Υπερεκτιμώντας τη διασημότητα
Η αντίληψή μας για τη διασημότητα περιέχει ορισμένες αφελείς στρεβλώσεις. Μία από αυτές εξηγεί και την απογοήτευσή μας όταν δημοφιλή είδωλα αποτυγχάνουν να σταθούν αντάξια των προσδοκιών μας: μας αρέσει να πιστεύουμε ότι ο εξαιρετικός χαρακτήρας της διασημότητας συνδέεται και με μια παραμυθένια ηθική υπεροχή· με ένα πνεύμα φωστήρα που ίπταται από πάνω μας, μας σκέφτεται, μας συμπονά και μας υποδεικνύει σοφά το δέον. Ομως οι διάσημοι δεν έγιναν διάσημοι επειδή ανακάλυψαν και κήρυξαν το σωστό. Αντιθέτως, η διασημότητα είναι συνήθως παιδί της ευκολίας. Τα μάτια των μαζών, εκείνων δηλαδή των μεγάλων πληθυσμών που χαρίζουν στους επώνυμους την περιωπή τους, στρέφονται κυρίως στις εύληπτες καταστάσεις· σε όσα μπορούν να κατανοήσουν και να θαυμάσουν χωρίς πολλή προσπάθεια. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουμε περισσότερους διάσημους τενίστες και τραγουδιστές, παρά αστροφυσικούς και γενετιστές.
Απλή αντανάκλαση
Η μεγάλη φήμη των διασήμων, λοιπόν, δεν βασίζεται αποκλειστικά στο ταλέντο τους (ελάχιστοι διαθέτουν, άλλωστε), ούτε βέβαια στην αφοσίωσή τους στο γενικό καλό, αλλά στην επιτυχημένη παραγωγή και αναπαραγωγή ιδεών, αισθητικών προτύπων και μοτίβων συμπεριφοράς που κολακεύουν το κοινό τους. Οι μάζες επιβραβεύουν ό,τι τις επιβεβαιώνει. Σε μια χώρα με τόσο υψηλά ποσοστά ανεμβολίαστων και αρνητών του κορωνοϊού, δεν είναι σοκαριστικό που ένας λαϊκός τραγουδιστής σαν τον Νίκο Οικονομόπουλο έχει τόσο μεγάλο λαϊκό έρεισμα. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι ένας άνθρωπος, που εν μέσω πανδημίας υπερασπιζόταν το δικαίωμα στη Θεία Κοινωνία, τελικά κόλλησε τον ιό και απέδωσε τα εύσημα της θεραπείας του στην πίστη του. Περίεργο θα ήταν αν ο Νίκος Οικονομόπουλος αποφάσιζε να μιλήσει υπέρ της αυθεντίας των επιστημόνων και έπειτα παρέμενε αγαπητός.
Στον κόσμο τους
Οι αντιεμβολιαστικές δηλώσεις του Στέφανου Τσιτσιπά, ο οποίος δεν είχε καμία ανάγκη να συμπορευτεί ιδεολογικά με όσους επικίνδυνους σαμποτάρουν την εμβολιαστική εκστρατεία, είναι ομολογουμένως πιο αποκαρδιωτικές. Το δικό του πρόβλημα είναι πρόβλημα αγωγής. Η ιδρυματοποίηση του πρωταθλητισμού, ο εύλογος ναρκισσισμός του και το προνόμιο της πολυτελούς αποστασιοποίησης από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον τον εγκλώβισαν σε μια γυάλα άγνοιας και ωχαδερφισμού. Οι πολλαπλές προβληματικές δηλώσεις του αθλητή στο παρελθόν δεν ήταν καθόλου τυχαίες, εντέλει. Μπορεί ο λαϊκός τραγουδιστής και ο «μπουρζουά» τενίστας να μη μοιάζουν καθόλου φαινομενικά, αλλά κατά σατανική ειρωνεία καταλήγουν σε έναν κοινό υπαρξιακό τόπο: και οι δύο γυρνούν την πλάτη στην κοινωνική ευσυνειδησία, ο πρώτος επειδή δεν έχει μυαλό και συμφέρον για να τη διαχειριστεί και ο δεύτερος επειδή δεν αισθάνεται πως τον αφορά.
