Η πανδημία κατάφερε ό,τι και η οικονομική κρίση: να συρρικνώσει το μυαλό, τη σκέψη. Να την καταστήσει μονοκάναλη, μονότονη και αδιέξοδη. Με μία λέξη: στενόχωρη.
Παράδειγμα: Βγαίνουν έπειτα από πολύ καιρό τρεις άνθρωποι και πηγαίνουν σε μια θεατρική παράσταση (σε ανοιχτό χώρο, εννοείται). Στέκονται σε υπαίθριο χώρο με μάσκες, κρατώντας αποστάσεις προτού ξεκινήσει το έργο, και, σαν σε λούπα, δεν συζητάνε τίποτε άλλο: για κρούσματα, για αρνητές ανεμβολίαστους, για γνωστούς τους που νόσησαν, για το τι μας περιμένει τον χειμώνα κ.ο.κ.
Επόμενο δεν είναι όμως; Κάποιος που φοβάται για την επιχείρησή του σε περίπτωση νέου εγκλεισμού, κάποιος που δεν θέλει να δει τα παιδιά του να χάνουν ακόμα μία σχολική χρονιά, κάποιος που δεν αντέχει στη σκέψη να κλειστεί σπίτι του με την οικογένεια ακόμα μία φορά, κάποιος που, πάνω απ’ όλα, φοβάται για τη ζωή του – τι άλλο να συζητήσει; Μάλλον, τι άλλο να σκεφτεί;
Στον καιρό της οικονομικής κρίσης (χαμογελώ καθώς γράφω αυτές τις λέξεις: λες και πέρασε η οικονομική κρίση…) η σκέψη μας, χωρίς να το πολυκαταλάβουμε, είχε γίνει «λογιστική». Δεν είναι ρατσισμός απέναντι στο ευγενές (και πολύτιμο) επάγγελμα των λογιστών αυτός. Είναι απλώς αναφορά σε μια μετάλλαξη της σκέψης: από οντολογική (δηλαδή, δημιουργική, γόνιμη, μακρόπνοη, με ένα κάποιο μικρό ή μεγάλο όραμα ή όνειρο, σχέδιο ή επιδίωξη) γίνεται οντική (μικρή, στενή, «μπακαλική», τετριμμένη, δίχως ορίζοντα, δίχως προοπτική, ωμά υπολογιστική).
Ανάλογα, στον καιρό της πανδημίας, η σκέψη έχει συρρικνωθεί, μαζέψει, ζαρώσει. Πάρε τη μάσκα σου, πλύνε τα χέρια σου, απολύμανε τα χέρια σου, κράτα αποστάσεις κ.ο.κ. Αυτές οι (απολύτως αναγκαίες, θεμιτές) προφυλάξεις παύουν σιγά σιγά να αποτελούν μια καθημερινή πρακτική και γίνονται στάση ζωής, τρόπος σκέψης. Και από άνθρωπος γίνεσαι ανθρωπάκι.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι συνωμοσιολόγοι, ειδικά οι πιο ακραίοι, οι αρνητές του ιού, πιστεύουν πως όλο αυτό γίνεται ώστε «οι κυβερνήσεις να υποτάσσουν και να ελέγχουν τη σκέψη του πολίτη». Αυτή είναι η φαιδρή πτυχή όσων προσπαθώ να περιγράψω εδώ. Στο βάθος όμως, χωρίς φυσικά να υποτάσσεται ο πολίτης, η σκέψη όντως ατροφεί μπροστά στον εύλογο φόβο που γίνεται παράλογη φοβία.
Χρειάζεται αντίσταση και σε αυτό. Οχι βέβαια στις… ποταπές συνωμοσίες των κρατικών μηχανισμών αλλά απέναντι στον ίδιο σου τον εαυτό. Μια διαρκής αφύπνιση. Να προφυλάσσεσαι επαρκώς και με συνέπεια απέναντι στον ιό δίχως να αφυδατώνεις τη σκέψη σου. Είναι πολύ δύσκολο, διότι η καθημερινότητα της πανδημίας είναι αμείλικτη.
Ετσι κι αλλιώς, η καθημερινότητα είναι αμείλικτη. Σε ωθεί σε ένα παθητικό, θλιβερό έρπειν, έρμαιο ενός εσωτερικού στενού χώρου χωρίς να το καταλάβεις. Είναι ζωτικής σημασίας, λοιπόν, να κρατήσουμε τον κορωνοϊό κάπου εκεί έξω, μακριά όχι μόνον από τον εύθραυστο οργανισμό μας μα και από το εκπληκτικό, υπέροχα ευφάνταστο μυαλό μας.