε 30-40 χρόνια, ξεκινώντας από τις ΗΠΑ, συντελείται μία μεγάλη στροφή του εκκρεμούς που ορίζει την ισορροπία κράτους και αγοράς. Τη μεγαλύτερη μετακίνηση του εκκρεμούς προς την παρέμβαση του κράτους ζει σήμερα η Αμερική του Μπάιντεν. Οι πολιτικές του New Deal του ’30 διαμόρφωσαν μεγάλο τμήμα του σύγχρονου κράτους στις ΗΠΑ (FDIC, SEC, Social Security, κ.ά.). Το 1964-65 o «πόλεμος στη φτώχεια» του Λίντον Τζόνσον οδήγησε στην τελευταία μεγάλη αύξηση κοινωνικών προγραμμάτων και δαπανών (Medicare, Medicaid), που προστέθηκαν στα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα ενός καταστροφικού πολέμου στο Βιετνάμ. Το 1980 ξεκίνησε η αντίστροφη πορεία μείωσης των παρεμβάσεων του κράτους, με τη «νεοφιλελεύθερη επανάσταση» του Ρέιγκαν. Από τότε οι ΗΠΑ ζουν στην εποχή των περιορισμένων κοινωνικών και επενδυτικών δαπανών. Από 4% το 1967, οι φόροι στα εταιρικά κέρδη ως ποσοστό του ΑΕΠ μετά το 1980 ήταν πάντοτε κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, και κατέρρευσαν από 2% σε 1% του ΑΕΠ επί Τραμπ.
Είναι ενδιαφέρον ότι η μεγαλύτερη στροφή του αμερικανικού εκκρεμούς προς τα αριστερά πραγματοποιείται από έναν ηλικιωμένο πρόεδρο, που στον πολιτικό του βίο κινήθηκε πάντα στο μετριοπαθές κέντρο. Αποδεικνύει ότι η μετακίνηση αυτή του εκκρεμούς δεν συνιστά ιδεολογική αλλά πραγματιστική επιλογή αντιμετώπισης των επειγουσών αναγκαιοτήτων που έχει μπροστά της η Αμερική. Να γεφυρώσει την πόλωση και τις τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες των προηγούμενων τεσσάρων δεκαετιών. Να τονώσει με επενδύσεις περιοχές που καταρρέουν στην παρακμή και στη φτώχεια. Να επανεντάξει τους ριζοσπαστικοποιημένους μαύρους αλλά και τους περιθωριοποιημένους χαμηλής εκπαίδευσης λευκούς, που η κοινωνική τους καθίζηση άφησε βορά στη δημαγωγία του τραμπισμού. Να επιτρέψει στις ΗΠΑ να ανακτήσουν παγκόσμιο ηγετικό ρόλο στον ψηφιακό ανταγωνισμό, όπου απειλούνται από τον δυναμισμό της Κίνας στην τεχνητή νοημοσύνη. Να καταστήσει ξανά την Αμερική ηγέτιδα στον πράσινο μετασχηματισμό της οικονομίας, ικανοποιώντας πάγιο αίτημα των συμμάχων της. Να θωρακίσει τέλος το υγειονομικό σύστημα και τα χαμηλότερα εισοδήματα στη μεγαλύτερη πανδημία των τελευταίων 100 ετών.
Για όλα αυτά ο Μπάιντεν υιοθέτησε τα βαρύτερα προγράμματα δαπανών από την εποχή του Λίντον Τζόνσον, και αύξηση φορολογικού συντελεστή επιχειρήσεων και υψηλότερων εισοδημάτων. Ωστε να πλησιάσει όχι τα επίπεδα του ’60 (όταν οι ανώτατοι συντελεστές έφταναν το 90%) αλλά τα σύγχρονα ευρωπαϊκά επίπεδα. Σε μια βαρυσήμαντη πρωτοβουλία, η Αμερική θα υποστηρίξει τις εργασίες του ΟΟΣΑ για θέσπιση ενιαίου κατώτατου εταιρικού φορολογικού συντελεστή στο 21%. Αυτό θα επιτρέψει στην αμερικανική κυβέρνηση και στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αντλήσουν έσοδα από μεγάλες πολυεθνικές, όπως οι εταιρείες ψηφιακής τεχνολογίας, που εκμεταλλευόμενες τον παγκόσμιο φορολογικό ανταγωνισμό καταβάλλουν ακόμα και μηδενικούς φόρους.
Ιστορικές εξελίξεις λοιπόν, θετικές για την Ευρώπη και για την Ελλάδα. Οι ΗΠΑ συγκλίνουν προς ένα «ευρωπαϊκό» μοντέλο δημόσιων δαπανών και προοδευτικής φορολογίας. Για την Ελλάδα ειδικότερα –που λόγω δημόσιου χρέους δεν έχει περιθώρια ριζικής μείωσης φορολογικών συντελεστών– η πρωτοβουλία Μπάιντεν για διεθνή θέσπιση κατώτατου εταιρικού φορολογικού συντελεστή θα μπορούσε να μειώσει τις ανταγωνιστικές πιέσεις από χώρες πολύ χαμηλής φορολογίας. Στις προσπάθειες της Ε.Ε. για φορολογικό συντονισμό, αποδυναμώνει τη διαπραγματευτική θέση φορολογικών παραδείσων, όπως οι Ιρλανδία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο και χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Και πιέζει την Ευρώπη για ένα ακόμα γενναιότερο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων, μετά το σημαντικό πακέτο ανάκαμψης, το οποίο όμως πλέον ωχριά σε σύγκριση με τα 2,8 τρισ. του Μπάιντεν (+2,2 για την επόμενη οκταετία).
Το συναρπαστικό είναι ότι αυτή η ιστορική στροφή έχει πίσω της μια θαρραλέα Αφροαμερικανίδα. Οταν η Στέισι Αμπραμς έχασε τις εκλογές κυβερνήτη στην Τζόρτζια, ξεκίνησε μία τεράστια πόρτα πόρτα εκστρατεία, κινητοποίησης χιλιάδων μαύρων ψηφοφόρων για να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους. Η Τζόρτζια είναι μια πολιτεία συντηρητικών λευκών με μεγάλη συγκέντρωση μαύρων στην Ατλάντα. Η μαζική κινητοποίηση μαύρων ψηφοφόρων έδωσε οριακή νίκη στους δύο Δημοκρατικούς γερουσιαστές της Τζόρτζια στις εκλογές του Νοεμβρίου 2020. Χάρη σ’ αυτούς, οι Δημοκρατικοί ισοψήφησαν στη Γερουσία (50-50) καθιστώντας καθοριστική την ψήφο της αντιπροέδρου Χάρις. Χωρίς αυτή την οριακή πλειοψηφία, ο Μπάιντεν δεν θα μπορούσε να περάσει τίποτα από το Κογκρέσο.
Είναι βέβαια πολύ νωρίς για τον τελικό λογαριασμό. Οποιος όμως σας ξαναπεί ότι η ψήφος των πολιτών δεν μετράει, στείλτε τον στην Τζόρτζια.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.