Η ιδέα ενός ενιαίου βασικού εισοδήματος είναι απλή: αντί τα κράτη να δίνουν επιδόματα σε κάποιους που εκείνα κρίνουν ότι έχουν ανάγκη, να δίνουν ένα κοινό μηνιαίο επίδομα στους πάντες, ανεξαρτήτως αναγκών, συνθηκών ή ιδιαιτεροτήτων. Χωρίς γραφειοκρατία, χωρίς δαπανηρούς ελεγκτικούς μηχανισμούς και περίπλοκες διαδικασίες, ένα βασικό, εγγυημένο εισόδημα για όλους τους πολίτες και για πάντα, μικρό μεν αλλά αρκετό για να σώσει τους φτωχότερους από την ακραία φτώχεια, ικανό να προσφέρει στους πάντες ένα μαξιλαράκι ασφαλείας. Κάποιοι το αποκαλούν «κοινωνικό μέρισμα» – το μερίδιο του κέρδους που προκύπτει από το ότι όλοι μαζί συνδιαμορφώνουμε τις συνθήκες και τις δομές της κοινωνίας μας, η υπεραξία της συνύπαρξης και της συνεργασίας μας, το απόσταγμα του ότι όλοι μαζί είμαστε κάτι παραπάνω από το άθροισμα των ικανοτήτων μας.
Δεν είναι μια καινούργια ιδέα – έχει διατυπωθεί πολλές φορές και με πολλές μορφές εδώ και αιώνες. Και, βεβαίως, αιώνες τώρα προκαλεί και κάποιες αντιδράσεις και πολλές εύλογες απορίες. Είχα γράψει αναλυτικά για πολλές από αυτές πριν από ενάμιση χρόνο, στην «Καθημερινή» . Αφορμή και βασική πηγή για το άρθρο εκείνο ήταν ένα βιβλίο του συνιδρυτή του Basic Income Earth Network, Γκάι Στάντινγκ, μιας από τις εμβληματικότερες μορφές που υποστηρίζουν αυτή την ιδέα εδώ και δεκαετίες. Το βιβλίο του, με τίτλο «Βασικό εισόδημα: Πώς θα το επιτύχουμε», κυκλοφόρησε φέτος και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπασωτηρίου και αποτελεί μια πολύτιμη πηγή για όσες και όσους χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες για το θέμα.
Κι εδώ ακριβώς έρχεται η αφορμή του σημερινού άρθρου.
Το βιβλίο του Στάντινγκ κυκλοφορεί στα ελληνικά με διθυραμβικά «blurbs» από τον γνωστό δημοσιογράφο Πολ Μέισον και τον μουσικοσυνθέτη Μπράιαν Ινο, οι οποίοι προέρχονται από τον ίδιο, πολύ συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Ο ίδιος ο συγγραφέας έχει γράψει μια πολύ «πολιτική» ειδική εισαγωγή στην ελληνική έκδοση (στην οποία, μεταξύ άλλων, κατηγορεί με πολύ σκληρή γλώσσα τον ΣΥΡΙΖΑ και ονομαστικά τον Αλέξη Τσίπρα επειδή, όπως γράφει, «παραδόθηκε αμαχητί» το 2015). Το προλογικό σημείωμα υπογράφει ο Γιάνης Βαρουφάκης. Το βιβλίο, λοιπόν, πριν ακόμη αρχίσει να διαβάζει κανείς το κανονικό του περιεχόμενο, έχει μια σαφή, πεντακάθαρη, εκκωφαντική ιδεολογική ταυτότητα.
Αυτό, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί πρόβλημα. Γιατί το βασικό εισόδημα ως ιδέα δεν έχει καθόλου πεντακάθαρη ιδεολογική ταυτότητα. Ισα ίσα, είναι μια ιδέα που ιστορικά έχουν υποστηρίξει άνθρωποι εντελώς ετερόκλητοι, από τον Μίλτον Φρίντμαν μέχρι τον Ρίτσαρντ Νίξον, και από τον Μπέρνι Σάντερς μέχρι τον Πάπα. Είναι ένα θέμα που αψηφά ιδεολογικά στεγανά, που έχει γίνει αποδεκτό από ευρύτατες ομάδες του πολιτικού σκηνικού και από ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες μπορεί να διαφωνούν εντελώς μεταξύ τους για πολλά άλλα πράγματα. Οταν όμως παίρνει κάποιος το βιβλίο του Γκάι Στάντινγκ, το οποίο αντικειμενικά είναι και από τα σημαντικότερα, πληρέστερα και πιο ευανάγνωστα που έχουν γραφτεί για το θέμα, το βλέπει να παρουσιάζεται μέσα από μια συγκεκριμένη και ασφυκτικά περιοριστική οπτική, ως μέρος συγκεκριμένης πολιτικής ατζέντας. Και είναι κρίμα, γιατί έτσι μπορεί να αποξενώσει πιθανούς πολύτιμους συμμάχους.
Στην πολιτική υπάρχουν πολλά θέματα τα οποία είναι χρωματισμένα, αυτά που εξ ορισμού ορίζουν τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις ιδεολογίες και στις τάσεις. Υπάρχουν όμως και κάποια –ίσως λιγότερα– θέματα τα οποία είναι διαφορετικά. Αγγίζουν οριζόντια την κοινωνία και τον πολιτικό κόσμο και προσφέρονται για συναινέσεις και συμμαχίες. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, η προστασία του περιβάλλοντος, η υπεράσπιση κοινωνικών δικαιωμάτων μειονοτήτων και πτυχές της κοινωνικής πολιτικής, όπως το βασικό εισόδημα, είναι πράγματα που μπορούν να βρουν στήριξη από διάφορα σημεία του πολιτικού φάσματος, ακόμη και μακρινά μεταξύ τους. Και ακριβώς επειδή είναι ταυτόχρονα πολύ σημαντικά αλλά και σπάνια στην παλαβή, πολωμένη εποχή μας, είναι απαραίτητο να μπαίνουν στον δημόσιο διάλογο με τη γλώσσα και τη φιλοσοφία της συναίνεσης. Αυτό κάνουν άλλοι, όπως ο Βέλγος Φιλίπ βαν Παρέις, που με ακτιβιστικό σθένος αλλά και με συμπεριληπτικές μεθόδους προβάλλουν το βασικό εισόδημα ως ένα εφικτό, πολύτιμο και πανίσχυρο εργαλείο για την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας στον κόσμο. Στην αρχή του βιβλίου του Γκάι Στάντινγκ, όμως, αναρωτιέται κανείς αν οι συγκεκριμένοι ιδεολόγοι το βλέπουν έτσι ή, όπως το γράφει ο Ελληνας πρώην υπουργός Οικονομικών στην εισαγωγή του, περισσότερο ως «βασικό εργαλείο του αγώνα για την ανατροπή του νεοφιλελευθερισμού». Θα το ξαναγράψω: είναι κρίμα. Και είναι λάθος. Γιατί σε τέτοια θέματα (επαναλαμβάνω: τον αγώνα για την καταπολέμηση της φτώχειας, για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και για την προστασία μειοψηφιών και μειονοτήτων ανά τον κόσμο) δεν περισσεύει κανένας.