Ο Ιωάννης Συκουτρής υποστήριζε πως οι «κλασικές σπουδές» πρέπει να απευθύνονται στην ελίτ των φοιτητών. Είναι γνωστό πως γοητεύθηκε από τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό. Ευτυχώς, πρόλαβε να απογοητευθεί μετά ένα ταξίδι του στη Γερμανία, μερικούς μήνες πριν από την αυτοκτονία του. Η άποψή του, όσο και αν ακούγεται «αντιδημοκρατική», αντανακλούσε την πραγματικότητα της ημετέρας παιδείας ώς τη δεκαετία του ενενήντα περίπου, αν δεν κάνω λάθος. Στην κατ’ ευφημισμόν «Φιλοσοφική», Φιλολογική στην πραγματικότητα, περνούσαν όσοι υποψήφιοι είχαν διαπρέψει στη Μέση Εκπαίδευση. Ησαν, αν μη τι άλλο, αυτοί που αγαπούσαν το διάβασμα. Δεν είναι η περίπτωση σήμερα. Δεν ξέρω ποια είναι η βάση εισαγωγής, όμως έχω συναντήσει απόφοιτο Φιλοσοφικής που ομολόγησε ότι δεν έχει διαβάσει ολόκληρο ένα διάλογο του Πλάτωνα. Διόλου περίεργο. Εδώ ηθοποιοί των οποίων ο ρόλος φτάνει ώς τη δεύτερη πράξη δεν ενδιαφέρονται να μάθουν ποιος απέμεινε ζωντανός ώς το τέλος της πέμπτης.
⇒ Διαβάστε επίσης: Ο «εξοστρακισμός» των κλασικών σπουδών
Ο Βρετανός ελληνιστής Ρόμπερτ Νοξ διατυπώνει μια διαφορετική εκδοχή της θέσης περί ελίτ. Εγραψε πως έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι κλασικές σπουδές ήταν το απαραίτητο διαβατήριο για τα ανώτερα κλιμάκια της δημόσιας διοίκησης στην Αγγλία. Τα κόκκινα λεωφορεία στο Λονδίνο είχαν αφίσες με φράσεις του Θουκυδίδη για να ενθαρρύνουν τους επίστρατους στον Α΄ Παγκόσμιο. Το χρονικό όριο είναι σχετικό, όπως και η χώρα. Ο Ζορζ Πομπιντού έκανε λογοπαίγνια στα λατινικά, ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν είχε ελληνική παιδεία. Ναι, οι κλασικές σπουδές ήσαν οι πυλώνες που στήριξαν το οικοδόμημα της Δύσης. Για καλό και για κακό που λένε. Το καλό είναι ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι ο πρώτος που αναγνώρισε την ύπαρξη άλλων πολιτισμών εκτός των ορίων του, χάρη στον Ηρόδοτο εκτός των άλλων. Είναι ο πολιτισμός που ενσωμάτωσε στις αξίες του τη φυλετική ισότητα και την ανεξιθρησκία. Το κακό είναι ότι για να φτάσει ώς εκεί πέρασε από τους αιώνες της αποικιοκρατίας, φέρθηκε αλαζονικά σε πληθυσμούς που δεν αντιλαμβάνονταν ό,τι ο ίδιος θεωρούσε ως υπεροχή του. Βρώμικο πράγμα η Ιστορία, γεμάτο λάσπη, αίμα και ιδρώτα. Είναι δυνατόν να διδάσκεις στον νέο του 21ου αιώνα τον πολεμόχαρο ιμπεριαλιστή Ιούλιο Καίσαρα; Ή το εγκώμιο του Περικλή στον αθηναϊκό «ιμπεριαλισμό» που μεταφέρει ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο;
Είναι το επιχείρημα όσων υποστηρίζουν ότι η κλασική παιδεία ευθύνεται για την ενοχή του δυτικού πολιτισμού. Ενας πολιτισμός που καταδίκασε την οικουμένη στην υπανάπτυξη, δι’ ίδιον όφελος, αποικιοκρατικός και αλαζονικός. Είναι δυνατόν να διδάσκεις σήμερα Αριστοτέλη, που υποστηρίζει ότι κάποιοι άνθρωποι είναι εκ φύσεως δούλοι; Ή Ευριπίδη, που καταριέται το γένος των γυναικών; Ο φανατισμός της πολιτικής ορθότητας, όπως όλοι οι φανατισμοί, επιλέγει να διαγράψει τη σκέψη και τη δημιουργία αιώνων προκειμένου να διαδώσει τις σούρες του δικού του Κορανίου. Η μόνη αλήθεια που δέχεται είναι η αλήθεια του παρόντος. Μια νεόπλουτη νοοτροπία, που απωθεί τον αρχαίο πλούτο.
