Η εργασία από απόσταση δεν θα λήξει με το πέρας της πανδημίας. Απλώνει ρίζες σε ένα μέλλον υπερ-προηγμένο, σχεδόν φαντασιακό, αλλά και ασταθές, ευάλωτο σε πανδημίες. Και αποτιμάται. Διεθνείς μελέτες έδειξαν ότι η, συχνά, πρωτόλεια μορφή της τηλεργασίας, η καταιγιστική φύση της ογκώδους ηλεκτρονικής επικοινωνίας και τα προβλήματα που μεταφέρονται από το φυσικό στο ψηφιακό εργασιακό περιβάλλον συρρίκνωσαν τα δυνητικά οφέλη. Οι εργαζόμενοι κέρδισαν τον χρόνο μετακίνησης, όμως κατέληξαν να εργάζονται περισσότερες ώρες με μικρότερες αποδόσεις. Διαταράχθηκε η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, το άγχος και η κατάθλιψη περίσσεψαν, η έμπνευση και το ταλέντο λιγόστεψαν (Nature).
Καθημερινά αποστέλλονται περί τα 330 δισ. emails από 4,1 δισ. χρήστες του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ενας διασυνδεδεμένος εργαζόμενος στον ανεπτυγμένο κόσμο στέλνει και λαμβάνει περίπου 120 επαγγελματικά emails την ημέρα, 200 άμεσα μηνύματα μέσω πλατφορμών την εβδομάδα, σπαταλά το 23% και το 35% του εργάσιμου χρόνου του αντίστοιχα σε μη χρήσιμα emails και τηλεδιασκέψεις. Ελέγχει το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο του κάθε 6 λεπτά και μένει διασυνδεδεμένος πρακτικά όλον τον εργάσιμο και ελεύθερο χρόνο του. Μια αντιπαραγωγική δίνη που ροκανίζει δυνάμεις και φαεινές ιδέες. Αντιπαλεύεται με φραγή των επαγγελματικών emails κατά τις μη εργάσιμες ώρες, προβολή μόνο επισημασμένων μηνυμάτων, ασύγχρονη επικοινωνία αντί της υπερ-απόκρισης σε πραγματικό χρόνο, χρονοθυρίδες, κοινόχρηστα έγγραφα (ασύγχρονη εργασία πάνω στο ίδιο έγγραφο) κ.ά.
Οι μηχανές βελτίωσαν τις συνθήκες εργασίας, μείωσαν τον εργάσιμο χρόνο, που σήμερα με το πάντρεμα των ηλεκτρονικών δικτύων, των ψηφιακών τεχνολογιών, της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης έχει απορρυθμιστεί. Ο ελεύθερος χρόνος έγινε ένα ζυμάρι που πλάθεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα κοινωνικο-οικονομικά γυρίσματα.
Η τεχνολογία λύνει τα προβλήματα που δημιουργεί και εκτοξεύει την εργασία σε νέες σφαίρες, λένε οι ειδήμονες. Στον αυριανό κόσμο, υπόσχονται, ο εργαζόμενος θα εστιάζει στο ουσιώδες ενεργοποιώντας εκείνον τον εσωτερικό πλούτο από όπου γεννιόντουσαν πάντα θαύματα. Φορώντας την κάσκα εικονικής πραγματικότητας θα μπορεί να μεταφερθεί, π.χ., σε ένα ήσυχο δωμάτιο διαστημικού σταθμού με περιστρεφόμενη θέα του γαλαξία, σε μια μαγευτική παραλία, σε ένα καταφύγιο με θέα δασωμένες πλαγιές, να έχει απρόσκοπτη ροή εργαλείων και των χρήσιμων –μόνο– δεδομένων, σετ οθονών και τρισδιάστατα μοντέλα συνεργατών.
Ομως σε πόσους θα είναι διαθέσιμη αυτή η πλούσια εμπειρία εργασίας; Οι επινοήσεις δεν εξαλείφουν τις ανισότητες. Μόνο οι πολιτικές αποφάσεις. Και η προετοιμασία τόσο για την αντιμετώπιση των πανδημιών όσο και την επερχόμενη σαρωτική ψηφιακή εποχή καρκινοβατεί κατακερματισμένη.