Πρόσφατα βρέθηκα σε μια συζήτηση για τη λειψυδρία στις μεσογειακές χώρες, που θα γίνει χειρότερη καθώς θα λιγοστεύουν οι βροχές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Είπα ότι για εμένα που δεν είμαι ειδικός μια προφανής απάντηση είναι η αφαλάτωση, αλλά με νέα τεχνολογία, που θα καταναλώνει λιγότερη ενέργεια και θα διαχειρίζεται καλύτερα το παραπροϊόν της, το αλάτι.
Κάποιοι στην παρέα, που υποστηρίζουν τα πολιτικά κινήματα της οικολογίας, μου επιτέθηκαν, λέγοντας ότι τέτοια προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται με βιομηχανικές καινοτομίες. Μόνο η εξοικονόμηση νερού και η καλύτερη διαχείριση των υδατολεκανών είναι λύση. Λίγες ημέρες αργότερα, ο Χρήστος Ζερεφός, που είναι ειδικός, είπε: «Η αφαλάτωση με χρήση καθαρής ενέργειας θα λύσει το πρόβλημα της λειψυδρίας».
Δεν ξέρω ποιος έχει δίκιο στο συγκεκριμένο θέμα, αλλά το επεισόδιο με έβαλε σε σκέψεις: γιατί απεχθάνονται τις τεχνολογικές λύσεις μερικοί οικολόγοι; Και γιατί, από την άλλη μεριά, πολλοί από εμάς δεν πιστεύουμε ότι τέτοια ζητήματα λύνονται με πολιτικά και κοινωνικά κινήματα; Ποια τα υπέρ και τα κατά της κάθε προσέγγισης;
Η μία πλευρά, η πολιτική οικολογία, επιδιώκει να αλλάξει τις κοινωνικές συμπεριφορές: κάθε πολίτης να καταναλώνει λιγότερα ή διαφορετικά προϊόντα, κάθε αγρότης να εξοικονομεί νερό στο χωράφι του, όλοι να σεβόμαστε νέους κανόνες συμπεριφοράς. Τους κανόνες εν μέρει θα τους επιβάλει το κράτος, όταν κυβερνήσουν οι κατάλληλες δυνάμεις, και εν μέρει θα τους ενστερνιστούν οι πολίτες, που θα πεισθούν με δημόσιο διάλογο και με τη σωστή παιδεία.
Στις δημοκρατίες όμως υπάρχουν όρια στη συμμόρφωση, όταν οι κανόνες σημαίνουν στέρηση ή αν δεν τιμωρούνται οι παραβάτες. Μπορεί μια κυβέρνηση να αυξήσει τιμωρητικά το κόστος του νερού για άρδευση και να βάλει αυστηρή φύλαξη στις γεωτρήσεις, αλλά αυτό θα έχει πολιτικό κόστος. Θα κερδίσει η αντιπολίτευση, και όταν έρθει στην εξουσία θα χαλαρώσουν οι κανόνες –εκτός αν το νερό είναι πια τόσο σπάνιο που θα πρόκειται για μέτρα εκτάκτου ανάγκης, όχι για κανόνες ευημερίας.
Τα κράτη δεν επρόκειτο ποτέ να δεσμευθούν ότι θα μειώσουν τους ρύπους μόνο με περιοριστικά μέτρα, αν δεν υπήρχαν οι εναλλακτικές τεχνολογίες.
Είναι ακόμη πιο δύσκολο να συμμορφωθεί μια ολόκληρη χώρα για να σώσει τον πλανήτη από τα αέρια του θερμοκηπίου, όταν δεν υπάρχει πλανητική κυβέρνηση για να επιβάλει κανόνες σε όλες τις άλλες χώρες. Γιατί να δεχτούν οι ψηφοφόροι στη Θεσσαλονίκη βαριά φορολογία στο πετρέλαιο θέρμανσης, αν στο Τέξας και στη Σαγκάη συνεχίζουν να καίνε ανενόχλητοι; Τα κράτη δεν επρόκειτο ποτέ να δεσμευθούν ότι θα μειώσουν τους ρύπους μόνο με περιοριστικά μέτρα, αν δεν υπήρχαν οι εναλλακτικές τεχνολογίες του φωτοβολταϊκού, της ανεμογεννήτριας και της ηλεκτροκίνησης.
Η άλλη πλευρά, που βλέπει τις λύσεις στην τεχνολογία, γνωρίζει ότι τις καινοτομίες που θα μας σώσουν τις αναπτύσσουν μικρές ομάδες σε ερευνητικά εργαστήρια και σε επιχειρήσεις –πολλές μικρές ομάδες πότε συνεργαζόμενες και πότε ανταγωνιζόμενες. Δεν τις αναπτύσσει το κράτος γενικά, ή η κοινωνία, ή ένα πολιτικό κίνημα. Αυτό που μπορεί να κάνει το κράτος είναι να κατευθύνει πόρους προς τα κατάλληλα πεδία αναζήτησης, είτε με δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα είτε με κίνητρα και αντικίνητρα για τους ιδιώτες παραγωγούς. Και για να το κάνει, πρέπει να υπάρχει στήριξη από τους πολίτες, που θα προτιμούν είκοσι ανεμογεννήτριες από ένα φουγάρο της ΔΕΗ.
Η πολιτική οικολογία είναι χρήσιμη όταν βοηθά να διαμορφωθεί μια τέτοια πολιτική, αλλά μέχρι εκεί. Oταν αντιστρατεύεται την τεχνολογική πρόοδο και τις επενδύσεις που θα την αξιοποιήσουν, και όταν στρέφεται εναντίον του καπιταλισμού και γίνεται σύμμαχος των διαφόρων Μαδούρο της υφηλίου, τότε οδηγεί άθελά της στην οικολογική καταστροφή.
Η λύση και σε αυτό το μεγάλο πρόβλημα, όπως σε πολλά άλλα, είναι στον συνδυασμό κρατικής πολιτικής και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, σε ένα περιβάλλον ελεύθερου διαλόγου και δημοκρατικής λογοδοσίας. Δηλαδή κάπου ανάμεσα στο φιλελεύθερο κέντρο και στη σοσιαλδημοκρατία.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.