Η υποκλοπή συνομιλιών του νυν αρχηγού του ΠΑΣΟΚ είναι βαρύτατη υπόθεση. Οχι μόνο για τις πολιτικές εξελίξεις που πυροδοτεί αλλά για τις βαθιές παθογένειες που αποκαλύπτει. Θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζουμε με ποιο σκεπτικό διατάχθηκε η παρακολούθηση ενός πολιτικού του δημοκρατικού τόξου. Οχι επειδή η ιδιότητα του βουλευτή αυτοδικαίως εξασφαλίζει ασυλία (έχει υποστεί Χρυσαυγίτες το Κοινοβούλιο). Αλλά επειδή η άρση της συνταγματικής προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων οφείλει να υπακούει σε αυξημένες εγγυήσεις αναλογικότητας, δικαιολογούμενη μόνο για εξαιρετικούς λόγους προστασίας της εθνικής ασφάλειας.
Πρέπει επομένως το ζήτημα να ερευνηθεί: συστηματικά, πολύπλευρα, με τη σπουδαιότητα που του αρμόζει. Δεν πρέπει όμως να εκφυλιστεί ο εθνικός διάλογος σε έναν φαύλο κύκλο μονοθεματικότητας και τοξικότητας. Γιατί οι επείγουσες προκλήσεις της χώρας (ασφάλεια, οικονομική και ενεργειακή κρίση, ασύμμετρες απειλές και κλιματική αλλαγή) επιτάσσουν στοχοπροσήλωση διακυβέρνησης και όχι λασπομαχίες πόλωσης – που εξυπηρετούν πολιτικές υστεροβουλίες αλλά όχι το συμφέρον της χώρας.
Αν πραγματικά μας ενδιαφέρει η επόμενη μέρα να βρει τη χώρα με μάχιμες υπηρεσίες εθνικής ασφαλείας και λειτουργούσες εγγυήσεις φιλελεύθερου κράτους δικαίου, πρέπει το θέμα να προσεγγιστεί στις δομικές και διαχρονικές του διαστάσεις. Η έκρηξη του σκανδάλου να αποτελέσει καταλύτη που θα κινητοποιήσει θεσμικές προβλέψεις και διαδικασίες προς μια καλύτερη ισορροπία ασφάλειας και δικαιωμάτων. Προτάσεις ήδη διατυπώνονται (Αλιβιζάτος, Βενιζέλος, Γεραπετρίτης, Καρατράντος, Κοντιάδης, Πανούσης, κ.ά.). Εκεί πρέπει να εστιαστεί η συζήτηση, αν θέλουμε κάτι καλό να βγει.
Υπάρχει και η διάσταση του Τύπου. Η υπόθεση αναδείχθηκε χάρη στην ανεξάρτητη ερευνητική δημοσιογραφία. Η Ελλάδα δεν πάσχει από έλλειψη ελευθεροτυπίας. Το πρόβλημα είναι οι αλληλεξαρτήσεις πολιτικών και ιδιωτικών συμφερόντων, το έλλειμμα ανεξαρτησίας μεγάλων ΜΜΕ, που οδηγεί σε σκόπιμες συσκοτίσεις γεγονότων. Δεν είναι μόνο ελληνικό το πρόβλημα – ο Μέρντοχ ανεβάζει και καταστρέφει πολιτικές καριέρες στον αγγλόφωνο κόσμο. Αφορά την ποιότητα της δημοκρατίας.
Η ακραία τοξική πόλωση πρέπει να σταματήσει.
Δεν μπορούν να διασύρονται από την πολιτική εξουσία, με προσωπικές επιθέσεις, ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι επειδή κάνουν τη δουλειά τους. Αντιστοίχως όμως, πρέπει να προβληματίσει η ευκολία με την οποία μέρος του διεθνούς Τύπου ρέπει προς εύκολη δραματοποίηση, υπεραπλουστεύσεις και γενικεύσεις. Η Ελλάδα συχνά προσεγγίζεται μέσα από έναν ιδιότυπο οριενταλισμό. Οχι ως μία πολύπλοκη ευρωπαϊκή κοινωνία, με τις εντάσεις και αντιφάσεις της, με τη δύσκολη συνύπαρξη κρατικής εξουσίας και ατομικών δικαιωμάτων, με τα λάθη και τις καταχρήσεις που συχνά χαρακτηρίζουν δημοκρατικές κυβερνήσεις. Η Ελλάδα προσεγγίζεται ως καταδικασμένη να επιβεβαιώνει ακραία στερεότυπα, ενίοτε θετικά και συνήθως αρνητικά.
Πατώντας στην τεράστια οδυνηρή προσαρμογή της προηγούμενης δεκαετίας, η χώρα διαμόρφωσε τα τελευταία χρόνια ένα θετικό brand name στο εξωτερικό. Αυτό κεφαλαιοποιείται υπέρ της ελληνικής κοινωνίας: ως διεθνή ερείσματα, ως επιρροή στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο, στην Ουάσιγκτον, ως ροές επενδύσεων, θέσεις εργασίας, σταθερότητα, ως αυξημένη αυτοπεποίθηση για τον Ελληνα και την Ελληνίδα.
Κυοφορείται όμως πλέον ένα αφήγημα, ελκυστικό σε διεθνή ΜΜΕ που ρέπουν προς εύπεπτα stories και δραματικές ανατροπές. Οτι τελικά οι όποιες επιτυχίες της Ελλάδας ήταν απλώς η εξαίρεση, ότι η χώρα είναι ένας μεγάλος λαθρεπιβάτης των περιστάσεων, μια κακομαθημένη, αποτυχημένη χώρα, καταδικασμένη να επιβεβαιώνει τον μύθο του Σίσυφου, κυβερνώμενη από «σάπιες» ηγεσίες, που είναι απλώς θέμα χρόνου πότε θα αποκαλύψει ξανά τη σκοτεινή αληθή της φύση.
Το παρόν διακύβευμα ξεπερνά τον κομματικό ανταγωνισμό, ξεπερνά ακόμα και την ανάγκη κυβερνητικής σταθερότητας για τη χώρα πριν και μετά τις ερχόμενες εκλογές. Η αντιμετώπιση της Ελλάδας ως hopeless υπότροπου που, παρά τις προσωρινές εκλάμψεις, αδυνατεί τελικά να ξεφύγει από το κακό του ριζικό προσβάλλει τους Ελληνες και αδικεί μια υπερπροσπάθεια 12 ετών. Εργο όλων των κυβερνήσεων (ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ., ΣΥΡΙΖΑ) που κατά σειρά επέδειξαν εθνική ευθύνη, υπέγραψαν και εφάρμοσαν μνημόνια, για να αποτραπούν τα χειρότερα και να παραμείνει η Ελλάδα ζωντανή. Η Ελλάδα δεν είναι failed state, δεν είναι ξαδερφάκι του Ορμπαν, δεν κυβερνάται από κάποια εγκληματική συμμορία. Η ακραία τοξική πόλωση πρέπει να σταματήσει. Η αξιοπρέπεια της χώρας είναι το μεγάλο διακύβευμα αυτής της κρίσης.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.