Πάνε είκοσι ολόκληρα χρόνια από τότε που ο Ζαν-Μαρί Λεπέν, αρχηγός του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, συγκλόνισε τη Γαλλία φτάνοντας στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, όπου όμως κέρδισε μόλις το 18% των ψήφων έναντι του γκωλικού Ζακ Σιράκ. Η Μαρίν Λεπέν διαδέχτηκε τον πατέρα της στην ηγεσία του κόμματος το 2011 και από τότε το οδηγεί σε σταθερά ανοδική πορεία. Στις προεδρικές εκλογές του 2012, κέρδισε 18% των ψήφων στον πρώτο γύρο αλλά ήλθε τρίτη και αποκλείστηκε από τη συνέχεια. Στην επόμενη, όμως, προεδρική αναμέτρηση, το 2017, έφτασε στον δεύτερο γύρο και σχεδόν διπλασίασε τα ποσοστά της, εξασφαλίζοντας 34% έναντι 66% του Μακρόν. Στις φετινές εκλογές, η Λεπέν πέρασε πάλι στον δεύτερο γύρο και, παρότι αναμένεται να ηττηθεί, έχει ενισχύσει την εκλογική της δύναμη ακόμη περισσότερο.
Κατά την τελευταία δεκαετία, η Μαρίν Λεπέν έχει καταφέρει δύο αξιοσημείωτες επιτυχίες. Η πρώτη είναι ότι πλέον αποτελεί τη μοναδική ίσως πολιτική σταθερά στη γαλλική πολιτική σκηνή. Με την εξαίρεση του Μελανσόν, οι σημερινοί κομματικοί ηγέτες ήταν παντελώς άγνωστοι πριν από δέκα χρόνια, ενώ οι τότε ηγέτες έχουν εξαφανιστεί από το προσκήνιο. Η δεύτερη επιτυχία είναι ότι έχει διασπάσει το ενιαίο μέτωπο της αντι-λεπενικής ψήφου που κάποτε βοήθησε τον Σιράκ και πιο πρόσφατα τον Μακρόν να κερδίσουν με ευκολία στον δεύτερο γύρο. Ποιοι λόγοι εξηγούν τις επιτυχίες της Μαρίν Λεπέν και τι προμηνύουν αυτές για το μέλλον;
Υπάρχουν τέσσερις εξελίξεις που διαδραματίστηκαν στη Γαλλία κατά την τελευταία δεκαετία, οι οποίες άλλαξαν δραματικά το πολιτικό σκηνικό αυτής της χώρας. Πρόκειται για την κατάρρευση των παραδοσιακών κομμάτων που εκπροσωπούσαν την παραδοσιακή διαίρεση Αριστερά – Δεξιά, την αύξηση της μετανάστευσης σε συνδυασμό με την άνοδο του ισλαμικού εξτρεμισμού, το επίσης αυξανόμενο κλίμα δυσαρέσκειας και τη δημιουργία ενός μεγάλου αντισυστημικού ρεύματος στην κοινωνία και, τέλος, την επίμονη προσπάθεια της ίδιας της Λεπέν να απαλλάξει το κόμμα της από τους δαίμονες του παρελθόντος του.
Οταν η Λεπέν ανέλαβε την ηγεσία του Εθνικού Μετώπου, οι κύριοι πρωταγωνιστές στην πολιτική σκηνή ήταν ακόμη τα παλαιά κόμματα και οι εκπρόσωποί τους. Στις προεδρικές εκλογές του 2012, αναμετρήθηκαν οι κεντροαριστεροί Σοσιαλιστές του Φρανσουά Ολάντ και οι κεντροδεξιοί γκωλικοί του Νικολά Σαρκοζί, με τελικό νικητή τον πρώτο. Μετά το τέλος της θητείας του, ο Ολάντ αποχώρησε από την πολιτική ενώ το κόμμα του, κάτω από τις διαδοχικές ηγεσίες των Αμόν και Ινταλγκό, οδηγήθηκε στις προεδρικές εκλογές που ακολούθησαν σε συντριπτικές πολιτικές ήττες. Ο Σαρκοζί επίσης αποχώρησε από την πολιτική το 2016 και κατόπιν κρίθηκε ένοχος για υποθέσεις διαφθοράς και καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Οι επόμενοι προεδρικοί υποψήφιοι του γκωλισμού, Φιγιόν και Πεκρές, απέτυχαν να αντιστρέψουν την πορεία σταδιακής εκλογικής απίσχνανσης του δικού τους κόμματος. Σε συνδυασμό με την εμφάνιση του κεντρώου Μακρόν, η κατάρρευση των παραδοσιακών κομμάτων σήμανε και το τέλος της ιδεολογικής διαίρεσης ανάμεσα σε Κεντροαριστερά και Κεντροδεξιά. Τώρα πια η βασική διαίρεση στη Γαλλία είναι ανάμεσα σε φιλελεύθερους ευρωπαϊστές και σε εθνικιστές που θέλουν να φρενάρουν τη μετανάστευση, αντιδρούν στην περαιτέρω ευρωπαϊκή ενοποίηση και φοβούνται την παγκοσμιοποίηση.
