Ενώ πέρασαν πάνω από τρεις εβδομάδες από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και το αδιανόητο γίνεται μέρος της καθημερινότητάς μας, δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι σε αυτή τη διένεξη είναι πολύ πιθανό να κριθεί το κορυφαίο ζήτημα της σχέσης μεταξύ του ατόμου και της εξουσίας. Εάν επικρατήσει η Ρωσία στο πεδίο του πολέμου, με ουσιαστική στήριξη από την Κίνα, αυτό δεν θα είναι εις βάρος μόνο της Ουκρανίας αλλά και των πολιτών της Ρωσίας, της Κίνας και όλου του κόσμου. Θα κρίνει εάν τον 21ο αιώνα ένας άνθρωπος μπορεί να βρεθεί σε θέση να αιματοκυλίσει χώρες ολόκληρες, να καταπιέζει τον δικό του λαό, και να μην πληρώσει το τίμημα. Η διαμάχη υπερβαίνει αυτή μιας διαφοράς ιδεολογιών, ή της αντιπαλότητας Ανατολής – Δύσης. Εχει να κάνει με το είδος της εξουσίας που θα θεωρείται πιο επιτυχημένο: Δημοκρατία ή δικτατορία; Αφορά την αντίληψη του κόσμου και της ζωής: θα επικρατήσουν οι αρχές του Διαφωτισμού ή η επιβολή της βίας και μιας φαντασίωσης περί του μεγαλείου του έθνους και του αλάνθαστου του ηγεμόνα; Η κατάληξη του αγώνα θα επηρεάσει την εξέλιξη της ανθρωπότητας τις ερχόμενες δεκαετίες.
Η Δύση δεν θα παραμείνει αμέτοχη. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει συσπειρώσει χώρες και πολιτικές δυνάμεις που έως τώρα δεν θεωρούσαν προτεραιότητα τη στρατιωτική θωράκιση και την ενίσχυση των μεταξύ τους αμυντικών δεσμών. Αυτό είναι θετικό, καθώς ισχυρό μέτωπο των χωρών της φιλελεύθερης δημοκρατίας αποθαρρύνει τους αντιπάλους και εξασφαλίζει τη σταθερότητα και την ευημερία της κοινωνίας τους. Ομως, όπως έχουμε δει στην Ελλάδα και στην Κύπρο, όσο η κοινωνία αισθάνεται άμεση απειλή, όσο συμμετέχουμε όλοι σε μια εθνική υπόθεση, τόσο μπορεί να παραβλέπουμε τα στραβά της πολιτικής, τις αδυναμίες της ηγεσίας και τη διαφθορά. Οσο μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία, το στοίχημα για τις δημοκρατίες είναι να ενισχύσουν την αμυντική τους ικανότητα χωρίς να υπονομεύσουν τις αρχές τους. Αυτό δεν θα είναι εύκολο, καθώς η δημοκρατία εξ ορισμού παρέχει βήμα και σε αυτούς που διαφωνούν με την εξουσία. Και σε δύσκολους καιρούς, οι φωνές των διαφωνούντων ηχούν απειλητικές. Στο πρόσφατο διάγγελμά του εναντίον της «Πέμπτης Φάλαγγας», όπως ο Πούτιν αποκαλεί τους συμπατριώτες του που ασπάζονται «Δυτικές» αρχές, κατέστη σαφές ότι ο Ρώσος πρόεδρος σκοπεύει να πατάξει κάθε φωνή αμφισβήτησης της πολιτικής του, τηρώντας την παράδοση κάθε δικτατορίας αλλά και των αυταρχικών παραδόσεων της χώρας του.
