Ισως –ποιοι είμαστε εμείς που θα αποφανθούμε– ο πιο οξυδερκής πυλώνας της σπαργανωμένης Αναγέννησης ήταν ο Ερασμος Ντεζιντέριους Ροτερντάμους που δικαίως ανέλαβε χρέη αναδόχου στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus.
Φιλόσοφος, ιερωμένος, βαθύς μελετητής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κιβδηλοκυνηγός, λατινομαθής και φιλέρευνος ταξιδιώτης καβάλα στο επίσης φιλάσθενό του μουλάρι, έγινε από τις πρώτες διαδρομές κόκκινο πανί. Γράφει ο Στρατής Τσίρκας, μεταφραστής (εκδ. Ηριδανός) του ανεκτίμητου «Μωρίας Εγκώμιον» του Ερασμου: «Πόσο συγκαιρινός μας φαίνεται ο κατατρεγμός του από τα φανατισμένα στίφη των σχολαστικών, των καλογέρων, των ισχυρών της ημέρας: τα βιβλία του ν’ αφορίζονται ή να καίονται στην πυρά κι αυτός κυνηγημένος να φεύγει από τόπο σε τόπο, πρόδρομος από ανάγκη […] κουβαλούσε παντού το καταπονεμένο σαρκίο του, σκεύος σοφίας και ανθρωπισμού». Και «πόσες δραματικές αναλογίες με τη σημερινή εποχή έχουν κάποιες θερμές και γόνιμες φιλίες του που μονομεριάτικα μεταλλάζουν σε μίσος εξοντωτικό…».
Πεντακόσια χρόνια πριν, ο Ερασμος βίωνε ότι τον κόσμο δεν κυβερνά η λογική αλλά η αβυσσαλέα ανθρώπινη βλακεία. Η μωρία. Η τρέλα. Είδε την παπική Εκκλησία σε γενικό ξεπεσμό, τον σε δημόσια θέα άγιο Ιούλιο Β΄ να περιστοιχίζεται «σαν επαγγελματίας του πολέμου από μαχαιροβγάλτες», είδε επισκόπους να βουλιάζουν μέσα στα λούσα και στα όργια. Ουαί υμίν! Αλλά πώς να το χαράξει κατάμουτρα; Πούλα τρέλα φωτίστηκε ξαφνικά, και με σατανικό κέφι ο Ερασμος, πήρε φόρα. Παρακάλεσε τη Stultitia (Τρέλα) να τον βοηθήσει, κι αυτή πρόθυμη από την εποχή του δίποδου βηματισμού του κόσμου, έσπευσε μαστιγώνοντας αλύπητα με τη γλώσσα, σαρκάζοντας εξοντωτικά έως ανίερα υποκριτές και φαύλους φρουράρχους, κοσμικούς και κληρικούς, μουτζουρώνοντας συγχωροχάρτια. Κι όταν κάποιοι τον ζύγιζαν καχύποπτα, ο Ερασμος είχε ακλόνητο άλλοθι: «Είναι δυνατόν έξυπνοι άνθρωποι, κατ’ εικόνα του Θεού, αφέντες μα και δούλοι, να πιστεύετε ότι πιστεύω εγώ τα λόγια αυτής της τρελής που στερείται καλών τρόπων;». Τον πίστεψαν, ότι δεν τα πιστεύει, απόδειξη ότι πέθανε από φυσικά αίτια.
Τη γραπτή μεταμφίεση, χάριν αληθείας, του Ερασμου βρήκε μοναδική κι αμίμητη ο Στέφαν Τσβάιχ, συνηγορώντας υπέρ της διαχρονικής αξίας του τεχνάσματος πριν ο ίδιος αποχαιρετήσει τον «Χθεσινό Κόσμο», ιδία βουλήσει.
Ας χειροκροτήσουμε –προαιρετικά– την έντυπη αυλαία: Μα είστε ντιπ τρελοί αν νομίζετε πως θυμάμαι τι είπα, ύστερα από τέτοια λογοδιάρροια. Να μια παλιά παροιμία: «Μισώ το σύντροφο στο κρασί, που θυμάται»· να και μια καινούργια: «Μισώ τον ακροατή που δεν ξεχνάει». Το «Μωρίας Εγκώμιον» προσφέρεται και σε συσκευασία δώρου.