Μόλις εμφανίστηκε η πανδημία, στις περισσότερες κοινωνίες του κόσμου λήφθηκαν μέτρα για τον περιορισμό της διασποράς του ιού και για την προστασία της δημόσιας υγείας. Αυτά περιλάμβαναν το κλείσιμο των σχολείων, των θεάτρων και των ναών, τον περιορισμό της χρήσης μέσων μαζικής μεταφοράς και την απαγόρευση των συγκεντρώσεων. Επιβλήθηκαν περιορισμοί στις μετακινήσεις μεταξύ κρατών και καραντίνες σε λιμάνια και σε σταθμούς τρένων. Στα νοσοκομεία ολόκληρες πτέρυγες αποκλείστηκαν για να μην έρχονται σε επαφή φορείς του ιού με τους υπόλοιπους ασθενείς. Οι αρχές έδιναν οδηγίες στον κόσμο για να πλένουν συχνά τα χέρια, να αποφεύγουν τους συνωστισμούς και να αφήνουν ανοιχτά τα παράθυρα, όταν βρίσκονται σε εσωτερικούς χώρους. Σε κάποια μέρη συστάθηκε η χρήση μάσκας, αλλά όχι παντού, ειδικά στην αρχή. Σε κάποιες κοινωνίες η χρήση αντισηπτικών έφτασε ακόμα και σε βαθμό υπερβολής, αν και οι ειδικοί υπογράμμιζαν ότι έχουν περιορισμένο αποτέλεσμα.
Από ό,τι αποδείχτηκε στην πορεία, ο βαθμός επιβολής των μέτρων -αλλά και ο βαθμός τήρησης των μέτρων- ήταν εντελώς διαφορετικός από χώρα σε χώρα. Αν και στη Γαλλία το Υπουργείο Εσωτερικών στο πρώτο λόκνταουν διέταξε το κλείσιμο των θεάτρων, των αγορών, των εκκλησιών και των κινηματογράφων, αυτό σε ελάχιστα μέρη εφαρμόστηκε. Οι τοπικοί άρχοντες δεν επέβαλαν αποτελεσματικά τα κλεισίματα, επειδή φοβούνταν τις αντιδράσεις του κόσμου. Αλλά και σε πολλές από τις κοινωνίες που εφάρμοζαν πιο αποτελεσματικά τα μέτρα, σύντομα επήλθε η κούραση και οι αντιδράσεις, και τα μέτρα χαλάρωναν. Σε μια εορταστική εκδήλωση ο δήμαρχος του Σαν Φρανσίσκο συνελήφθη από την κάμερα με τη μάσκα του να κρέμεται από το αυτί. Από την αρχή, δε, οι αντιδράσεις για τα μέτρα, που μερικές φορές ήταν αντιφατικά ή όχι επαρκώς αιτιολογημένα, ήταν έντονες. Στη Νέα Ορλεάνη, για παράδειγμα, οι ιερείς διαμαρτύρονταν δημόσια επειδή, ενώ είχαν κλείσει οι εκκλησίες, έμεναν ανοιχτά τα μαγαζιά.
Όλα αυτά συνέβησαν τα πρώτα δύο χρόνια της πανδημίας. Αλλά όχι αυτής της πανδημίας. Πρέπει να σας αποκαλύψω εδώ ότι όλα όσα διαβάσατε μέχρι τώρα σε αυτό εδώ το άρθρο συνέβησαν πάνω από 100 χρόνια πριν, στο ξέσπασμα της μεγάλης πανδημίας γρίπης (που αποκαλείται “ισπανική”, μολονότι δεν ξεκίνησε από την Ισπανία) η οποία θέρισε την ανθρωπότητα, σκοτώνοντας πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτές οι ιστορίες, μαζί με πολλές άλλες, περιέχονται στο καταπληκτικό “Pale Rider” της δημοσιογράφου Λόρα Σπίνεϊ, ένα λεπτομερές χρονικό αυτού του γιγάντιου ιστορικού τραύματος το οποίο είχε παραδόξως -για το μέγεθός του- ξεχαστεί. Σε όλα τα πολύ παλιά νεκροταφεία του κόσμου υπάρχει μια ασυνήθιστα μεγάλη πληθώρα τάφων από το χειμώνα του 1918 (όταν συνέβη το φονικότερο κύμα). Αλλά δεν υπάρχουν μνημεία για τα θύματα, εθνικές εορτές ή άλλες εκδηλώσεις μνήμης. ”Οι μνήμες της Ισπανικής γρίπης είναι προσωπικές”, γράφει η Σπίνεϊ, “όχι συλλογικές. Δεν έχει καταγραφεί ως ιστορική καταστροφή, αλλά ως εκατομμύρια ξεχωριστές, ιδιωτικές τραγωδίες”. Το βιβλίο της αποτελεί ένα πολύτιμο ανάγνωσμα με πολλαπλά διδάγματα για εμάς σήμερα, που περνάμε ένα αντίστοιχου βεληνεκούς φαινόμενο.
Η γρίπη Η1Ν1 που ευθυνόταν για εκείνη την πανδημία πέρασε στους ανθρώπους από τα πτηνά (μάλλον τις πάπιες, και πιθανότατα μέσω κάποιου άλλου ξενιστή) και εξαπλώθηκε σε μια ανθρωπότητα που, εκ πρώτης όψεος, ήταν πολύ διαφορετική από αυτό που είμαστε εμείς σήμερα. Τότε η Γη φιλοξενούσε μόνο 1,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους (όσο ο πληθυσμός μόνο της Κίνας και των ΗΠΑ μαζί σήμερα) οι οποίοι ζούσαν πολύ διαφορετικές ζωές από αυτές που ζούμε εμείς. Οι περισσότερες γεννήσεις γίνονταν στα σπίτια. Μόνο οι πολύ πλούσιοι σε κάποιες συγκεκριμένες χώρες είχαν μπανιέρα στο σπίτι τους. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού ήταν αναλφάβητο. Οι κινηματογραφικές ταινίες δεν είχαν ήχο και τα τηλέφωνα ήταν σπάνια. Η επικοινωνία γινόταν κυρίως με τον τηλέγραφο. Υπήρχαν υποβρύχια αλλά δεν υπήρχαν επιβατικά αεροπλάνα. Οι περισσότερες χώρες δεν είχαν εκτεταμένο σιδηροδρομικό δίκτυο. Το πιο κοινό μεταφορικό μέσο ήταν το μουλάρι (τα αυτοκίνητα ήταν σπάνια πολυτέλεια). Αντιβιωτικά δεν υπήρχαν. Η υγεία των ανθρώπων ήταν πολύ κακή και η πρώτη αιτία θανάτου δεν ήταν τα νοσήματα που ξέρουμε εμείς σήμερα (καρδιακά, καρκίνοι), αλλά οι μεταδοτικές ασθένειες, που αποδεκάτιζαν τους ανυπεράσπιστους ανθρώπους σε μικρή ηλικία. Σε αυτό τον ανυποψίαστο κόσμο η γρίπη έπεσε σαν φυσική καταστροφή. Μεταξύ εκατομμυρίων άλλων, από τη γρίπη πέθαναν ο ποιητής Γκιγιόμ Απολινέρ, o Μαξ Βέμπερ, ο παππούς του Ντόναλντ Τραμπ, ο Γκούσταβ Κλιμτ και ο Έγκον Σίλε. Ο Άρθρουρ Κόναν Ντόιλ σταμάτησε να γράφει μυθοπλασία μετά το χαμό του γιού του από την αρρώστια. Ανάμεσα σε αυτούς που την περασαν βαριά ήταν ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο Γουόλτ Ντίσνεϊ, ο Ρέιμοντ Τσάντλερ, ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Φράνκλιν Ρούζβελτ, ο Φραντς Κάφκα και η Τζόρτζια Ο’Κιφ.
Πέρα όμως από τις δραματικές συνέπειες που είχε η γρίπη στη δημόσια υγεία είχε και πολλές άλλες, έμμεσες αλλά κοσμοϊστορικές. Εκ των υστέρων μοιάζει λογικό. Δεν γίνεται να χαθεί ένα ασυνήθιστα μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού μέσα σε δυο χρόνια χωρίς να αλλάξει ο κόσμος. Σύμφωνα με τη Λόρα Σπίνεϊ, η πανδημία της γρίπης μεταξύ άλλων έπαιξε ρόλο στην τελική έκβαση του 1ου Παγκόσμιου Πολέμου, στο ξέσπασμα του 2ου, στην πορεία της Ινδίας προς την ανεξαρτησία, στην πορεία της Νότιας Αφρικής προς το απάρτχαϊντ, στο να φτάσει η Ελβετία στα πρόθυρα εμφυλίου, στην ανάπτυξη συστημάτων υγείας που κάλυπταν όλους τους πολίτες (πολλές χώρες αμέσως μετά την πανδημία απέκτησαν για πρώτη φορά Υπουργεία Υγείας), στην ανάπτυξη της εναλλακτικής ιατρικής, στην εξάπλωση της επιθυμίας για άθληση και της αναγωγής του “καθαρού αέρα” σε πολύτιμη αξία για τις κοινωνίες.
Το “Pale Rider” εκδόθηκε το 2017. Δεν προοριζόταν για αναγνώστες που ζουν μια καταστροφή αντίστοιχης κλίμακας με αυτή που περιγράφεται στο βιβλίο. Ο κόσμος μας σήμερα, δε, είναι εντελώς διαφορετικός. Μέσα σε λίγες ημέρες από την ανακάλυψη του νέου κορωνοϊού ιού η ανθρωπότητα είχε χαρτογραφήσει το γενετικό του υλικό. Μέσα σε εννέα μήνες είχαμε αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια. Με τα εργαλεία επικοινωνίας που υπάρχουν σήμερα, ο παγκόσμιος συντονισμός των αρχών για το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων ήταν θεωρητικά εφικτός. Διαβάζοντάς το βιβλίο για την γρίπη του 1918 σήμερα, όμως, κάποιος αναγνωρίζει εύκολα ότι το πιο συγκλονιστικό δεν είναι όλα αυτά που άλλαξαν μέσα στον αιώνα που μεσολάβησε ανάμεσα στις δύο πανδημίες, αλλά αυτά που έμειναν ίδια. Αν και τώρα ζούμε εντελώς διαφορετικές ζωές, με εντελώς διαφορετικά μέσα και δυνατότητες, από πολλές βασικές και ανθρώπινες απόψεις είμαστε τα ίδια, φοβισμένα, ανορθολογικά και ανυπόμονα πλάσματα.