Καταστροφές και θρίαμβοι

3' 13" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Συνοπτικά, λοιπόν, αυτό που διαφοροποιεί την ελληνική εμπειρία από πολλά εκσυγχρονιστικά πειράματα του μετα-αποικιακού κόσμου είναι ο θετικός απολογισμός που κατάφερνε να επιτυγχάνει στο τέλος», γράφει ο Στάθης Καλύβας στο ομώνυμο βιβλίο –βάση του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ του. Οι μεγάλες αρχικές φιλοδοξίες (από το 1821 μέχρι το ευρώ) εξηγούν τα άλματα προόδου. Ευνοϊκές ξένες παρεμβάσεις αποτρέπουν συχνά την τελειωτική καταστροφή, στους διαδοχικούς κύκλους άνθησης – κατάρρευσης – διάσωσης που διατρέχουν την ιστορία μας. Μιας χώρας που διορατικές ηγεσίες τοποθέτησαν κατά κανόνα στο εκάστοτε στρατόπεδο των νικητών. Μιας χώρας που ευτύχησε επίσης να αντλεί από μια προνομιακή θέση στο σύνορο της Δύσης και από την πρόσοδο της κλασικής της κληρονομιάς.

Αυτή η σύνοψη 200 ετών υποστηρίζεται από ένα ευρύ φάσμα ιστορικών και κοινωνιολογικών συμβολών (Γιάννης Βούλγαρης, Κώστας Κωστής, Αλέξης Φραγκιάδης, Αριστείδης Χατζής, Ευάνθης Χατζηβασιλείου κ.ά.) που χωρίς να διαπνέονται από κάποια χαζοχαρούμενη αισιοδοξία, καταλήγουν σε έναν ψύχραιμα θετικό απολογισμό. Αναδεικνύοντας (όπως και το έργο του Θάνου Βερέμη) τη διαρκή και εντέλει επωφελή αλληλεξάρτηση με τον ξένο παράγοντα. Και αντιστρέφοντας τον πυρήνα του προηγούμενου ιστορικού υποδείγματος (με εμβληματικό εκπρόσωπο τον Νίκο Σβορώνο), ενός μονίμως προδομένου και αδικημένου έθνους-θύματος των ισχυρών, στο μοτίβο διαχρονικής αντίστασης ενάντια στις ξένες κυριαρχίες.

Το κραταιό αυτό αφήγημα της αντίστασης διαμορφώθηκε υπό το βάρος ιστορικών βιωμάτων. Εξέφρασε τις γενιές εκείνες που σφραγίστηκαν από την Κατοχή και το έπος της Εθνικής Αντίστασης, σε μια ελληνική κοινωνία που ο ανθός της κατέληξε στο στρατόπεδο των ηττημένων του Εμφυλίου, στο περιθώριο, στην εξορία. Σε μια Ελλάδα του μεταπολέμου στην οποία τα νήματα κινούσαν ξένες δυνάμεις και μυστικές υπηρεσίες, όπως αποκαλύπτει το «Σκοτεινό Δωμάτιο» του Αλέξη Παπαχελά.

Αυτές οι γενιές του Εμφυλίου, του μεταπολέμου, της δικτατορίας, παρήγαγαν το αγωνιστικό έπος του Μίκη Θεοδωράκη, την αυθεντικότητα του Μανόλη Αναγνωστάκη, όταν συνοψίζει την άσβεστη ελπίδα μιας ηττημένης αντιστεκόμενης γενιάς: «Κι ίσως κανείς δε σε προσμένει να γυρίσεις/ μα εγώ νιώθω τους χτύπους της καρδιάς σου/ κι ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη, πικραμένη σου μνήμη».

Κι ήταν βέβαια ένα αφήγημα σε συγχρονισμό με το διεθνές περιβάλλον, τα απελευθερωτικά κινήματα αποαποικιοποίησης, τα ξενοκίνητα πραξικοπήματα στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, τις δικτατορίες στη Νότια Ευρώπη. Σε συγχρονισμό επίσης με την πολιτική οικονομία της «εξάρτησης», λατινοαμερικανικής έμπνευσης. Η ανάγνωση της ελληνικής ιστορίας υπό το πρίσμα «κέντρου – περιφέρειας» παρήγαγε πάντα ένα συμπέρασμα εκμετάλλευσης, κι ένα πρόταγμα αντίστασης.

Οι εδώ κύκλοι, η διαδοχή «θριάμβων και καταστροφών», είναι εμφανείς, όμως η ιστορία μας είναι στόρι ανοδικής κινητικότητας.

Η σχηματοποίηση αυτή πάσχει τουλάχιστον από την απουσία εναλλακτικής υπόθεσης (counterfactual). Η (αριστερή) Τζόαν Ρόμπινσον είχε σοφά καταλήξει ότι στον καπιταλισμό υπάρχει ένα μόνο πράγμα χειρότερο από το να σε εκμεταλλεύονται: να μην ενδιαφέρεται κανείς να σε εκμεταλλευθεί.

Στην ώριμη παγκοσμιοποίηση, η εθνική επιτυχία κρίνεται με άλλους όρους: Πόσο επιτυχημένα μπορείς να συσχετιστείς με το διεθνές περιβάλλον; Πόσο αποτελεσματικά μπορείς να εκσυγχρονίζεις κράτος και οικονομία ώστε να προσαρμόζονται στις εξωγενείς αλλαγές; Πόσο κοντά μπορείς να βρίσκεσαι στις κρίσιμες αποφάσεις που καθορίζουν αυτό το εξωτερικό περιβάλλον;

Μια μικρή φτωχή χώρα «μοναχή το δρόμο επήρε» απελευθέρωσης από μια αυτοκρατορία, για να καταλήξει ισότιμος συνιδιοκτήτης και το 9ο παλαιότερο μέλος του πιο ανεπτυγμένου κλαμπ στον κόσμο. Πολλές χώρες περιέπεσαν από την ισχύ και τον πλούτο στη φτώχεια, στον πόλεμο και στην παρακμή. Ο παγκόσμιος χάρτης είναι γεμάτος παραδείγματα αυτοκρατοριών που παρήκμασαν (Βρετανία), υπερδυνάμεων που συρρικνώθηκαν (Ρωσία), οικονομιών που χρεοκόπησαν (Αργεντινή), χωρών που βιώνουν την καταστροφή (Λίβανος). Οι εδώ κύκλοι, η διαδοχή «θριάμβων και καταστροφών», είναι εμφανείς, όμως η ιστορία μας είναι στόρι ανοδικής κινητικότητας.

Η Ιστορία βέβαια δεν παρέχει μελλοντικές προβλέψεις. Οι προηγούμενες αποδόσεις δεν διασφαλίζουν τις μελλοντικές. Θα ήταν επικίνδυνη αφέλεια να θεωρήσουμε ότι είμαστε θωρακισμένοι στα χειρότερα ή ότι κάποιος αόρατος θεός των Ελλήνων (ή κάποιοι καλοί ξένοι) θα καθαρίζουν για λογαριασμό μας. Ομως η επίγνωση της μακράς διαδρομής θα μας ξεδιψάει, εάν το μέλλον μας έχει πολλή ξηρασία.

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή