Οι ιδιοτελείς αλιεύουν ψήφους στην αβεβαιότητα που δημιουργεί ο πόλεμος. Οι αφελείς ανακουφίζονται τραγουδώντας Τζον Λένον: «Φαντάσου ότι δεν υπάρχουν χώρες». Οι ιδεοληπτικοί διαμαρτύρονται με ακροβατικούς ισορροπισμούς: «Oχι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Καμία εμπλοκή στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-Ε.Ε.-Ρωσίας». (Προσέξετε τη σειρά – η Ρωσία τελευταία!). Θεωρούν ότι αρκεί να εύχεσαι την ειρήνη για να την έχεις.
Ο ειρηνιστής Αλμπερτ Αϊνστάιν γνώριζε καλύτερα. Στα νιάτα του αντιτάχθηκε ενεργά στον γερμανικό μιλιταρισμό, μέχρι την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Τότε συνειδητοποίησε το αυτονόητο – η ειρήνη δεν προστατεύεται με αγαθές προθέσεις αλλά με τη στρατιωτική ισχύ. Εγκατέλειψε τον ειρηνισμό και, αργότερα, όταν διέφυγε στην Αμερική, ζήτησε από τον πρόεδρο Ρούσβελτ να αναπτύξει την ατομική βόμβα. «Είμαι ειρηνιστής κατ’ αρχήν, αλλά όχι απόλυτος ειρηνιστής», είπε. Ο Αϊνστάιν δεν ήταν μόνο το λαμπρότερο επιστημονικό πνεύμα της εποχής του· διέθετε, επίσης, ηθικό έρμα και πολιτικό νου.
Απέχει πολύ από το να πει κανείς το ίδιο για τους αφελείς ή ιδεοληπτικούς ειρηνιστές σήμερα. Η απλοϊκή απολυτότητα αμβλύνει την κρίση τους. Αγνοούν τη γεωπολιτική ισχύ. Συγχέουν την εξήγηση του πολέμου με την ηθική καταδίκη του επιτιθέμενου. Αναζητούν, χονδροειδώς, την αλήθεια με γεωμετρικούς όρους – στη μέση. Θολωμένοι από επιθυμίες ή ιδεοληψίες δεν διαθέτουν αναλυτική και ηθική διαύγεια. Αν τα διέθεταν θα τους συγκινούσε η θαρραλέα πράξη της Μαρίνας Οβσιανίκοβα να εισέλθει παράτυπα στο στούντιο της κρατικής ρωσικής τηλεόρασης, διαμαρτυρόμενη για τον πόλεμο που ξεκίνησε η χώρα της. Η Μποφίλιου τραγουδά στην Αθήνα –ω τι θάρρος!– «για τον άνθρωπο», ενώ οι Ρώσοι καλλιτέχνες που αντιτίθενται στον κατακτητικό πόλεμο της Ρωσίας διακινδυνεύουν την ελευθερία τους.
Oχι, οι πραγματικοί ειρηνιστές δεν είναι οι αμερόληπτοι ισορροπιστές αλλά οι μεροληπτικοί τολμητίες – άνθρωποι που κατανοούν την ιστορική συγκυρία και διαθέτουν ηθική διαύγεια. Δεν αναμένω οι σταλινικοί, οι εξ επαγγέλματος «προοδευτικοί», οι αφελείς «ανθρωπιστές» και οι κυνικοί «ρεαλιστές» να αντιληφθούν αυτή την αλήθεια. Τους ξεπερνά.
Το 1981, ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε αναλύσει, στο βιβλίο του «Μπροστά στον Πόλεμο», τη στρατοκρατική φύση του σοβιετικού ολοκληρωτισμού, αναζητώντας τις πολιτισμικές διασυνδέσεις του με τον Ρωσικό μεγαλοϊδεατισμό. «Η μόνη ιδεολογία που παραμένει ή μπορεί να παραμείνει ζωντανή στη Ρωσία είναι ο σοβινισμός της Μεγάλης Ρωσίας», έγραφε προφητικά. «Το μόνο φαντασιακό που παραμένει ιστορικά αποτελεσματικό είναι το εθνικιστικό – ή αυτοκρατορικό. Αυτό το φαντασιακό δεν χρειάζεται το [κομμουνιστικό] Κόμμα – παρά μόνο ως μάσκα και, πάνω απ’ όλα, ως όχημα προπαγάνδας και δράσης, για διεθνή διείσδυση». Αντικαταστήστε το «Κόμμα» με την κλεπτοκρατική απολυταρχία του Πούτιν και η ανάλυση παραμένει επίκαιρη.