Συμπαραστάτες τους οι σοσιαλδημοκράτες του πολιτισμού μας. Οσοι υποστηρίζουν ότι τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά είναι ένοχα διότι στερούν πολύτιμο χρόνο από τη ζωή μας. Δεν τα έκαναν όλα λάθος. Φτάνει να έχεις τη δυνατότητα να επιλέξεις ό,τι σου είναι χρήσιμο, απορρίπτοντας τη σαβούρα. Και γι’ αυτό υπάρχουν οι μεταφράσεις. Τις έκαναν οι ειδικοί. Οι υπόλοιποι, η μάζα της δημοκρατικής παιδείας, μπορούν να τους εμπιστευθούν.
Αυτές οι δύο θέσεις ορίζουν τις συνιστώσες της παιδείας μας. Από τη μια, η απώθηση της κλασικής παιδείας ως αιρετικής και ανορθόδοξης. Από την άλλη, η απώθησή της επειδή απαιτεί κόπο ενώ έχουμε τα μέσα να τον εξοικονομήσουμε. Τη δεύτερη πολιτική γραμμή, τη σοσιαλδημοκρατική, η ελληνική εκπαίδευση την έχει αντιμετωπίσει πριν από πολλές δεκαετίες. Οταν κάθε «προοδευτική» εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ταυτιζόταν με τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από μετάφραση. Για τα λατινικά δεν γεννάται θέμα. Αυτά απουσιάζουν, ούτως ή άλλως, από την ημετέρα παιδεία.
Τα γράφω όλ’ αυτά με αφορμή την απόφαση του Πρίνστον να απαλλάξει τους φοιτητές των κλασικών σπουδών από την υποχρέωση εκμάθησης της ελληνικής και της λατινικής. Από τη μία λένε ότι το κάνουν διότι αυτές οι δύο γλώσσες είναι φορείς ανορθόδοξων ιδεών, ρατσισμού, σεξισμού και των συμπαρομαρτούντων. Από την άλλη, λένε ότι το κάνουν για να προσελκύσουν περισσότερους φοιτητές στις κλασικές σπουδές, χωρίς να τους βαραίνουν οι δοτικές και οι αφαιρετικές. Θα έλεγα ότι δεν ξέρουν τι λένε, αν δεν λάμβανα υπόψη τη μεταμοντέρνα θολούρα η οποία, δυστυχώς, δεν έχει τη δύναμη των τοπίων του Turner. Ξέρουν τι λένε, απλώς δεν ξέρουν τι θέλουν να πουν.
Την επόμενη Κυριακή θα προσπαθήσω να εκθέσω τη δύναμη του «πρωτότυπου» στην ευρωπαϊκή παιδεία, πολλώ μάλλον στη δική μας. Και στη συνέχεια θα προσπαθήσω να εκθέσω τις υποχρεώσεις, αλλά και τις ευκαιρίες, της «ημετέρας παιδείας» σε μια Δύση που μοιάζει εγκλωβισμένη στο σπήλαιο του Κύκλωπα, το σπήλαιο των ενοχών της απέναντι στην Ιστορία της και στον Πολιτισμό της.