Το έφερε η πολιτική συγκυρία να συζητάμε πολύ για τη σοσιαλδημοκρατία. Τι μπορεί να σημαίνει ο όρος στη σημερινή Ελλάδα; Και πού μπορεί να τοποθετηθεί στον πολιτικό χάρτη; Πιο κοντά στην Κεντροδεξιά ή στην Αριστερά; Από τους προβληματισμούς για τα ζητήματα αυτά λείπει ένα βασικό στοιχείο: το οικονομικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις στη Βόρεια Ευρώπη έχτισαν το κοινωνικό κράτος στη χρυσή τριακονταετία μετά τον πόλεμο.
Το υπόβαθρο ήταν τα εξαγωγικά εργοστάσια. Η συμβολή τους δεν ήταν μόνο οι καλοί μισθοί, τα φορολογικά έσοδα και οι θέσεις εργασίας. Ηταν επίσης οι θεσμοί και οι συμπεριφορές που συμβάδιζαν με αυτόν τον τρόπο παραγωγής.
Πρώτον, οι επιχειρήσεις αναπτύσσονταν μόνο αν κατόρθωναν να πωλούν το προϊόν τους στην παγκόσμια αγορά. Οσα προνόμια κι αν τους παραχωρούσε το κράτος μέσα στη χώρα, αυτό που τελικά μετρούσε ήταν η ποιότητα και το κόστος των εξαγωγών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έπρεπε να διαπραγματευτούν οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι μισθούς, ωράρια, κατάρτιση και τεχνολογική αναβάθμιση. Και όχι να φορτώσουν μέτριες υπηρεσίες και υψηλό κόστος σε μια κλειστή εσωτερική αγορά επειδή είχαν μονοπωλιακή θέση σε αυτήν, όπως έκαναν οι ΔΕΚΟ, οι κατασκευαστικές εταιρείες και οι τράπεζες στη δική μας, καθυστερημένη εκδοχή της «σοσιαλδημοκρατίας» από το 1993 ώς το 2010.
Δεύτερον, η ευρωπαϊκή βιομηχανία επένδυε πολύ σε διαδικασίες παραγωγής που χρειάζονταν καταρτισμένους τεχνίτες. Η αιτία ήταν συνδυασμός τεχνολογίας και κοινωνικής συμφωνίας και το αποτέλεσμα ήταν ότι η ανάπτυξη της παραγωγής ήταν στενά συνυφασμένη με μια τοπική κοινότητα που κατείχε τις κατάλληλες δεξιότητες. Οταν κάποια μέρη της διαδικασίας έφευγαν σε προμηθευτές του Τρίτου Κόσμου, τα κρίσιμα τμήματα που διασφάλιζαν την ποιότητα παρέμεναν στο κέντρο με τους καλοπληρωμένους εργαζομένους. Η σοσιαλδημοκρατική συναίνεση βασίστηκε στις δεξιότητες.
Τρίτον, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις κάλυπταν επιχειρήσεις που ήταν σχετικά μεγάλες και λίγες – δεν ήταν χιλιάδες μικρά εστιατόρια και βιοτεχνίες. Τα συνδικάτα είχαν καθαρή εικόνα για την κερδοφορία και τις αντοχές του κάθε παίκτη. Αυτό επέτρεπε έναν τριμερή σχεδιασμό εργοδοσίας, εργαζομένων και κράτους κατά κλάδους, με προβλέψεις και ανατροφοδότηση. Ηταν κορπορατισμός, όχι μια οικονομία απρόσωπων κανόνων όπου έπρεπε να προσαρμοστεί εκ των υστέρων η κάθε μονάδα.
Στη σημερινή εποχή των ανατρε- πτικών τεχνολογιών χρειαζόμαστε σίγουρα στην Ελλάδα περισ- σότερες μονάδες μεσαίου μεγέθους.
Μετά το 1980 ο ανταγωνισμός από την Ασία και η παγκόσμια διασπορά της παραγωγής περιόρισαν τα εισοδήματα και την απασχόληση που δημιουργούσαν τα εργοστάσια της Ευρώπης. Το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο απώλεσε την ικανότητα να καλύπτει όλη την κοινωνία. Αλλά οι θεσμοί της συναίνεσης και του σχεδιασμού καθώς και η προτεραιότητα στις δεξιότητες παραμένουν κεντρικά στην οικονομική πολιτική.
Στην Ελλάδα δεν είχαμε κανένα από τα παραπάνω τρία στοιχεία. Τα τελευταία χρόνια όμως υπάρχει πρόοδος στα πρώτα δύο. Οι εξαγωγές έχουν αυξηθεί πολύ ως ποσοστό του ΑΕΠ, και έχει αλλάξει η σύνθεσή τους: περισσότερα σύνθετα βιομηχανικά προϊόντα, επαγγελματικές υπηρεσίες και λογισμικό. Η στροφή ξεκίνησε με τα μνημόνια και επιταχύνθηκε πρόσφατα ως αποτέλεσμα δημοσιονομικών κινήτρων και άμεσων ξένων επενδύσεων. Η εκπαίδευση σε παραγωγικές δεξιότητες τέθηκε ως προτεραιότητα μόλις το 2019 από τα υπουργεία Παιδείας και Εργασίας, χωρίς όμως ακόμη να συμμετέχουν ενεργά πολλοί εργοδότες σε αυτήν. Η υστέρησή τους οφείλεται εν μέρει στο μικρό τους μέγεθος. Το τρίτο στοιχείο, που είναι η συγκέντρωση της παραγωγής σε λίγες μεγάλες μονάδες, και ο συνακόλουθος κορπορατισμός, δεν ήταν ποτέ διακηρυγμένος στόχος πολιτικής, και ίσως δεν χρειάζεται στη σημερινή εποχή των ανατρεπτικών τεχνολογιών. Χρειαζόμαστε όμως σίγουρα περισσότερες μονάδες μεσαίου μεγέθους, όπως πρότεινε η Επιτροπή Πισσαρίδη.
Το δυνητικό οικονομικό υπόβαθρο μιας σοβαρής ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας το προωθεί σήμερα μια κεντροδεξιά φιλελεύθερη κυβέρνηση. Αυτό νομίζω απαντάει και στο εισαγωγικό ερώτημα για τον πολιτικό χάρτη.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.