Η ειρήνη δεν είναι αυτονόητη – απαιτεί κόπο και θυσίες. Ο πατριωτισμός είναι αρετή που καλούμαστε να αποδείξουμε όταν η πατρίδα απειλείται.
Στον κατακτητικό πόλεμο της Ρωσίας, η γενναία αντίσταση των Ουκρανών μας θυμίζει τα θεμελιώδη – όσα η δυτική ευζωία και η χαζοχαρούμενη ειρηνιστική ρητορική τείνει να προσπερνά. Η ειρήνη δεν είναι αυτονόητη – απαιτεί κόπο και θυσίες. Τη χώρα την υπερασπίζονται οι πολίτες της. Ο πατριωτισμός είναι αρετή που καλούμαστε να αποδείξουμε όταν η πατρίδα απειλείται. Ο εθνικός ύμνος εκφράζει την υπαρξιακή αυτο-επιβεβαίωση του έθνους – «ψυχή και σώμα, ναι, τα πάντα προσφέρουμε στο κάλεσμα της ελευθερίας». Η ηγεσία δίνει το παράδειγμα της αυτοθυσίας.
Αν οι Ελληνες «αντιεξουσιαστές» ήταν αυθεντικοί, θα προσέφεραν προθύμως στην κατεχόμενη Ουκρανία την τεχνογνωσία τους στην πολύχρονη κατασκευή βομβών μολότοφ (τις χρειάζονται επειγόντως οι Ουκρανοί), αντί να τις εκσφενδονίζουν, εκ του ασφαλούς, βεβαίως, στους αστυνομικούς ενός κράτος δικαίου.
Αν οι «αναρχικοί» του «Ρουβίκωνα» δεν ήταν τα θρασύδειλα τέκνα του μεταπολιτευτικού μικροαστισμού, θα καταλάμβαναν κτίρια ιδιοκτησίας Ρώσων ολιγαρχών, όπως έκαναν πρόσφατα αναρχικοί στο κεντρικό Λονδίνο με το σύνθημα: «Καταλάβατε την Ουκρανία, θα καταλάβουμε εσάς». Φυσικά, όπως σε όλες τις πράξεις αυθεντικής διαμαρτυρίας, οι διαμαρτυρόμενοι, για να είναι πειστικοί, διακινδυνεύουν κάτι πολύτιμο. Κερδίζουν την ηθική αναγνώριση του σκοπού τους, υποβάλλοντας τον εαυτό τους στην τιμωρία του κράτους δικαίου. «Είμαι έτοιμος να υποστώ τις συνέπειες για κάτι που πιστεύω», είπε ένας από τους Βρετανούς καταληψίες. Αντιστοίχως, εδώ, η πολακοειδής «αριστερά» της αυτάρεσκης γελοιότητας θα κατήγγειλε, με παβλόφεια ανακλαστικά, τον «κυβερνητικό αυταρχισμό», απαιτώντας, φυσικά, την ατιμωρησία.
Το 2020 παρακολούθησα μια διάλεξη του Φράνσις Φουκουγιάμα στη Λευκωσία. Τον ρώτησα αν εξακολουθούσε να πιστεύει στο «τέλος της Ιστορίας», όπως είχε γράψει το 1989. Απάντησε καταφατικά. Τέτοιες απλοϊκές διανοητικές κατασκευές πληρώνουμε σήμερα. Νομίσαμε ότι ο θρίαμβος του φιλελεύθερου καπιταλισμού σήμανε το τέλος της Ιστορίας. Ο Πούτιν μας απαλλάσσει βιαίως από εσχατολογικές αυταπάτες. Η εισβολή στην Ουκρανία υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, τη στρατηγική σημασία του εθνικού αυτοπροσδιορισμού. Εχουμε τύχη αγαθή να ανήκουμε γεωπολιτικά στη Δύση και την ευθύνη να προασπίζουμε τις δυτικές αξίες, ακόμα κι όταν η Δύση συμφεροντολογικά τις αγνοεί.
* Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.