Πρωταγωνιστές της Ιστορίας είναι τα πρόσωπα ή οι μάζες; Στο κατεξοχήν ιδεολογικό αυτό ερώτημα, ο Θάνος Βερέμης δίνει τη δική του απάντηση. Το βιβλίο του «Μικρή πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας» (εκδ. Πατάκη) αρχίζει από την εποχή του Τρικούπη, εποχή που πλέον η χώρα έχει μπει –καθυστερημένα– στη νεωτερική φάση της ιστορίας της. Διατηρεί, ωστόσο, έντονο το αποτύπωμα του κλεφταρματολισμού, που κληρονόμησε από την προηγούμενη φάση της.
Μια βασική κληρονομιά είναι ότι οι πολιτικές διαφορές μπορεί πλέον να εκφράζουν οικονομικές, ιδεολογικές ή κοινωνικές διαφορές, συνεχίζουν όμως να εμφανίζονται ως προσωπικές. Ο διχασμός του 1915 ήταν μεταξύ του ευρωπαϊκού νεωτερισμού και της συντήρησης των προνομίων των «αυτοχθόνων» (Πελοποννησίων), που γι’ αυτό ήταν αντίθετοι στην εδαφική και πληθυσμιακή αύξηση (σελ. 55). Ομως εμφανίστηκε ως σύγκρουση μεταξύ του «καπάτσου» Βενιζέλου και του «λεβέντη» Κωνσταντίνου. Ακόμη και σήμερα, όλα τα πολιτικά κόμματα, πλην ΚΚΕ, είναι αρχηγικά. Την υπόσταση και την ιδεολογία στο κόμμα τη δίνει όχι το κομματικό συνέδριο αλλά ο αρχηγός.
Μια άλλη κληρονομιά είναι η διατήρηση της κατατμημένης κοινωνίας, με τη μορφή των συντεχνιών ή και των διχασμών. Οταν η Ενωση Κέντρου επιχείρησε να ανασυγκολλήσει τη διχασμένη από τον Εμφύλιο κοινωνία, οι κλεφταρματολοί της Δεξιάς προκάλεσαν την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας.
Μία ακόμη κληρονομιά είναι οι «κωλοτούμπες», δηλαδή οι αντιφάσεις και ασυνέπειες των πολιτικών. Για παράδειγμα, «οι ίδιοι συντηρητικοί που φοβούνται τη διάβρωση των ελληνικών παραδόσεων από τους ξένους, επιζητούν την ξενική προστασία» από τις απειλές που δέχεται η χώρα (σελ. 36). Ο Ανδρέας Παπανδρέου έκανε τη μεγάλη κωλοτούμπα για την Ε.Ε. Ξεκίνησε από το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» και έφτασε στο να διακηρύξει «την πλήρη υποστήριξή του στο ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό σύστημα» (σελ. 196). Σημαντική είναι και «η μετάλλαξη της ελληνικής Αριστεράς από ιδεολογία συλλογικής δράσης, εχθρική προς την κοινωνία των πολιτών… σε οπαδό της κατατμημένης κοινωνίας… Τα συνδικαλιστικά (βλ. συντεχνιακά) συμφέροντα χαρακτηρίζονται πλέον ως γνήσια φωνή του λαού» (σελ. 12). Δεν παραλείπεται, δε, η κωλοτούμπα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (σελ. 227).
Ο περιηγητής του βιβλίου του Βερέμη θα βρει και άλλες κληρονομιές. Το βιβλίο μπορεί να μη μας προστατεύει από νέα λάθη. Βοηθά, όμως, την αυτογνωσία μας.