Η φαντασία μας
Οι (δικαιολογημένες) αντιδράσεις που ξεσήκωσαν οι δύο διασημότητες με τις τραγικές υπηρεσίες που προσέφεραν στη μάχη κατά της πανδημίας οφείλονται λιγότερο στην ανοησία των διασημοτήτων και περισσότερο σε εμάς και στις μεγάλες προσδοκίες μας. Οι αξιώσεις κοινωνικού και ανθρωπιστικού τύπου από διάσημους ανθρώπους, η απαίτηση, με άλλα λόγια, οι επώνυμοι να είναι και σοφοί καθοδηγητές εκτός από επώνυμοι, είναι ένας αστείος παραλογισμός. Ο Νίκος Οικονομόπουλος μπορεί να τραγουδάει υπέροχα τα λαϊκά του χιτ και να προκαλεί κύματα συγκίνησης στον κόσμο που τον ακούει. Ο Στέφανος Τσιτσιπάς μπορεί να είναι ένας χαρισματικός τενίστας με συναρπαστικό μέλλον μπροστά του. Κανείς τους όμως δεν δήλωσε ότι είναι κάτι πέρα από αυτό. Κανείς τους δεν είναι κάτι πέρα από αυτό. Οπως έλεγε ο Don Draper στο «Mad Men», «οι άνθρωποι μάς δείχνουν ποιοι είναι, αλλά εμείς δεν δίνουμε σημασία, γιατί θέλουμε να είναι αυτοί που θέλουμε να είναι».
Επιπόλαιη προχειρότητα
Αν όμως στον κόσμο συγχωρείται η αφέλεια και η θεοποίηση των σελέμπριτι, δεν ισχύει το ίδιο και για όσους έχουν ηθική ευθύνη να προστατεύσουν την κοινή γνώμη και τη δημόσια υγεία από τις κακές επιρροές. Η συμμετοχή του Τσιτσιπά στην κρατική καμπάνια για την προστασία από τον κορωνοϊό πριν από έναν και πλέον χρόνο ήταν από την πλευρά της κυβέρνησης ακόμη μία αστόχαστη επιλογή προχειρότητας. Οχι επειδή θα μπορούσε κανείς να προβλέψει το μέλλον και τη στροφή του αθλητή στον ανορθολογισμό, αλλά επειδή ακριβώς αυτή η πιθανότητα θα καθιστούσε προτιμότερη είτε μια αυστηρή, δεσμευτική συμφωνία μαζί του εξαρχής, που θα απέκλειε αντιεπιστημονικές δημόσιες τοποθετήσεις, είτε την επιλογή ενός λιγότερο γνωστού (και άρα λιγότερο επικίνδυνου) προσώπου. Αντίστοιχα, τα μέσα ενημέρωσης που κρίνουν σκόπιμο να προβάλουν τις απόψεις επωνύμων για επιστημονικά θέματα που δεν κατέχουν, πασπαλίζοντας μάλιστα και με θρησκευτική αστρόσκονη για να τις κάνουν ακόμη πιο ευπώλητες, οφείλουν να επαναπροσδιορίσουν τον ηθικό τους κώδικα ή έστω να συμμορφωθούν με τις βασικές προσταγές της δεοντολογίας. Δεν είναι και τόσο δύσκολο, απλώς χρειάζεται να το θέλουν.
Το μέλλον περιμένει
Οσο για τους ίδιους τους διάσημους που δεν ξέρουν πώς να αξιοποιήσουν τη δημοτικότητά τους, ίσως καταλάβουν πόσο κακά τη χρησιμοποίησαν όταν πάψουν να την έχουν. Στο μεταξύ, οι υπόλοιποι ας διαχειριστούμε με φειδώ την αξία που τους δίνουμε. Η προσοχή μας κοστίζει ακριβά.