Η έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία θα δείξει εάν η επιλογή της βίας μπορεί να πετύχει ενώ το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου την καταδικάζει (εφόσον ο υπεύθυνος διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο, βεβαίως), ενώ από τις εξελίξεις στην πολιτική σκηνή κάθε χώρας θα φανεί εάν η σύνθεση διαφορετικών απόψεων οδηγεί σε μια πιο ισχυρή χώρα απ’ ό,τι η επιβολή της θέλησης του ηγεμόνα. Η επιτυχία ή μη της Ρωσίας θα δείξει τη δύναμη και τα όρια ενός καθεστώτος που βασίζεται στην αστυνομική και στρατιωτική βία, στον έλεγχο των θεσμών και στην προπαγάνδα. Η ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα δείξει εάν χώρες που εγγυώνται την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του κάθε κατοίκου τους μπορούν να προστατεύσουν η μία την άλλη και ταυτόχρονα να θωρακίσουν τις αρχές που υπηρετούν.
Οσο μαίνεται ο πόλεμος, το στοίχημα για τις δημοκρατίες είναι να ενισχύσουν την αμυντική τους ικανότητα χωρίς να υπονομεύσουν τις αρχές τους.
Ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο κόσμων είναι τόσο έντονος επειδή ο Πούτιν διαμόρφωσε το πλαίσιο της αντιπαράθεσης εντός συνόρων ως μάχη μεταξύ «πραγματικών πατριωτών» και προδοτών, και, εκτός, ως πόλεμο εναντίον «Ναζί» και ΝΑΤΟ/ΗΠΑ. Τώρα η πρόκληση που αντιμετωπίζει η τρίτη μεγάλη δύναμη, η Κίνα, είναι πώς θα συμβάλλει στη σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας χωρίς αυτό να ενισχύει τη θέση των ΗΠΑ. Η Κίνα, επίσης, θα παρακολουθεί με ενδιαφέρον εάν ο Πούτιν μπορεί να ελέγχει την εικόνα του κόσμου που βλέπουν οι πολίτες και να τους κρατεί σε τάξη ενώ τους στερεί ελευθερίες και δικαιώματα.
Ειρωνεία είναι ότι ο Πούτιν θαυμάζει μεγάλες ηγετικές μορφές του παρελθόντος της Ρωσίας –όπως τον Πέτρο και την Αικατερίνη– για τις κατακτήσεις τους, αδιαφορώντας για τις προσπάθειες και των δύο να εκσυγχρονίσουν τη Ρωσία με την εισαγωγή ιδεών του Διαφωτισμού. Ασφαλώς, ούτε ο Πέτρος ούτε η Αικατερίνη ήταν φιλελεύθεροι δημοκράτες. Είχαν συνείδηση, όμως, της ανάγκης για μεταρρυθμίσεις, ώστε η Ρωσία να μπορεί να σταθεί σε έναν κόσμο που άλλαζε ταχύτατα. Ο Πούτιν, ο οποίος ύστερα από 22 χρόνια στην εξουσία ελέγχει τα πάντα στη Ρωσία, θα μπορούσε να επιδιώξει κάτι παρόμοιο. Αντιθέτως, δρα σαν να πιστεύει ότι η Ρωσία μπορεί να γυρίσει πίσω, να καταπιέζει τον λαό της και να επεκτείνεται όπως αυτός θέλει εις βάρος άλλων λαών. Ενδεικτικό του πόσο κλειστός είναι ο κόσμος του, πόσο διαστρεβλωμένη η εικόνα που του δημιουργούν οι σύμβουλοί του, είναι η δήλωση ιδεολόγου του Κρεμλίνου, Βλαντισλάβ Σούρκοβ, το 2014. Η προσάρτηση της Κριμαίας, είπε (σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο στο Foreign Policy), θα αποτελούσε «το τέλος του επικού ταξιδιού της Ρωσίας προς τη Δύση, τον τερματισμό των επανειλημμένων και αποτυχημένων προσπαθειών να ενταχθεί στον δυτικό πολιτισμό».
Εάν ο Πούτιν, με τα μυαλά και τις πρακτικές προηγούμενων αιώνων, επικρατήσει στην Ουκρανία κι άλλοι ηγέτες θα ακολουθήσουν το μοντέλο του. Και ο κόσμος θα βυθιστεί σε κύκλους καταπίεσης και καταστροφής.