Ο δεύτερος λόγος που εξηγεί τη συνεχιζόμενη άνοδο της Λεπέν είναι η αύξηση της μετανάστευσης και η ισλαμική τρομοκρατία. Τον Ιανουάριο του 2015, δύο Γάλλοι μουσουλμάνοι αδελφοί εισέβαλαν στα γραφεία της εφημερίδας Charlie Hebdo στο Παρίσι και σκότωσαν 12 άτομα επειδή η εφημερίδα είχε δημοσιεύσει σκίτσα του Μωάμεθ που θεωρήθηκαν βλάσφημα. Την ίδια χρονιά, ακολούθησε μια σειρά ισλαμικών τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι και σε άλλα μέρη της Γαλλίας με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Ετσι δημιουργήθηκε ένα ρεύμα συμπάθειας προς τη σκληρή γραμμή που τηρούσε η Λεπέν κατά της μετανάστευσης και της πολυπολιτισμικότητας. Πολλοί Γάλλοι συντάχθηκαν μαζί της σε θέματα όπως είναι η επιβολή μορατόριουμ στη νόμιμη μετανάστευση, η μείωση των επιδομάτων προς μετανάστες, η απαγόρευση της μαντίλας, η επιβολή περιορισμών στην τελετουργική σφαγή ζώων και άλλα πολλά, που έρχονται σε αντίθεση με την παράδοση της γαλλικής «laicité».
Τώρα η διαίρεση στη Γαλλία είναι ανάμεσα σε φιλελεύ- θερους ευρωπαϊστές και σε εθνικιστές που αντιδρούν στην περαιτέρω ευρωπαϊκή ενοποίηση και φοβούνται την παγκοσμιοποίηση.
Ο τρίτος λόγος της επιτυχίας της Λεπέν είναι ότι, από τη θέση της αντιπολίτευσης, μπορεί να καρπώνεται την κοινωνική δυσαρέσκεια που είναι διάχυτη στη γαλλική κοινωνία. Κατά την προεδρία Ολάντ, που ήταν εξαιρετικά αντιδημοφιλής λόγω της ανεργίας και της οικονομικής στασιμότητας, η Λεπέν επωφελήθηκε από την απογοήτευση των ψηφοφόρων για να αυξήσει τη δική της δημοφιλία. Το ίδιο συνέβη και με το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων» κατά την προεδρία Μακρόν, το οποίο, συνδυάζοντας τα φοβικά στοιχεία της Αριστεράς και της Δεξιάς, αποτέλεσε μια μεγάλη δεξαμενή νέων ψήφων από εργαζομένους της μεσαίας τάξης και των χαμηλότερων εισοδημάτων, που έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους προς τις ελίτ του Παρισιού και τους γραφειοκράτες των Βρυξελλών και δεν έχουν καμία διάθεση να υποστηρίξουν τον φιλελεύθερο και φιλοευρωπαϊστή Μακρόν.
Ο τέταρτος και ίσως κυριότερος λόγος της επιτυχίας της Λεπέν είναι ότι αυτή κατάφερε μέσα σε μία δεκαετία να επαναπροσδιορίσει πολιτικά τόσο τον εαυτό της όσο και το κόμμα της. Μετά την ήττα του 2017 άλλαξε το όνομα του κόμματος που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της από Εθνικό Μέτωπο στο περισσότερο αποδεκτό Εθνικός Συναγερμός. Σταδιακά εγκατέλειψε την ακραία αντιμεταναστευτική ρητορική του παρελθόντος και εστίασε περισσότερο σε ζητήματα κόστους και ποιότητας ζωής. Σήμερα η Λεπέν δεν υπόσχεται πλέον, όπως έκανε το 2017, να βγάλει τη χώρα από το ευρώ. Εκείνο που υπόσχεται είναι να εισαγάγει την «εθνική προτίμηση» για τους Γάλλους πολίτες σε θέσεις εργασίας, στέγαση και επιδόματα, όπως επίσης να περιορίσει τις πληρωμές και άλλες θεσμικές υποχρεώσεις της Γαλλίας προς την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Στον σημερινό δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, η Μαρίν Λεπέν αναμένεται να χάσει ξανά, αλλά με αρκετά μικρότερη διαφορά από τις προηγούμενες φορές. Παρά την ήττα της, ωστόσο, θα συνεχίσει να βρίσκεται σε πλεονεκτική πολιτική θέση, ιδίως αν ο πρόεδρος Μακρόν δεν καταφέρει στη δεύτερη θητεία του να ικανοποιήσει τους απαιτητικούς Γάλλους ψηφοφόρους.
Το 2016, ο τότε υποψήφιος για την προεδρία Μακρόν έγραψε το βιβλίο «Révolution», στο οποίο προειδοποιούσε: «Αν δεν διορθώσουμε τα κακώς κείμενα, σε πέντε χρόνια ή σε δέκα χρόνια από τώρα το Εθνικό Μέτωπο θα βρεθεί στην εξουσία». Στα πέντε χρόνια της πρώτης του θητείας ο ίδιος αγνόησε τον κίνδυνο κι έτσι σήμερα το κόμμα της Λεπέν, εκτός από νέο όνομα, έχει αποκτήσει και νέα νομιμοποίηση, αφού αποτελεί σταθερό πόλο στο γαλλικό πολιτικό και κομματικό σύστημα. Οπως φαίνεται, ο Μακρόν θα έχει μία ακόμη ευκαιρία για να διορθώσει τα κακώς κείμενα. Αν τη χάσει, τότε είναι πιθανό μετά τις επόμενες προεδρικές εκλογές κάποια Μαρίν Λεπέν να βρεθεί πράγματι στην εξουσία.
* Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι επισκέπτης καθηγητής στο Κεντρικό Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στη Βιέννη.