Εως πρόσφατα ακόμη ο πατριωτισμός αντιμετωπιζόταν ως αξία άλλης εποχής. Εξόριστη από τη ζωή αναπαυόταν στις σελίδες της λογοτεχνίας, στη μεγάλη ποίηση ή στην πεζογραφία. Σκέφτομαι το «Ασθενείς και οδοιπόροι» του Θεοτοκά ή ακόμη και τις «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Τσίρκα. Στα χρόνια της μεταπολίτευσης τον είχε γελοιοποιήσει η τραγελαφική απόπειρα της δικτατορίας, που τον οικειοποιήθηκε ως πυλώνα της ιδεολογίας της. Ηταν ρετάλι της κουρελούς της. Σαν τις ταινίες του Τζέιμς Πάρις όπου ο πατριωτισμός συνυπήρχε με τον εθνικισμό. Η τραγωδία της Κύπρου το 1974 δεν ενεργοποίησε πατριωτικά αντανακλαστικά. Η πατρίδα είχε χάσει την ακτινοβολία της και το μόνο καταφύγιο του ταπεινωμένου της φρονήματος ήταν ο αντιαμερικανισμός. Δεν έφταιγε η Ελλάδα που έδωσε ευκαιρία στους Τούρκους να εισβάλουν χωρίς να μπορεί να τους αντιμετωπίσει. Εφταιγαν οι Αμερικανοί που τα είχαν σχεδιάσει όλα εξαρχής. Ο πατριωτισμός ταυτίστηκε με τον αντιαμερικανισμό, το υλικό του μεγάλου αντιδυτικού οικοδομήματος που στέγασε το «λαϊκό αίσθημα» στις δεκαετίες της μεταπολίτευσης. Αυτό έδωσε την εξουσία στον Α. Παπανδρέου και στο εμπορικό του σλόγκαν «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες». Ηταν το κάλπικο νόμισμα του πατριωτισμού. Κανείς δεν αμφισβητούσε ότι η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες, όμως αυτό ελάχιστη σημασία είχε. Αφού η Ελλάδα ανήκε στους Ελληνες, οι Ελληνες μπορούσαν να την κάνουν ό,τι θέλουν. Να κακοποιούν το τοπίο της, να κλέβουν το ταμείο της, να καταστρέφουν τη γη της για να εισπράττουν επιδοτήσεις. Στις επόμενες δεκαετίες ο πατριωτισμός ταυτίστηκε με την επιτυχία, που με τη σειρά της ταυτίστηκε με το «πρώτο τραπέζι πίστα». Γνήσιοι Ελληνες ήσαν όσοι νοίκιαζαν ξαπλώστρες στη δημοκρατία της Μυκόνου.
Τον πατριωτισμό τον ξαναθυμηθήκαμε με την πτώχευση. Εχθρός ήταν και πάλι η Δύση. Οι «πατριώτες» μούντζωναν το Κοινοβούλιο, είχαν τα μάτια στραμμένα στη Ρωσία του Πούτιν και προσκυνούσαν το μνημείο των αγνώστων πεσόντων στο ασανσέρ της ΕΡΤ. Αυτόν τον ανέξοδο, κατά συνέπεια κάλπικο, πατριωτισμό εξέφρασε ο Τσίπρας και το τσούρμο του και σχημάτισαν κυβέρνηση μ’ έναν τσαρλατάνο εθνικιστή που κατέθετε στεφάνια για τους νεκρούς της Σαλαμίνας. Συγχρόνως αναδείχθηκε και το έκτρωμα της Χρυσής Αυγής, με κάτι μπράβους που δήλωναν εθνικιστές για να μπορούν να δέρνουν με την ησυχία τους.
Στην πολυπολιτισμική Ευρώπη το Εθνος, η πατρίδα, ήσαν τα απολιθώματα της Ιστορίας που είχε βρει τη θέση της στα ράφια των βιβλιοθηκών. Το παρόν δεν αναγνώριζε σύνορα και την απασχολούσε η ισλαμοφοβία, η ομοφοβία, η ξενοφοβία. Ο Τσίπρας, με την αυτάρεσκη αφέλεια του ανιστόρητου, είχε πει ότι η θάλασσα δεν έχει σύνορα. Ως γνωστόν χωρίς σύνορα πατρίδα δεν υπάρχει. Κι αν δεν υπάρχει πατρίδα, ο πατριωτισμός, ως αίσθημα, είναι άχρηστος. Σήμερα λέμε ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η ηρωική αντίσταση των Ουκρανών απέναντι στον ολοκληρωτισμό του Πούτιν αλλάζει την Ευρώπη και κατά συνέπεια τον κόσμο. Μιλάμε για την ενεργειακή εξάρτηση από την Ρωσία και την αμυντική θωράκιση απέναντι σε μια δύναμη που μέχρι προχθές αντιμετωπιζόταν ως φιλική και αποδείχθηκε επιθετική και εχθρική. Μεταστροφή της πολιτικής ηγεσίας της Ευρώπης που εξόρκιζε την ανησυχία της. Μεταστροφή όμως και του αισθήματος της κοινωνίας της.
Οι Ουκρανοί μάς θύμισαν πως υπάρχει μια αξία της ανθρώπινης ζωής που λέγεται πατριωτισμός. Μην τον συγχέετε με τον ρωσικό εθνικισμό που πιστεύει πως είναι προορισμένος να σώσει τον κόσμο από τη διαφθορά. Ο πατριωτισμός εμπνέεται από την αγάπη για την πατρίδα. Ο,τι κι αν αυτό σημαίνει. Αγάπη για την παιδική σου ηλικία, για τις πρώτες αναμνήσεις της ζωής σου, για τη μητρική σου γλώσσα, για τους δικούς σου, για το τοπίο που βλέπουν τα μάτια σου και το έχει επενδύσει η Ιστορία, για τα κτίρια του Κιέβου, για τη θάλασσα της Οδησσού. Αγάπη για την πατρίδα σημαίνει σεβασμός των συνόρων που τα προστατεύουν όλ’ αυτά και σου εξασφαλίζουν την ελευθερία για να μπορείς να τα ζήσεις, όπως εσύ διάλεξες να τα ζήσεις. Είθε ο αγώνας των Ουκρανών να θυμίσει και σε μας τους Ελληνες ποιος είναι ο γνήσιος πατριωτισμός.