Σύνθετη πραγματικότητα
Σε αντίθεση με ό,τι τείνουμε να πιστέψουμε τις τελευταίες μέρες, εν μέρει λόγω οξυμένων αισθημάτων, εν μέρει λόγω άγνοιας και παραπληροφόρησης, η φωτιά δεν είναι μια εύπλαστη και παραμετροποιήσιμη κατάσταση που η εξέλιξή της εξαρτάται απολύτως από την ετοιμότητα και τις ικανότητές μας. Παρότι η μεγάλη καταστροφή του φετινού καλοκαιριού εκθέτει σκανδαλωδώς και την ετοιμότητα και τις ικανότητες του κρατικού μηχανισμού –για τις οποίες, άλλωστε, ο τελευταίος δεν φημίζεται– είναι σημαντικό να προσέξουμε τα λόγια των ειδικών: ακόμα και υπό τις καλύτερες προϋποθέσεις, η κατάσβεση μιας πυρκαγιάς είναι πολυπαραγοντικό ζήτημα. Πολλές φορές, δηλαδή, μπορεί να διαθέτουμε τα απαραίτητα μέσα δράσης, αλλά όχι και τη δυνατότητα να τα αξιοποιήσουμε. Σε αυτό παίζουν ρόλο αντικειμενικές παράμετροι πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο, όπως είναι οι καιρικές συνθήκες, τα θερμικά φορτία, οι εγγενείς περιορισμοί της τεχνολογίας. Τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά και οι απόλυτες κρίσεις σκοντάφτουν στη σχετικότητα των περιστάσεων.
Μεγάλες προσδοκίες
Η εκκένωση των περιοχών που πλήττονται από τις φωτιές είναι πέραν πάσης αμφιβολίας η σωστή προτεραιότητα. Δεν χρειαζόταν το Μάτι για να το καταλάβουμε, ούτε βέβαια και οι ηθικοπλαστικές επισημάνσεις των πολιτικών. Πρόκειται για κοινό πολιτισμικό τόπο. Η ανθρώπινη ζωή προφανώς δεν συγκρίνεται με κανένα άλλο αγαθό, είναι το πρώτο και σημαντικότερο διακύβευμα. Δεν είναι, όμως, το μόνο. Ούτε το μόνο σημαντικό. Δυστυχώς, η στάση της κυβέρνησης αυτό το διάστημα κατέδειξε μερική τυφλότητα: η διαρκώς διατυπούμενη ανακούφιση για τις ζωές που σώθηκαν έγινε αντιληπτή λιγότερο ως λογική ικανοποίηση και περισσότερο ως κομπασμός και ευκαιρία για εφησυχασμό. Το Μάτι έθεσε πολύ χαμηλά τον πήχυ επιχειρησιακής απόδοσης, με αποτέλεσμα η τωρινή κυβέρνηση να ανάγει σε επιτυχία την υπέρβαση του μηδενός. Ομως η διάσωση των ανθρώπων δεν λογίζεται ως επίτευγμα. Είναι στοιχειώδης υποχρέωση.
Σχετικά ζωντανοί
Τα σπίτια, οι δασικές εκτάσεις και οι επιχειρήσεις που κάηκαν συνέθεταν ένα λεπτομερές μωσαϊκό κοινωνικής λειτουργικότητας, η διάρρηξη του οποίου εγκυμονεί ανυπολόγιστους κινδύνους για τους πυρόπληκτους. Οι άνθρωποι που έχασαν ταυτόχρονα την κατοικία, την εργασία και το ζωτικό τους περιβάλλον περνούν αυτή τη στιγμή σε μια ενδιάμεση κατάσταση ύπαρξης, φαντασματικού τύπου. Το ότι σώθηκαν από τη φωτιά είναι ένα γεγονός, αλλά τα εχέγγυα για να ζήσουν τη ζωή τους κανονικά ενυπάρχουν μέχρι στιγμής μόνο στη σφαίρα της φαντασίωσης και της πολιτικής υπόσχεσης. Είναι αυτονόητο ότι η αποκατάσταση των πληγέντων είναι μία ακόμη υπόθεση που υπερβαίνει την κρατική προθυμία και δυναμική: γίνεται να επανέλθει στην προηγούμενη κατάστασή του ό,τι επλήγη ή καταστράφηκε ολοσχερώς; Η απάντηση είναι «όχι».
