Η κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων την 11η Σεπτεμβρίου 2001 τροφοδότησε ένα κύμα ενότητας και πατριωτισμού στο εσωτερικό των ΗΠΑ και αλληλεγγύης στον κόσμο. Η εισβολή στο Αφγανιστάν για να βρεθεί ο Μπιν Λάντεν είχε ευρεία στήριξη στην κοινή γνώμη. Φοιτητές διέκοπταν τις σπουδές τους για να καταταγούν στον στρατό και στη CIA. Ηταν το τέλος της μακράς αμεριμνησίας και αισιοδοξίας για τις δυνατότητες της Αμερικής, μετά τα roaring ’90s, σε έναν μονοπολικό ακόμη, μεταψυχροπολεμικό κόσμο, στον οποίο η Αμερική ακτινοβολούσε ως φάρος ελευθερίας και επιτυχίας.
Είκοσι χρόνια αργότερα, η Αμερική των πολυ-κρίσεων είναι βαριά τραυματισμένη. Η έξοδος από το Αφγανιστάν δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα του αμερικανικού τραύματος. Δεν είναι βέβαια το τέλος της αμερικανικής ισχύος. Είναι, όμως, η προέκταση της εσωστρέφειας που ξεκίνησε ο τραμπικός εθνικισμός του America First.
Οι πηγές της εξωτερικής πολιτικής είναι εσωτερικές. Το δόγμα Μπάιντεν δεν είναι «Πρώτα η Αμερική» αλλά «Να διορθώσουμε την Αμερική» (repair America). Η απάντηση των Δημοκρατικών στον τραμπισμό είναι μια «εξωτερική πολιτική για τη μεσαία τάξη», εστιασμένη στις μεγάλες προτεραιότητες (COVID, Climate, China).
Είναι οξύμωρο οι ΗΠΑ να οικοδομούν δημοκρατικούς θεσμούς στο Αφγανιστάν όταν σείονται τα θεμέλια της δικής τους δημοκρατίας. Το απόλυτο αμερικανικό τραύμα είναι η 6η Ιανουαρίου 2021, όταν ο τραμπικός όχλος εισέβαλε βίαια στο Καπιτώλιο. Η ημέρα που ο κόσμος είδε ότι η Αμερική δεν είναι το πρότυπο της δημοκρατίας, «το φωτεινό σπίτι στην κορυφή του λόφου».
Η διάσωση της αμερικανικής δημοκρατίας ξεκινά για τους Δημοκρατικούς από τη γεφύρωση των ανισοτήτων και την επένδυση στο εσωτερικό, στις υποδομές, στο σύστημα υγείας, στη στήριξη των φτωχότερων. Το συνολικό κόστος των πολέμων σε Αφγανιστάν και Ιράκ, 3,5 τρισ., θα αρκούσε για να χρηματοδοτήσει το τεράστιο πρόγραμμα δαπανών του Μπάιντεν.
Κανείς πόλεμος δεν είναι βιώσιμος με την εγχώρια κοινή γνώμη αντίθετη. Δύο καταστροφικοί forever wars, στους οποίους οι ηγέτες υποσχέθηκαν νίκες που ποτέ δεν ήρθαν, έσπειραν τον σπόρο της οργής, που φύτρωσε στο έδαφος της καθίζησης των μεσαίων στρωμάτων, ιδίως μετά την κρίση του 2008, και της περαιτέρω φτωχοποίησης των φτωχότερων. Μια μακρά περίοδος κατά την οποία οι ανισότητες διευρύνονται και όσοι μένουν πίσω αναζητούν καταφύγιο σε συνωμοσιολογικά παραμύθια και εχθροπαθή ρητορεία, την οποία εξάπτουν επιτήδειοι δημαγωγοί όπως ο Τραμπ. Πολλοί από τους εισβολείς του Καπιτωλίου ήταν βετεράνοι των πολέμων Ιράκ και Αφγανιστάν. Σε μεγάλο βαθμό, η κατάληξη της 11ης Σεπτεμβρίου είναι η 6η Ιανουαρίου.
Στην ομιλία του για την αποχώρηση από το Αφγανιστάν, ο Μπάιντεν προσγείωσε τη χώρα του στο τραγικό ανθρώπινο κόστος του πολέμου. Τους χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες, τις τσακισμένες ζωές, με 18 βετεράνους να αυτοκτονούν καθημερινά στην Αμερική. Η ειρωνεία είναι ότι η εισβολή στο Αφγανιστάν ξεκίνησε για να εξαλείψει την ισλαμιστική τρομοκρατία, αλλά η μεγαλύτερη απειλή τρομοκρατίας στην Αμερική σήμερα προέρχεται από την εγχώρια Ακροδεξιά.
Μια εικοσαετία που άλλαξε τον κόσμο. H 11η Σεπτεμβρίου άλλαξε ριζικά τις σχέσεις της Δύσης με τον αραβικό κόσμο και το Ισλάμ. Γιγάντωσε τα μισαλλόδοξα στερεότυπα, που υποδαυλίζουν τον πόλεμο των ταυτοτήτων, που βαλκανοποιεί τις δυτικές κοινωνίες. Είναι γνωστό ότι στρατηγική της ισλαμιστικής τρομοκρατίας είναι οι επιθέσεις σε δυτικό έδαφος όχι μόνο να παρακινήσουν άμεσα μιμητές, αλλά κυρίως να προκαλέσουν υπεραντιδράσεις καταστολής, διακρίσεων, καταπίεσης από τις Αρχές και άνοδο του ρατσισμού των γηγενών, που θα προκαλέσει τη γενικευμένη ριζοσπαστικοποίηση των μετριοπαθών μουσουλμάνων οι οποίοι ζουν στις δυτικές κοινωνίες, διευρύνοντας τη σύγκρουση στο εσωτερικό τους. Αν κρίνει κανείς από την εικόνα πολλών δυτικών κοινωνιών, τον πολλαπλασιασμό ρατσιστικών επιθέσεων σε μουσουλμάνους μετανάστες ή γηγενείς από υπερπατριώτες vigilantes, μηδέ εξαιρουμένης της Ελλάδας, το σχέδιο της Τζιχάντ βαίνει καλώς χάρη στην αφέλεια των πιο μισαλλόδοξων τμημάτων της κοινωνίας.
Ο φαύλος κύκλος της βίας. Η 11η Σεπτεμβρίου προκάλεσε μια συντριπτική αντίδραση των ΗΠΑ. Η λογική των συντριπτικών αντιποίνων είναι ο παραδειγματισμός και η αποτροπή. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως ένας κύκλος αυτοτροφοδοτούμενης κλιμάκωσης και αέναης αντεκδίκησης. Οι δολοφόνοι του ISIS έντυναν τους δυτικούς ομήρους με την πορτοκαλί στολή των κρατουμένων του Γκουαντάναμο πριν τους αποκεφαλίσουν.
Στα ερείπια του Ιράκ ανδρώθηκε κι εξαπλώθηκε το ISIS, το Αφγανιστάν είναι πίσω στο 2001, η Αραβική Ανοιξη κατέληξε και αυτή να ενισχύσει τη δυναμική του ακραίου πολιτικού Ισλάμ. Ο απολογισμός της εικοσαετίας είναι μια τραγική, σαρωτική αποτυχία.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.