Φρίκη του γήρατος
Δεκαεπτά χρόνια μετά το τέλος των «Friends», μιας ιστορικής σειράς που επηρέασε την ποπ κουλτούρα, την τηλεοπτική αισθητική και την αντίληψή μας για την έννοια του αστείου όσο ελάχιστες, οι πρωταγωνιστές αποδέχτηκαν την πρόταση του τηλεοπτικού δικτύου HBO για ένα ειδικό επεισόδιο επανένωσης. Την αρχική συγκίνηση των φανατικών της σειράς με την προβολή του πρώτου τρέιλερ διαδέχτηκε γρήγορα μια αρνητική ταραχή που, τελικά, ξεπέρασε σε ένταση τη συγκίνηση και μετατράπηκε σε είδηση στη θέση της είδησης: «Μα πώς γέρασαν όλοι έτσι;» Μετά τόσα χρόνια αναμονής για την επανεμφάνιση ενός θρύλου, η προσοχή κατάφερε με αξιοθαύμαστη ελαφρότητα να μετατοπιστεί από το συναισθηματικό περιεχόμενό του στην επιφάνεια.
Επιτυχία ως προϊόν
Η έκπληξη τόσων ανθρώπων ανά τον κόσμο ενώπιον του εύλογου γεγονότος ότι έξι άτομα άνω των πενήντα δεν μοιάζουν πια και τόσο με τον τριαντάχρονο εαυτό τους οφείλεται κατ’ αρχάς σε έναν αντικειμενικό παράγοντα που έχει να κάνει με τη φύση της βιομηχανίας του θεάματος: η επιτυχία των έξι πασίγνωστων πρωταγωνιστών, όπως τόσων άλλων ατόμων πριν και μετά από αυτούς στον ίδιο ή σε παρόμοιο κλάδο, υπήρξε και είναι ακόμα άμεσα συνυφασμένη με την εικόνα τους. Οι Friends αγαπήθηκαν μεν ως χαρακτήρες, αλλά ο τρόπος που έφτασαν σε εμάς ήταν πέρα από καλλιτεχνικός και προϊοντικός. Και τα προϊόντα έχουν πάντα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, ανταποκρίνονται σε αυστηρές προδιαγραφές και αναγνωρίζονται από τους αποδέκτες τους μέσω της τυποποίησής τους. Οι κανόνες που ισχύουν για τον βαθμό οικειότητας ανάμεσα σε ένα εμπορικό τηλεοπτικό είδωλο και στο κοινό του μοιάζουν αρκετά με εκείνους που διέπουν τη σχέση ενός καταναλωτή με την αγαπημένη του χλωρίνη. Η παρατήρηση ακούγεται κυνική, αλλά είναι αληθινή. Τα ισχυρά brands μπορούν να αλλάζουν, αλλά όταν παρεκκλίνουν από την ταυτότητά τους προκαλούν αποξένωση και άβολα συναισθήματα σε εκείνους που τους έδωσαν αξία.
Εγκεφαλικές εγγραφές
Επιπλέον, οι ηθοποιοί είναι φιγούρες που εξ ορισμού υπόκεινται στην αρχή της αντικειμενοποίησης (objectification). Η δουλειά τους δεν περιορίζεται στη σφαίρα των ιδεών και της θεωρίας. Δεν τους παρακολουθούμε μόνο για το πνεύμα τους, αλλά και από μια αμιγώς υλιστική σκοπιά: για τις εκφράσεις που παίρνουν, για τον τρόπο που κινούνται και μιλάνε, αλλά και για την τεχνική απόδοση που επιφυλάσσουν σε ένα ρόλο και μια κατάσταση. Τα παραπάνω περιλαμβάνουν, αυτονόητα, τα στοιχεία της εξωτερικής τους εμφάνισης. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, ένα θέαμα που πετυχαίνει να υπερβεί τα στενά χρονικά όρια της προβολής του (οι «Friends» τελείωσαν το 2004!) δεσμεύει τους χαρακτήρες του στην παράδοξα αναλλοίωτη χρονικότητά του. Οι ρυτίδες των πρωταγωνιστών προκάλεσαν τόση αίσθηση γιατί το κοινό είναι εκπαιδευμένο –με τρόπο στον οποίο οι ίδιοι πρωταγωνιστές εν μέρει συναίνεσαν– να τους προσλαμβάνει όπως απαθανατίστηκαν τηλεοπτικά.
