Το «Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον» ήταν ένα από τα πρώτα βιβλία που διάβασα στη ζωή μου. Εκτός παιδικής λογοτεχνίας εννοείται. Eκτοτε δεν έτυχε να το ξαναπιάσω στα χέρια μου. Οι αναφορές στον Eριχ Μαρία Ρεμάρκ όλο και λιγόστευαν και ο λογοτεχνικός συρμός έστρεφε την προσοχή σε μια λογοτεχνία άλλου τύπου. Eψαχνε μορφολογική ευρηματικότητα και αφηγηματικές ακροβασίες. Η γραφή του Ρεμάρκ ήταν πολύ απλή και πολύ ειλικρινής για να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της περίτεχνης ύφανσης η οποία, ως γνωστόν, οδήγησε στη σημερινή λογοτεχνική άνοια, και την αναγνωστική ανία. Θυμάμαι πολύ καλά τις περιγραφές της δυσοσμίας στα χαρακώματα. Σ’ αυτήν την αίσθηση, ουσιαστική για την ατμόσφαιρα των χαρακωμάτων και την καθημερινότητα της φρίκης, η λογοτεχνία υπερέχει του κινηματογράφου.
Την ταινία την είδα στο Netflix την Κυριακή και είν’ η αλήθεια ότι με οδήγησε σε σκέψεις που ούτε καν μπορούσε να υποψιαστεί ο έφηβος της πρώτης ανάγνωσης. Αυτός ο μακρινός εαυτός μου έβλεπε μια συνεχή καταγγελία της φρίκης του πολέμου και τη ματαιότητα της σφαγής για τη χάραξη των συνόρων. Σήμερα το είδα σαν την ιστορία μιας ανασκαφής στην αρχαιολογία της Ευρώπης. Πώς είναι τα στρώματα της καταστροφής στις διάφορες φάσεις της Τροίας; Ετσι και τα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου στη διαμόρφωση της Ευρώπης. Και ο Α΄ Πόλεμος έχει ίσως μεγαλύτερη σημασία από τον Β΄. Διότι δεν διαθέτει το άλλοθι των ναζί που δικαιολογούν ως μια ανωμαλία της ανθρώπινης συνθήκης τη φρίκη του. Στον Α΄ Πόλεμο, στα χαρακώματα πολεμούσε η Ευρώπη των Εθνών, θα έλεγα η ίδια Ευρώπη που σήμερα λύνει τα προβλήματά της σε ατέλειωτες και μάλλον βαρετές συνεδριάσεις στις Βρυξέλλες. Oσο έβλεπα την ταινία σκεφτόμουν ότι αυτά τα παιδιά που σκοτώνουν για να μη σκοτωθούν στα χαρακώματα, είναι οι φτωχοδιάβολοι της μεγαλομανίας των στρατηγών οι οποίοι αντιμετωπίζουν τις απώλειες της ανθρώπινης ζωής σαν ένα κακό αποτέλεσμα σ’ έναν αγώνα ποδοσφαίρου. Σήμερα αυτά τα ίδια παιδιά θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι μέλη της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας στην Ευρώπη.
Αξίζει να τη δουν την ταινία όσοι δεν έχουν ιδέα πώς ήταν η Ευρώπη πριν την «Ευρώπη», και όσοι ανιστόρητοι θεωρούν τη σημερινή Ευρώπη δεδομένη ή ακόμη και άχρηστη. Για να συνειδητοποιήσουν πως η σημερινή Ευρώπη δεν τους δόθηκε από κανέναν. Χτίστηκε πολεμώντας το υπόβαθρο της βαρβαρότητας που υπάρχει σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η Ευρώπη είναι ανθρώπινη κατασκευή. Eχει μέσα της και την κοινοτοπία του κακού και την κοινοτοπία της φρίκης. Κυρίως για να θυμόμαστε πόσο κοντά μας είναι όλ’ αυτά και να μην έχουμε την ψευδαίσθηση πως τα έχουμε αφήσει πίσω μας οριστικά και αμετάκλητα.