Ομιχλώδες τοπίο
Πρέπει επειγόντως να γίνει με αντικειμενικά κριτήρια μια διάκριση ανάμεσα στην κρατική ευθύνη και στην ακαταλόγιστη καταστροφική μοίρα. Κι αν το τοπίο αυτό παραμένει ομιχλώδες, είναι επειδή το κράτος έχει φροντίσει διαχρονικά γι’ αυτό. Το ανεξέλεγκτο της φωτιάς και η αδυναμία του ανθρώπου απέναντί της είναι μόνο ώς ένα βαθμό αποδεκτές αιτιολογίες για τον όλεθρο. Το κράτος δεν είναι δέσμιο της τυχαιότητας. Υπάρχουν προδιαγραφές, από τις απλούστερες και πασιφανείς μέχρι αυτές που εξελίσσονται κάθε χρόνο μαζί με την τεχνολογία, τις οποίες οφείλει να πληροί. Η έφεση της Ελλάδας στις φωτιές, άλλωστε, κάνει την ανάγκη αυτή ακόμη πιο επιτακτική. Η συντήρηση των δασικών οδών και οικοσυστημάτων, η δράση εναντίον των εμπρηστών, ο εξοπλισμός και η εκπαίδευση του Πυροσβεστικού Σώματος, τα επιχειρησιακά σχέδια που καταστρώνονται και εφαρμόζονται σε κάθε περίπτωση, οφείλουν να μετουσιωθούν σε αριθμούς, σχήματα, καθορισμένες αρμοδιότητες και νόμους. Οταν η δουλειά γίνει σαφής, θα ευνοηθούν η διαφάνεια και η λογοδοσία, προκρίνοντας και την αποτελεσματικότητα. Τίποτα δεν μπορεί να γίνεται στο περίπου ή εν κρυπτώ. Η κρατική ανεπάρκεια και ασυδοσία υποθάλπονται από την περιρρέουσα, βολική σύγχυση.
Υπεύθυνοι ως πολίτες
Σε κάθε περίπτωση, το κράτος δεν είναι ο γονιός ενός ανήμπορου και απομονωμένου παιδιού. Επομένως, ούτε αυτό ούτε η επίκληση της κλιματικής αλλαγής μπορούν να μας γλιτώσουν από τον κακό εαυτό μας. Οι εμπρηστές της διπλανής πόρτας, τα πεταμένα μας σκουπίδια, τα απεριποίητα χωράφια και τα επικίνδυνα παιχνίδια με τη φωτιά εν μέσω καύσωνα και υψηλών μποφόρ είναι κοινωνικές ασθένειες που αν περιμένουμε να αντιμετωπιστούν μόνο ποινικά, θα καούμε πολλές φορές ακόμα. Η κοινωνική αγωγή δεν σταματάει ποτέ να είναι επίκαιρη. Την ίδια ώρα, η μάχη εναντίον των fake news και του φανατισμού πρέπει να γίνει ατομικός και συλλογικός στόχος. Ως εξειδικευμένο θέμα που απαιτεί συγκεκριμένες γνώσεις και συνυπολογισμό τεχνικών δεδομένων, η πυρκαγιά δεν επιδέχεται μικροπολιτική μεταχείριση, αβαρείς τοποθετήσεις και ευπώλητο μελόδραμα. Οποιος θέλει να βοηθήσει, πρέπει να μάθει πότε πρέπει να πράττει και πότε να σωπαίνει.
Επιλογή μέλλοντος
Η συγκινητική κινητοποίηση απλών ανθρώπων για την αντιμετώπιση της φωτιάς και την ανακούφιση των πυρόπληκτων είναι σαφής ένδειξη πως η κοινωνία παραμένει υγιής και ανοιχτή στην πρόοδο. Από την άλλη, η δόλια πολιτικοποίηση της καταστροφής, η διάχυτη προπαγάνδα και οι ανούσιες συγκρίσεις με το Μάτι είναι απόδειξη πως ένα τμήμα της κοινωνίας επενδύει ακόμα στο κακό. Ας διαλέξουμε πλευρά.