Ο ηλικιακός ρατσισμός
Θα ήταν, ωστόσο, εξαιρετικά υποκριτικό να ισχυριστούμε ότι τα σχόλια για τους «γερασμένους» Friends, πολλά εξ αυτών πικρόχολα, αγενή ή ακόμα και κακοποιητικά, είναι απότοκα μόνο της έκπληξης του κόσμου ενώπιον μιας απροσδόκητης αλλαγής. Το ζήτημα είναι ασφαλώς βαθύτερο και κοινωνικά προβληματικό. Παρά τα μεγάλα λόγια που μας αρέσει να εκστομίζουμε και να πιστεύουμε σχετικά με την κατάρριψη των ταμπού, των αθέμιτων διακρίσεων και των στερεοτύπων, η αλήθεια είναι ότι οι κοινωνίες μας παραμένουν ιδιαιτέρως επιρρεπείς στον ηλικιακό ρατσισμό. Το «γήρας» μπορεί σε διάφορες περιπτώσεις να τυγχάνει ευνοϊκότερης και ίσως πιο ανοιχτόμυαλης μεταχείρισης συγκριτικά με παλαιότερες εποχές, αλλά στην ουσία αποτελεί ακόμα όνειδος που δεν συγχωρείται. Αποκρύπτεται, μεταμφιέζεται, αποσιωπάται, αλλά συνιστά πάντα αφορμή για μομφή, σαν ένα άτυπο είδος σφάλματος. Οποιος εκφεύγει του ορίου της νεότητας οφείλει να μη μας το υπενθυμίζει.
Η ιερή νεότητα
Η ενοχοποίηση του δικαιώματος των ατόμων να μεγαλώνουν χωρίς τύψεις προκύπτει και εξ αντιδιαστολής, μέσα από τη θεοποίηση της νεότητας. Η εμμονική πρόταξη της νεαρής ηλικίας και όλων των συμπαρομαρτούντων της ως της απολύτως υγιούς, ελκυστικής, ανέφελης κι επιθυμητής κατάστασης δημιουργεί ένα επίπλαστο ιδεώδες που πνίγει κάθε άλλη, μη «εγκεκριμένη» ηλικία. Σταδιακά εμπεδώνουμε την αντίληψη ότι τα είκοσι και τα τριάντα παρέχουν κάποιο υψιπετές προνόμιο, ίσως το μοναδικό που επιτρέπει να δείχνεις τις ατέλειές σου δίχως να εισπράττεις κριτική επ’ αυτών. Η αλήθεια όμως είναι ότι η ηλικία των Friends όταν τους γνωρίσαμε ήταν απλώς μια φάση σε μιαν εξελικτική πορεία που περιλαμβάνει πολλές φάσεις ακόμα, όχι λιγότερο ή περισσότερο άξιες.
Δηλητήριο που επιστρέφει
Οι κακίες για τη χαλάρωση στο δέρμα του ενός και για το υαλουρονικό οξύ στο δέρμα του άλλου, όταν δεν αναφέρονται σε ακραίες περιπτώσεις, είναι μάλλον συμπτώματα ενός οδυνηρού καθρεφτίσματος του εαυτού. Δυσκολευόμαστε να ανεχτούμε τη φθορά των άλλων γιατί δεν έχουμε βρει τον τρόπο να διαχειριστούμε τη δική μας, είτε έχει έρθει είτε την περιμένουμε ακόμη. Ομως η Τζένιφερ Ανιστον, o Ντέιβιντ Σουίμερ, η Λίζα Κούντροου, ο Μάθιου Πέρι, η Κόρτνεϊ Κοξ και ο Ματ Λεμπλάνκ έχουν την πολυτέλεια να μην επηρεάζονται από τις βολές μας. Θύματα του δηλητηρίου μας στο τέλος θα πέσουμε μόνο εμείς οι ίδιοι.