Πυκνές οι ευρωπαϊκές εξελίξεις. Παρίσι και Ρώμη συνήψαν μεταξύ τους συνθήκη. Η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης της Ε.Ε. έθεσε σε διαβούλευση τη Στρατηγική Πυξίδα, κείμενο στρατηγικής της Ε.Ε. για τα επόμενα 5-10 χρόνια. Και τα τρία κόμματα του συνασπισμού στη Γερμανία κατέληξαν σε φιλόδοξη προγραμματική συμφωνία, υπό το όραμα της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Κοινή επιδίωξη όλων: η ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής «κυριαρχίας» ή «στρατηγικής αυτονομίας».
Οι εξελίξεις έρχονται σε περίοδο προκλήσεων για την Ε.Ε., γύρω από ένα κεντρικό ερώτημα: πώς να αντιμετωπίσει καλύτερα εχθρούς, αντιπάλους και ανταγωνιστές, από την Αφρική μέχρι την Κίνα, τη Ρωσία και την Τουρκία.
Η στρατηγική αυτονομία υποδεικνύει την ενίσχυση του αποτυπώματος της Ε.Ε., εάν όχι με τους «27», μέσα από «συμμαχίες προθύμων» ή μορφές «ενισχυμένης συνεργασίας», όπου ομάδες ομονοούντων κρατών-μελών θα δρουν από κοινού. Τέτοια διμερή συμμαχία, άλλωστε, συνιστά και η ελληνογαλλική αμυντική συμφωνία του Σεπτεμβρίου.
Δεν υπάρχουν αμφιβολίες, βέβαια, για τη στρατηγική δέσμευση της Ευρώπης στην ευρωατλαντική συμμαχία. Η στρατηγική αυτονομία αποβλέπει στην ενίσχυση του ευρωπαϊκού πυλώνα του ΝΑΤΟ, όχι στην υποκατάστασή του. Ομως, το ΝΑΤΟ απομακρύνεται από ευρωπαϊκές προτεραιότητες, όπως η Μεσόγειος και η Αφρική. Πλέον 80% των αμυντικών δαπανών του ΝΑΤΟ προέρχονται εκτός Ε.Ε.
Κρίσιμο ερώτημα: πώς αντιμετωπίζεις την Κίνα; Η Ευρώπη βλέπει την Κίνα ως οικονομικό ανταγωνιστή, συστημικό αντίπαλο και εταίρο σε ζητήματα όπως το κλίμα. Στην τεχνολογία θέλει αυτονομία από την Κίνα, και συντάσσεται με τις ΗΠΑ. Η Ευρώπη όμως θέλει οικονομικούς δεσμούς με την Κίνα, γιατί οι ευρωπαϊκές εταιρείες και η ευρωπαϊκή οικονομία είναι πολύ πιο εκτεθειμένες στην Κίνα από ό,τι οι ΗΠΑ. 11% των εξαγωγών της Ε.Ε. κατευθύνονται στην Κίνα, έναντι μόλις 6% των αμερικανικών.
Η «παλαιά» Ευρώπη αντιλαμβάνεται επίσης ότι η κλιμάκωση ενός νέου Ψυχρού Πολέμου κινδυνεύει να καταλήξει σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία θερμού. Η Αμερική προσεγγίζει τα ζητήματα με την αυτάρκεια μιας μεγάλης κλειστής οικονομίας, με την αυτοπεποίθηση ενός περιούσιου έθνους και (παρά την ηγεσία μιας έμπειρης και φωτισμένης προεδρίας Μπάιντεν) με το βαρίδι του μανιχαϊσμού και της άγνοιας που η βαθιά τραμπική Αμερική εκπροσωπεί. Η Ευρώπη, έχοντας ζήσει αιώνες πολέμων στο έδαφός της, είναι πολύ πιο ώριμη και προσεκτική.
Η Ε.Ε. είναι ένα εγχείρημα ειρήνης και μια πολιτική οντότητα που αναδείχθηκε μέσα από μια ενοποιημένη αγορά. Αντίστοιχη είναι η εξωτερική της πολιτική. Η ευημερία της εδράζεται στο ότι εμπορεύεται με όλο τον κόσμο, από εκεί απορρέει η ισχύς της – το παγκόσμιο οικονομικό, εμπορικό και ρυθμιστικό της αποτύπωμα. Tο ευρωπαϊκό συμφέρον προϋποθέτει ένα λειτουργούν παγκόσμιο σύστημα στη βάση πολυμερών θεσμών, κανόνων, συμφωνιών. Η Pax Europaea στηρίζεται ακριβώς στο πρότυπο μιας φιλελεύθερης ειρήνης μέσω διεθνούς οικονομικής αλληλεξάρτησης. Χωρίς αυταπάτες: η οικονομική αλληλεξάρτηση δεν παρέχει εγγυήσεις, όπως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος πιστοποιεί. Ομως, η διαίρεση του κόσμου σε δύο αυτάρκη οικονομικά μπλοκ (Δύση και Κίνα) υπό συνθήκες Ψυχρού Πολέμου είναι ο ταχύτερος δρόμος προς τη σύγκρουση.
Απέναντι στη Ρωσία, η (παλαιά) Ε.Ε. έχει επίσης ρεαλιστικά αντανακλαστικά. Ενώ δεν έχει ψευδαισθήσεις για την αντιπαλότητα της Ρωσίας, τον αυταρχισμό του Πούτιν και τις επιδόσεις του στην παραπληροφόρηση και στην υποστήριξη της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς, αντιλαμβάνεται την ανάγκη διαλόγου με τη Ρωσία. Τον ρεαλισμό αυτό δείχνει να συμμερίζεται και η διοίκηση Μπάιντεν, που θέλει ορθά να αποτρέψει μια στρατηγική σύγκλιση Κίνας – Ρωσίας.
Το ΝΑΤΟ και η στενή σχέση με τις ΗΠΑ είναι παράγοντας ασφαλείας για την Ελλάδα. Παράλληλα, το ΝΑΤΟ έχει τα όριά του. Η Τουρκία είναι μέλος, που υποχρεώνει το ΝΑΤΟ στην τήρηση ουδετερότητας στα ελληνοτουρκικά. Αυτό δεν συμβαίνει με την Ε.Ε., που δεσμεύεται σε αλληλεγγύη προς τα μέλη της. Η Ε.Ε. δεν είναι ουδέτερη προς την Τουρκία. Επανειλημμένως αποφάσεις της τάσσονται υπέρ της Ελλάδας (και της Κύπρου), όσο κι αν εμείς θα θέλαμε περισσότερα. Η Τουρκία εξαρτάται καίρια από την Ε.Ε., τον μεγαλύτερο οικονομικό της εταίρο. Επομένως η Ε.Ε., με τα δικά της πολιτικο-οικονομικά εργαλεία, συνιστά δύναμη συνηγορίας, πίεσης και υπεράσπισης των ελληνικών συμφερόντων έναντι της Τουρκίας. Είναι ο σταθερότερος και διαρκέστερος εταίρος της Ελλάδας, πέρα από ευκαιριακές περιφερειακές συμμαχίες. Συμφέρον της Ελλάδας, επομένως: η ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ε.Ε., που συνιστά και προτεραιότητα της Γαλλίας, του στενότερου συμμάχου μας μετά τη διμερή αμυντική συμφωνία. Παράλληλα, η Ελλάδα συμμερίζεται τον ρεαλισμό της (παλιάς) Ευρώπης ενάντια στη λογική ψυχροπολεμικών μετώπων. Ακριβά τα μαθήματα Ιστορίας στη Γηραιά Ηπειρο.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.